Báo cáo nghiên cứu khoa học: NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH NHIỆT ĐỘ NUNG GẠCH CỔ THÁP CHĂM PHÚ DIÊN –THỪA THIÊN HUẾ

Đặt vấn đề Nhiệt độ nung gạch Chămpa, cho dù có một số nhận định [1, 2] là nung non (dưới 900o C), song chưa hoàn toàn nhất quán với thực tế. Ví dụ, gạch tại khu A trong thánh địa Mỹ Sơn có độ cứng rất cao, chứng tỏ nhiệt độ nung phải lớn.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH NHIỆT ĐỘ NUNG GẠCH CỔ THÁP CHĂM PHÚ DIÊN –THỪA THIÊN HUẾ" NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH NHIỆT ĐỘ NUNG GẠCH CỔ THÁP CHĂM PHÚ DIÊN –THỪA THIÊN HUẾTS. TRẦN MINH ĐỨCViện KHCN Xây dựng1. Đặt vấn đề Nhiệt độ nung gạch Chămpa, cho dù có một số nhận định [1, 2] là nung non (dưới 900o C), song chưahoàn toàn nhất quán với thực tế. Ví dụ, gạch tại khu A trong thánh địa Mỹ S ơn có độ cứng rất cao, chứng tỏnhiệt độ nung phải lớn. Mặt khác, tại nhiều nơi gạch đúng là nung non (qua quan sát bề ngoài). Các côngtrình tu bổ bảo tồn tháp Chămpa đều gặp phải hiện tượng gạch bị mủn (kể cả gạch gốc lẫn gạch phục chế cónhiệt độ nung dưới 900o C). Có ý kiến cho rằng gạch nung non là tác nhân tăng cư ờng, thậm chí còn coi lànguyên nhân chính gây mủn gạch. Việc trùng tu tháp với yêu cầu tăng cường tuổi thọ khiến cho vấn đề chếđộ nhiệt nung gạch trở nên “nóng” vì nếu nung thấp nhiệt thì nguy cơ hư hỏng gạch tăng cao. Khi tiến hànhtu bổ tháp Phú Diên (Thừa Thiên - Huế) nhóm nghiên cứu đã tiến hành phân tích nhằm tìm hiểu nhiệt độnung gạch cổ. Bài báo này trình bày nội dung và các kết quả đạt được của nghiên cứu này.2. Tình trạng kỹ thuật công trình T háp c ổ Chămpa Phú Diên nằm tại thôn Mỹ Khánh, xã Phú Diên, huyện Phú Vang, tỉnh ThừaT hiên Huế. Theo kết quả khảo cổ học, tháp có tuổi thọ chừng 1200 năm. T háp có kết cấu khối xây r ã rời, gạch x ếp lộn xộn; thân tháp d ày chừng (0,6 – 0,8) m đư ợc xâytheo kiểu Chămpa, tức là không có m ạch vữa, khe hở giữa các vi ên xây dày không đến 1 mm. B ênngoài tháp thuần một m àu gạch, bên trong tháp có sự phân cấp: phần dư ới (độ cao tới 1,0 m) gạch cóm àu tr ắng bên ngoài; trên đó là các l ớp gạch m àu cam, vàng sẫm, nâu và có v ẻ rất non. Toàn b ộ mặttháp có nhiều chỗ bề mặt gạch bị mủn, có chỗ bấm đ ư ợc v ào bằng tay. Trong quá tr ình thi công khigặp mưa từ trong thân tư ờng qua các khe nứt thấy chảy ra n ư ớc màu đen, c òn mặt ngo ài bột gạch bịrửa trôi tạo thành các dòng nư ớc màu đ ỏ gạch. Khi mới khai quật ra, tháp có nhiều gờ chỉ v à đư ờngchạm hoa văn c òn sắc nét, nhưng sau thời gian chờ triển khai dự án (chừng 2 năm) các gờ chỉ cũngnhư đư ờng chạm đ ã bị mòn vẹt, tr òn cạnh. Điều đó chứng tỏ gạch bị mềm nhiều v à tốc độ phong hoá,bào mòn đ ối với gạch là rất lớn. Nh ìn bề ngoài chất l ư ợng gạch rất không đều nhau. Một số vi ên khácứng, nằm tại phần dư ới (19 hàng t ừ nền tháp) ở mặt trong, các viên bên trên màu cam, m ềm hơn, m ặtngoài gạch đồng m àu đ ỏ cam nhưng đ ộ cứng bề mặt yếu, có độ hút nư ớc lớn.3. Nghiên cứu gạch tháp Phú Diên31. Những thông tin ban đầu về gạch Phú Di ên [1]:- Xác định thành ph ần khoáng theo phương pháp nhi ễu xạ R ơnghen: T hạch anh: 30 – 34% Felspat 11 – 15% Mica 22 – 2 6% Clorit 7 – 1 0% G ơtit, hematit 7 – 1 0% A mphibon 5 – 8% K hoáng khác: Cacbonat, Đôlômit Như vậy chủ yếu phát hiện được các khoáng thiên nhiên trong nguyên liệu đầu vào. Tại đây không thấyxuất hiện mulit – một khoáng đặc trưng của quá trình kết khối sét tại nhiệt độ cao như những loại gạch đỏthông thường. Sự có mặt của đôlômit, cacbonat là những chất kết hợp với caolinit tạo thành các chất dễ chảy,phân huỷ ở 765 – 9100C, sự tồn tại cacbonat, đôlômit chứng tỏ nhiệt độ nung chưa cao quá 9000C. Có thể gạchđược nung non. Cũng tại đây, sự có mặt của gơtit cũng khó giải thích. Xác định nhiệt độ nung gạch cổ củangười xưa là việc không đơn giản vì chưa có quy trình.3.2. Di ện mạo bề ngoài gạch T hông thư ờng gạch nung gi à có màu đ ỏ cam sậm hoặc m àu t ối, thậm chí khi quá lửa có thể cóm àu đen kèm theo hi ện t ư ợng “s ùi” m ặt, hình d ạng méo, cong v ênh do bị co lớn (co nhiệt). C òngạch non có m àu s ắc nhạt, kích th ư ớc đầy đặn, h ình d ạng cân đối. Đ ể khảo sát gạch Phú Di ên đã l ấy mẫu l à 5 viên gạch có độ chín (nhìn b ề ngoài) khác nhau.C ác viên c ó dạng khối chữ nhật, kích th ư ớc dao động nhiều: bề d ài t ới trên 25 cm, b ề d ày t ừ 50 –6 0 mm, b ề rộng đến 20 cm; m àu đ ủ loại: từ trắng đến m àu vàng cam, đ ỏ cam, đỏ nâu. Một số vi êncó lõi nâu ho ặc đen. M ột số mặt cắt đ ư ợc chụp v à trình bày trong hình 1. X ét theo m ặt cắt thì mẫu MK5 v à MK3 đư ợc nung ở nhiệt độ cao h ơn; mẫu MK1 rất khó xácđịnh : vỏ ngoài m ầu trắng, l õi màu đen (độ dày l ớp vỏ trắng 1- 2 c m, l ớp l õi đen 3- 4 cm). Nếu chorằng gạch Chăm đ ư ợc trộn tro trấu, tro r ơm khi tạo hình [1, 2] thì màu đ en bên trong có thể là kết quảcủa việc nung non, c òn gi ữ lại m àu tro xám. N ếu giữ những quan điểm tr ên thì nhi ệt độ nung giảmdần theo thứ tự MK5 – M K2 - M K3 – MK4 – M K1. Tuy nhiên, theo hiểu biết về cách nung gốm của ngư ời Chăm thì gạch chỉ được nung từng mẻ nhỏ,nhiều lò và có chất lượng không đồng đều, do đó điều kiện nung cũng không như nhau. S ...