Báo cáo khoa học: Các dạng , thể thơ của câu đố người Việt

Câu đố gồm hai bộ phận: vật đố và lời đố. Mỗi bộ phận có các đặc điểm riêng. Bài viết này xem xét đặc điểm của lời đố, trên cơ sở 2000 câu đố người Việt được khảo sát .Lời đố là một văn bản bằng văn vần, nhằm thể hiện vật đố theo bốn phương thức: tả thực, chuyển trường, chơi chữ và tá ý.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo khoa học: Các dạng , thể thơ của câu đố người Việt26 Tap chi Nghien cffu va Phat trien, sd 4 (69). 2008 CAC THE DANG, THE THd CUA CAU DO NGUOfi VIET Trieu Nguyen 1. Cau dd gdm hai bd phan: ldi dd va ldi giai (vat dd^). Tim hieu ldi do, ve mat eae the dang, the thff, ed the cho thay mdt sff phong phu vffgt han cae the loai van van eua van hpe dan gian, nhff ca dao, ddng dao, ve... Ldi do cd the gdm nhffng ldi tff 4 den 7 tieng, den nhffng ldi dffge hinh thanh theo eae the tha thffdng gap trong sinh hoat van hge, van hoa dangian hien nay, va eung bat gap mdt sd the dang co han. Tai lieu ma bai viet dung de xem xet la Cdu dd ngddi Vie^.^ 2. Nhffng mieu ta dffdi day, chia lam hai phan: phan eae ldi dd tff 4 den 7 tieng, va phan eae ldi dd theo eae the tha. 2.1. Cau dd ed ldi do tff 4 den 7 tieng cd kha nhieu. Neu d cung sd tiengtffang tff, tuc ngff sff dung nhieu kieu cau suy luan kha chat ehe thi eau dd laithich hgp vgi cac kieu eau mieu ta (viet tat: X, Y, X, Y: vi tff; A, B: danh tff). a. Ldi do gdm 4 tieng Thffdng gap thudc hai kieu cau Khdng X md Y; va AX, BY. Thi du (mdikieu cau gdm ba ldi dd): - Khong udn ma t h i n g (eay eau) - Khong va ma sffng (eai nhgt) - Khdng vot ma nhgn (eai gai) - Ldng dd, vd xanh (qua dffa hau) - Dau trung, dudi hui (chiec dua bep) - Ngay bup, dem nd (nggn den)... 6. Ldi dd gdm 5 tieng Thffdng gap mgt sd kieu cau ngat nhip 2 - 3 ; thi du: - Hai sd, vo sd ngang (dffdng xe lffa) - Chg ddng, khdng ai ban (trffdng hge) - Giffa eau, hai dau gieng (gdnh nffde) - Tui dd dffng bac tien (qua dt chin)... c. Ldi do gdm 6 tieng Thffdng gap la ede kieu cau ngat nhip 3 - 3, nhff A (thi) X, B (thi) Y; X(thi) Y, X (thi) Y; XA, YB. Thi du (kieu eau dau 3 ldi dd, kieu cau thff hai 2ldi dd, kieu cau thff ba 2 ldi do): Hdi Van nghe dan gian Thua Thien Hue. Tap chi Nghien cffu va Phat trien, sd 4 (69). 2008 27 - Me gai goc, con trge dau (eay va qua chanh) - Me trge dau, eon gai gde (cay va qua mit) - Bung 6e ndc, dc dd ldi (cai den dau) - Dffng thi thap, ngdi thi cao (eon chd) - Di nhe rang, ve nhe rang (cai bffa) - Di mdt bffdc, can mpt mieng (cai keo) - Mac ao sdi, ngdi trong bui (mang tre)... d. Ldi dd gdm 7 tieng Thffdng gap la kieu eau nhip 3 - 4 Bdng A, XB; thi du (bon ldi dau lakieu cau vffa neu, ba ldi sau la cac kieu cau khae): - Bang cd tay, nam ngay dinh nui (sffng trau) - Bang me sanh, chay quanh hdn nui (eai lffgc) - Bang trai cau, lau chau di trffde (ngon ehan cdi) - Bang ddng tien, nam nghieng trong bui (rau ma) - Dffdi am ti, vffa di vffa khoe (eon de) - Nhd khong nam noi, ldn nam noi (qua bi) - Dffdi nffde, tren lffa, giffa sgi day (cdi den dau)... 2.2. Ldi dd sir dung nhieu the dang tha: the hai tieng, the ba tieng, thebdn tieng, the ngu ngon, the lue ngon, the that ngon, the lue bat, the song thatlue bat, cac the dang tha hon hgp... Ddng thdi, cffng cd mgt sd ldi dd sff dungthe ddi, dang eau ddi ngan. So vdi ca dao, viee van dung eac the tha d ldi dd cuacau dd da dang hffn.^ Nhffng trinh bay dffdi day chia lam bdn nhdm: 1) nhdm eac the tha tff2 den 7 tieng; 2) nhdm eac the thff luc bat, song that luc bdt (cffng cac bienthe cua chung); 3) nhdm suf dung the ddi, dang eau ddi ngan; va 4) nhdmcac the dang tha hon hgp. a. Nhdm cdc the tha td 2 den 7 tieng + The hai tieng: - Tay chan, Chan de, Khu nac. Mat ngd ! (xat thuoc la bang cai ban xat) Tong phdng, Tdng phong; Trong long, Ngoai thit! (Id mui)... -I- The ba tieng: - Chat khdng dfft, Bdt khong rdi.28 Tap chi Nghien cffu va Phat trien, sd 4 (69). 2008 Phai khdng khd. Chum khdng dd! (nffde) - Mffdi ehu lun, Lee len nui. Bat chu liii, Bd vd hang, Ddng hai hang, Keu chit chit! (bat ehay bd mieng cSn)... -)- The bdn tieng: - Dap dap trdi trdi, Bd ddi sudt ngay; Mai tdi di day, Dat cho ten khac! (ma khi nhd dem cay) - Cai bang ndi ba, Ong ba eung hai, Ong vai eung kinh; Ke trom ngdi rinh. Ma rinh khdng dffgc! (td ong vd v|)... -H The nam tieng (ngu ngdn): Da day mun, day rdm, Rugt day tdm day tep. Dang khi trdn khi dep. An khi nggt khi ehua? (qua bffdi) - Sinh ra tff dffdi bien, ...