Báo cáo nghiên cứu khoa học: KHẢO SÁT CHỈ XUẤT CHỈ NGÔI TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT

Chỉ xuất là hiện tượng ngôn ngữ từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu ngôn ngữ. Nghiên cứu hiện tượng ngôn ngữ này trong tiếng Anh và tiếng Việt sẽ ít nhiều mang lại những giá trị thiết thực trong việc giảng dạy ngôn ngữ, cũng như trong dịch thuật. Trong số năm loại chỉ xuất phổ biến trong các ngôn ngữ: chỉ xuất về ngôi, chỉ xuất thời gian, chỉ xuất không gian, chỉ xuất diễn ngôn và chỉ xuất xã hội có lẽ chỉ xuất về ngôi là đáng quan tâm...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: " KHẢO SÁT CHỈ XUẤT CHỈ NGÔI TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT" TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 4(39).2010KHẢO SÁT CHỈ XUẤT CHỈ NGÔI TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT AN INVESTIGATION INTO PERSON DEIXIS IN ENGLISH AND VIETNAMESE Lưu Quý Khương Trần Tử DiTrường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng Trường THPT Phan Bội Châu, Krông Năng, Đak Lak TÓM TẮT Chỉ xuất là hiện tượng ngôn ngữ từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiêncứu ngôn ngữ. Nghiên cứu hiện tượng ngôn ngữ này trong tiếng Anh và tiếng Việt sẽ ít nhiềumang lại những giá trị thiết thực trong việc giảng dạy ngôn ngữ, cũng như trong dịch thuật.Trong số năm loại chỉ xuất phổ biến trong các ngôn ngữ: chỉ xuất về ngôi, chỉ xuất thời gian, chỉxuất không gian, chỉ xuất diễn ngôn và chỉ xuất xã hội có lẽ chỉ xuất về ngôi là đáng quan tâmnhất vì nó liên quan trực tiếp đến các vai tham gia vào sự kiện lời nói. Bằng việc sử dụng thủpháp đối chiếu thông qua các ví dụ minh họa, bài viết sẽ chỉ ra các nét tương đồng và khác biệtvề mặt ngữ nghĩa và ngữ dụng của các yếu tố chỉ xuất về ngôi giữa tiếng Anh và tiếng Việt,đồng thời cũng sẽ đề xuất một số giải pháp cho những vấn đề liên quan đến chỉ xuất phát sinhtrong quá trình dịch thuật các văn bản từ tiếng Anh sang tiếng Việt và ngược lại. ABSTRACT Deixis is a linguistic phenomenon attracting much linguists’ concern. A study of deixisin English and Vietnamese may be, more or less, of some practical value in language teachingas well as in translation work. Among the five common types of deixis in languages: person,time, place, discourse and social deixis, person deixis is perhaps worthest considering as itdeals with the roles participating in a speech event. With this contrastive analysis of persondeixis in English and Vietnamese through illustrating examples in both languages, the paperattempts to point out some of the similarities and differences between them in terms ofsemantics and pragmatics. It is also hoped to suggest some possible solutions to the issues ofperson deixis which Vietnamese learners and translators may encounter when translatingEnglish texts into Vietnamese and vice versa.1. Đặt vấn đề Trong giao tiếp hàng ngày ta thường gặp những phát ngôn trong tiếng Anh cũngnhư tiếng Việt mà ta không dễ gì hiểu được nếu không biết chủ thể của phát ngôn, thờigian và không gian phát ngôn. Ví dụ, xét hai phát ngôn sau đây:(1) Tôi không lấy cái ấy, lấy cho tôi cái kia. [9, p.83](2) I’ll put this here. [6, tr.9] (Tôi sẽ đặt nó ở đây) Những cụm từ như tôi, ấy, kia trong (1) và I, this, here trong (2) làm cho ngườinghe không hiểu được nội dung của phát ngôn nếu họ đứng ngoài ngôn cảnh (speechcontext). Những cụm từ như vậy được gọi là chỉ xuất (deixis). 171 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 4(39).20102. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Chỉ xuất đã được nhiều nhà triết học, ngôn ngữ học nghiên cứu. Lyons [5] vàYule [31] nghiên cứu mối liên hệ giữa các yếu tố chỉ xuất không gian và thời gian vớiphát ngôn trong hành vi lời nói. Levinson [4] chỉ ra cách thức mã hóa các nét đặc trưngcủa ngôn cảnh hay sự kiện lời nói. Đỗ Hữu Châu [8] khảo sát về phạm trù xưng hô vàchỉ xuất không gian, thời gian. Diệp Quang Ban [7] nghiên cứu ba ngôi nhân xưng vàcác chỉ định từ thời gian và không gian trong tiếng Việt. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưacó những công trình đi sâu nghiên cứu, đối chiếu các từ chỉ xuất chỉ ngôi giữa tiếng Anhvà tiếng Việt.3. Khái niệm chung về chỉ xuất “Chỉ xuất là phương thức chiếu vật bằng ngôn ngữ dựa trên hành động chỉ trỏ”[8, tr.72] với các quy tắc: lấy người nói làm trung tâm, mốc thời gian và không gianđược xác định là tại thời điểm và địa điểm phát ngôn [4]. Trong hầu hết các ngôn ngữđều tồn tại năm loại chỉ xuất: chỉ xuất về ngôi, thời gian, không gian, diễn ngôn và xãhội. Tuy nhiên, bài viết này chỉ trình bày và đối chiếu chỉ xuất về ngôi giữa tiếng Anhvà tiếng Việt .3.1. Chỉ xuất về ngôi trong tiếng Anh “Chỉ xuất về ngôi là những dấu hiệu ngôn ngữ để chỉ các vai (role) tham giavào một sự kiện lời nói (speech event)” [3,tr.210]. Vai tham gia trong một sự kiện lờinói gồm có: ngôi thứ nhất - vai người nói, ngôi thứ hai- vai người nghe và ngôi thứ ba -không phải người nói mà cũng chẳng phải phải người nghe.3.1.1 Chỉ xuất vai người nói Chỉ xuất vai người nói có thể là bản thân người nói được biểu thị qua các đại từnhân xưng ngôi thứ nhất số ít (I, me, myself, mine, my), ...