Bàn về tính độc lập của tòa án theo Hiến pháp năm 2013 - nhìn từ yêu cầu của cải cách tư pháp hình sự

Bài viết bàn về tính độc lập của Tòa án theo yêu cầu cải cách tư pháp hình sự - nhìn từ một số quy định của Hiến pháp năm 2013. Trong đó, tập trung làm rõ ba vấn đề: Thứ nhất, sự độc lập của Tòa án - tư pháp với lập pháp - Quốc hội và hành pháp - Chính Phủ; Thứ hai, mối quan hệ giữa Tòa án và Viện Kiểm sát khi Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp; Thứ ba, thẩm quyền giải thích pháp luật là hoạt động gắn liền với hoạt động tư pháp và cần phải được quy định cho Tòa án.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bàn về tính độc lập của tòa án theo Hiến pháp năm 2013 - nhìn từ yêu cầu của cải cách tư pháp hình sự BÀN VỀ TÍNH ĐỘC LẬP CỦA TÒA ÁN THEO HIẾN PHÁP NĂM 2013 - NHÌN TỪ YÊU CẦU CỦA CẢI CÁCH TƯ PHÁP HÌNH SỰ Nguyễn Thị Phi Yến TÓM TẮT: Bài viết bàn về tính độc lập của Tòa án theo yêu cầu cải cách tư pháp hình sự - nhìn từ một số quy định của Hiến pháp năm 2013. Trong đó, tập trung làm rõ ba vấn đề: thứ nhất, sự độc lập của Tòa án - tư pháp với lập pháp - Quốc hội và hành pháp - Chính Phủ; thứ hai, mối quan hệ giữa Tòa án và Viện Kiểm sát khi Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp; thứ ba, thẩm quyền giải thích pháp luật là hoạt động gắn liền với hoạt động tư pháp và cần phải được quy định cho Tòa án. Từ khóa: Tòa án, Hiến pháp, độc lập tư pháp, cải cách tư pháp hình sự ABSTRACT: The article discusses the independence of the Court in accordance with the requirements of criminal justice reform - viewed from a number of provisions of the 2013 Constitution, focusing on clarifying three issues: first, the independence of the Court - Judiciary from the Legislature - Parliament and Executive - Government; second, the relationship between the Court and the Procuracy when the Procuracy performs the function of supervising judicial activities; third, the authority to interpret the law is an activity associated with judicial activity and needs to be prescribed to the Court. Keywords: Court, Constitution, judicial independence, criminal justice reform 1. Đặt vấn đề Cải cách tư pháp nói chung, trong đó đặc biệt là cải cách tư pháp hình sự đang đặt ra nhiều yêu cầu khác nhau. Từ góc độ Hiến pháp năm 2013, hiện có hai vấn đề đặt ra đang cần nghiên cứu một cách kỹ lưỡng để có những giải pháp hoàn thiện phù hợp. Thứ nhất, giải thích pháp luật là hoạt động gắn liền với hoạt động tư pháp và cần phải được quy định cho Tòa án nhưng hiện nay chưa có căn cứ pháp lý vững chắc trong Hiến pháp năm 2013 về vấn đề này. Từ đó, quyền tư pháp dường như đang bị chi phối rất mạnh mẽ bởi bất cứ một văn bản quy phạm pháp luật của bất cứ cơ quan hành chính nhà nước nào (kể cả Ủy ban nhân dân ở địa phương). Điều này ở phương diện nào đó đã làm suy giảm tính độc lập xét xử của Tòa án. Bên cạnh đó, hoạt động tư pháp thiếu linh hoạt và xơ cứng, rập khuôn theo những  ThS. Trường Đại học luật, Đại học Huế, Email: yenntp@hul.edu.vn 424 văn bản có giá trị pháp lý thấp, đồng thời những án lệ về hình sự được ban hành gần đây chưa thực sự có cơ sở pháp lý rõ ràng từ Hiến pháp. Thứ hai, Tòa án có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, song những điều kiện thiết yếu để giúp Tòa án thực hiện được nhiệm vụ đó chưa được quy định rõ trong Hiến pháp năm 2013. 