BÁO CÁO KHOA HỌC: PHÁT HIỆN MỘT HỌ THỰC VẬT ĐƠN LOÀI SÓT LẠI BỔ SUNG CHO HỆ THỰC VẬT VIỆT NAM

Từ lâu, núi Hoàng Liên đã được coi là nóc nhà của Đông Dương, nằm trong mảnh đất được gọi là “cái nôi” phát sinhhay ít ra cũng là một trung tâm đa dạng của thực vật Hạt kín. Tính chất đó không chỉ được thể hiện bởi sự có mặt của các họ nguyên thủy mà còn bởi số lượng các họ đơn loài, chúng thường là những mắt xích quan trọng trong quá trình tiến hóa của thực vật Hạt kín....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
BÁO CÁO KHOA HỌC: "PHÁT HIỆN MỘT HỌ THỰC VẬT ĐƠN LOÀI SÓT LẠI BỔ SUNG CHO HỆ THỰC VẬT VIỆT NAM"PHÁT HIỆN MỘT HỌ THỰC VẬT ĐƠN LOÀI SÓTLẠI BỔ SUNG CHO HỆ THỰC VẬT VIỆT NAMNguyễn Nghĩa ThìnKhoa sinh học - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đạihọc Quốc gia Hà Nội.Từ lâu, núi Hoàng Liên đã được coi là nóc nhà của ĐôngDương, nằm trong mảnh đất được gọi là “cái nôi” phát sinhhay ít ra cũng là một trung tâm đa dạng của thực vật Hạtkín. Tính chất đó không chỉ được thể hiện bởi sự có mặtcủa các họ nguyên thủy mà còn bởi số lượng các họ đơnloài, chúng thường là những mắt xích quan trọng trong quátrình tiến hóa của thực vật Hạt kín.Những kết quả nghiên cứu vừa qua cho thấy ngoài sự đadạng của thực vật Hạt trần (13 loài, thuộc 10 chi và 6 họ)và thường là những họ sót lại, nhiều loài nguyên thủy củathực vật Hạt kín cũng đã được phát hiện thuộc các họ:Magnoliaceae, Annonaceae, Lauraceae, Chloranthaceae,Actinidiaceae, Ranuculaceae, Saururaceae và nhiều họ đơnloài hay ít loài cũng được phát hiện như: Rhoipteleaceae,Sargentodoxaceae, Lardizabalaceae, Berberidaceae,Schisandraceae, Valenariaceae, Stachyuraceae, … Phần lớncác họ đó là những tàn dư của hệ thực vật Đệ tam.Trong đợt khảo sát tháng 12 năm 2004 tại Vườn Quốc giaHoàng Liên - Sa Pa, 1 họ đơn loài mới cho hệ thực vật ViệtNam – Tetracentraceae với một loài duy nhất Tetracentronsinensis Oliv. đã được phát hiện, thu mẫu và mô tả, bổ sungvào danh sách các loài sót lại đệ tam của thực vật Phan SiPăng.Như vậy một lần nữa khẳng định vị trí của núi Hoàng Liênlà mảnh đất cổ, là “cái nôi” phát sinh hay ít ra cũng là“trung tâm đa dạng” của thực vật Hạt kín (Takhtajan 1966,1970).Họ: Tetracentraceae Van Tieghem, 1900.Họ này chỉ có 1 chi - Tetracentron Oliv., 1 loài duy nhất làTetracentron chinense Oliv. In Hook. Icon. Pl. (1889);Flora yunnanica, Tom. 5: 2 (1991). Icon. Arb. Sinic. 1: 797,fig. 1594 (1972).Mô tả: cây gỗ cao 5 m, cành nhẵn, vỏ cây xán nâu, cánhchoãi ngang và vươn dài với các cành bên ngắn, có chồinhẵn, ở gốc có hai vảy khi già có sẹo, vảy chồi dạng vòng.Lá hình tim mọc cách, gân chân vịt, chất giấy, có 5 đến 7đôi gân bên, 5-10 cm x 4-7 cm, đầu nhọn, gốc lõm hìnhtim, mép răng cưa có tuyến, có lá kèm dính với cuống lá;cuống 2-2,5 cm. Cụm hoa dạng bông đơn, có nhiều hoa;bao hoa 4, hình trứng; nhị 4 mọc đối với các cánh của baohoa, lá noãn 4, đính mép, 4 vòi rời, mỗi ô có 5 đến 6 noãn.Phân bố: Tetracentron chinense Oliv., phân bố ở Nê-pan,Trung và Tây Nam Trung Hoa, vùng cao của Myanma vàViệt Nam. Ở Việt Nam, Sa Pa, Lào Cai có thể đây là điểmcực nam của khu phân bố của nó.Mẫu nghiên cứu: Mẫu lưu trữ ở phòng Bảo tàng Thực vật,Bộ môn Thực vật học, khoa Sinh học, Trường Đại họcKhoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.- Người thu mẫu: Nguyễn Nghĩa Thìn- Số hiệu mẫu NT0412-01- Thời gian thu: ngày 15 tháng 12 năm 2004- Địa điểm: trên đường Sa Pa - Bản Khoang, VQG HoàngLiên, tỉnh Lào CaiVị trí của họ Tetracentraceae: Họ Tetracentraceae chỉ cómột chi với một loài duy nhất, là họ thứ hai trong bộTrochodendrales. Bộ này cũng chỉ có hai họ, hai chi và cảhai chi đều phân bố ở châu Á, chúng đều là thành phần củathực vật kỉ Đệ tam Bắc bán cầu (Takhtajan, 1970: 97).Trochodendrales thuộc liên bộ Hamamelidanae, phân lớpHamamelididae, lớp Hai lá mầm - Dicotyledoneae(Takhtajan, 1970: 130). Do vậy nó được coi là mắt xíchquan trọng trong quá trình tiến hóa từ Magnoliidae lênHamamelididae. Điều đó được thể hiện trong các đặc điểmgiải phẫu. Về giải phẫu của nó cho thấy gần với cây Hạttrần nguyên thủy như Cycadales. Ở đây yếu tố dẫn là quảnbào, trong phần nguyên mộc, gỗ quản bào này có nhữngđường vòng hay xoắn nhưng ở hậu mộc phổ biến là hìnhthang. Về chức năng có sự phân phối chức năng giữa cácquản bào rộng, màng mỏng có thủng lỗ đơn tương đối rõ ởphần gỗ sớm và các quản bào hẹp có màng dày (Takhtajan1964). Theo Bailey tia của nó dị hình (nhiều dãy và mộtdãy) có tận cùng dài. Đây là kiểu tia nguyên thủy hơn sovới các cây Hạt kín hiện đại với sự thủng lỗ hình thang. Vềmấu của lá thuộc loại ba hổng là loại mấu nguyên thủytrong Hạt kín (Bailey & Nat, 1945, theo Takhtajan, 1964).Chính điều đó cho thấy vai trò quan trọng củaTetracentraceae trong chuỗi tiến hóa của thực vật Hạt kínvà một lần nữa cho chứng tỏ tính độc đáo về nguồn gen màcòn có tầm quan trọng về khoa học của núi Hoàng Liêntrong việc nghiên cứu các mắt xích tiến hóa của cây Hạtkín.Lời cảm ơn: Bài báo này được hoàn thành nhờ sự tài trợ tàichính của chương trình Khoa học cơ bản, Ngành Khoa họcSự sống, chúng tôi xin chân thành cảm ơn !TÀI LIỆU THAM KHẢO1. Flora yunnanica 1991. Tom 5: 2 – 3, fig. 1 (5 – 10).2. Iconographia arborerum Yunnanicorum, vol. 1 (1): 234 –235, fig. 108.3. Iconographia arborerum Sinicorum, vol. 1: 797 + fig.,1972. Science Publisher, Bei-jing4. Takhtajan, A. L. 1964. Những nguyên lý tiến hóa củathực vật Hạt kín. NXB. Nauka (Bản dịch: Nguyễn Bá -Ho ...