2. Một số suy nghĩ về bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo Hiến pháp năm 2013 – nhìn từ yêu cầu của cải cách tư pháp hình sự Có thể khẳng định, tư pháp độc lập là giá trị chung của nhân loại và rất khó để lý giải rằng, ở những quốc gia nhất định nào đó có thể không cần tư pháp độc lập mà vẫn bảo đảm được “pháp quyền”. Bởi lẽ, “quyền Tư pháp độc lập là một tiêu chí đánh giá Nhà nước pháp quyền”1. Bảo đảm quyền tư pháp độc lập thì mới bảo đảm Nhà nước “tôn trọng quyền con người”. Bởi lẽ, một trong những quyền căn bản của con người là “quyền được xét xử công bằng và công khai bởi một Tòa án có thẩm quyền, độc lập , không thiên vị và được lập ra trên cơ sở pháp luật”2. Quyền tư pháp có độc lập thì mới vô tư, khách quan, bảo vệ được công lý, công bằng và xứng đáng là người phân xử đúng sai giữa các bên nói chung, và trong tư pháp hình sự thì đó là sự phân xử đúng sai giữa cơ quan truy tố và bị cáo. Hiến pháp năm 2013 cũng khẳng định Nhà nước Việt Nam là “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân”3; “các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm…”4; đồng thời, đã giao cho Tòa án nhân dân “thực hiện quyền tư pháp”5. Tuy nhiên, đánh giá toàn diện các cơ chế hiến định, chúng ta có thể thấy những cơ chế cần thiết để bảo đảm tính độc lập cho quyền tư pháp còn hạn chế, cụ thể: 2.1. Tòa án - tư pháp không được hiến định quyền xét xử văn bản quy phạm pháp luật trái Hiến pháp Quyền tư pháp bị kiểm soát bởi quyền lập pháp và quyền hành pháp, nhưng quyền tư pháp không thể kiểm soát lại quyền lập pháp và quyền hành pháp. Nói chính xác hơn, quyền 1 Phí Thành Chung (2018), Quyền Tư pháp và một số nguyên tắc cơ bản của Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ Nghĩa Việt Nam, Tạp chí Tòa án điện tử, https://tapchitoaan.vn/bai-viet/phap-luat/quyen-tu-phap-va-mot- so-nguyen-tac-co-ban-cua-nha-nuoc-phap-quyen-xhcn-vn, truy cập ngày 29/06/2021. 2 Khoản 1 Điều 14 Công ước về các quyền dân sự và chính trị năm 1966 3 Khoản 1 Điều 12 Hiến pháp năm 2013. 4 Khoản 1 Điều 14 Hiến pháp năm 2013. 5 Khoản 1 Điêu 102 Hiến pháp năm 2013. 425 tư pháp kiểm soát quyền lập pháp và quyền hành pháp có được Hiến pháp năm 2013 nhắc đến nhưng không bảo đảm toàn diện để trở thành một cơ chế khả thi trên thực tế. Khoản 3 Điều 2 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Với mệnh đề “kiểm soát giữa các cơ quan…” cho chúng ta thấy Hiến pháp đã trao cho quyền tư pháp (Tòa án) được kiểm soát quyền lực đối với quyền lập pháp (Quốc Hội) và quyền hành pháp (Chính phủ). Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là quyền tư pháp (Tòa án) kiểm soát quyền lập pháp (Quốc hội) và quyền hành pháp (Chính phủ) những vấn đề gì, bằng hình thức nào thì không có cơ chế thực sự vững chắc từ Hiến pháp năm 2013. Nói đến tư pháp kiểm soát lập pháp và hành pháp thì công cụ kiểm soát qua ...