Báo cáo Tiểu luận Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y - Chuyên đề 10

Chuyên đề: Tương kỵ trong bào chế thuốc I. Khái niệm 1. Tương tác, tương kỵ Trong một dạng thuốc, nếu phối hợp hai hay nhiều dược chất với một hoặc nhiều tá dược, ở những điều kiện nhất định, nếu có sự thay đổi ít nhiều hoặc hoàn toàn về tính chất vật lý, hoá học hoặc dược lý làm cho chế phẩm không đạt chất lượng
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo Tiểu luận Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y - Chuyên đề 10 Báo cáo chuyên đề Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y Lớp Thú y 48A Chuyên đề: Tương kỵ trong bào chế thuốc I. Khái niệm 1. Tương tác, tương kỵ Trong một dạng thuốc, nếu phối hợp hai hay nhiều dược chất với một hoặc nhiều tá dược, ở những điều kiện nhất định, nếu có sự thay đổi ít nhiều hoặc hoàn toàn về tính chất vật lý, hoá học hoặc dược lý làm cho chế phẩm không đạt chất lượng về các mặt: tính đồng nhất, tính bền vững, giảm hoặc không có hiệu lực điều trị được coi là tương kỵ. Tương kỵ thường xảy ra trong một thời gian ngắn, có khi tức thì. Tương tác thường xảy ra chậm hơn, kết quả của tương tác có thể trở thành tương kỵ. 2. Nguyên nhân Người xây dựng công thức cho một dạng thuốc chỉ chú ý tới việc phối hợp nhiều dược chất, nhằm mục tiêu điều trị mà không chú ý tới tính chất lý học, hoá học của dược chất, tá dược một cách đầy đủ vì vậy có thể dãn tới tương tác giữa dược chất với tá dược, giữa các dược chất hoặc giữa các tá dược với nhau. Người pha chế không đúng quy trình sản xuất gốc và các quy trình thao tác chuẩn. Sử dụng thuốc không đúng theo hướng dẫn. 3. Kết quả của tương tác, tương kỵ Sản phẩm không đảm bảo chất lượng, cụ thể là không đạt cá chỉ tiêu: Tinh khiết, an toàn và hiệu quả. 4. Các loại tương kỵ thường gặp - Vật lý - Hoá học - Dược lý Chuyên đề: Tương kỵ trong bào chế thuốc 1 Báo cáo chuyên đề Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y Lớp Thú y 48A II. MỘT SỐ NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PHÁP HAY ĐƯỢC ÁP DỤNG ĐỂ KHẮC PHỤC TƯƠNG KỴ TRONG BÀO CHẾ Nguyên tắc chung Không làm thay đổi tác dụng dược lý của chế phẩm mà vẫn phải đảm bảo tác dụng theo mong muốn của người kê đơn hoặc thiết kế công thức. Tuỳ theo từng trường hợp cụ thể, có thể vận dụng các phương pháp chung sau đây: - Lựa chọn trình tự pha chế, phối hợp các dược chất và tá dược một cách hợp lý nhất. - Thay đổi dược chất hoặc chất phụ, tá dược, dung môi trong đơn thuốc hoặc công thức mà các thành phần này là nguyên nhân dẫn đến tương kỵ. - Bớt một số thành phần trong đơn thuốc hoặc công thức không có vai trò đặc biệt gì, lại có thể gây ra tương kỵ, hoặc khs khăn trong khi pha chế, sản xuất. - Sử dụng thêm các chất phụ, dung môi, tá dược không ghi trong đơn thuốc, công thức, nhằm tránh các tương kỵ có thể xảy ra. - Sử dụng các chất trung gian hoà tan hoặc chất làm tăng độ tan trong các dung dịch thuốc khi không thể hoà tan bình thường được. - Thêm các chất làm tăng tính thấm trong trường hợp cần chuyển dạng thuốc sang dạng hỗn dịch hoặc trong thành phần của nhũ tương không có hoặc thiếu các chất nhũ hoá. - Thêm các chất trơ để bao bọc, ngăn cách các dược chất rắn có thể xảy ra tương kỵ trong các dạng thuốc bột. - Thêm acid hoặc kiềm để điều chỉnh pH của các dung dịch thuốc nhằm ổn định, hạn chế các phản ứng thuỷ phân, oxy hoá khử có thể xảy ra tương kỵ. Vấn đề này thường được đề cập ngay từ khi thiết kế công thức. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất vẫn cần thiết phải lưu ý vì nguồn gốc dược chất, chất phụ và dung môi sử dụng không hẳn đã có cùng nguồn gốc và được kiểm soát chặt chẽ. Một thay đổi nhỏ về pH Chuyên đề: Tương kỵ trong bào chế thuốc 2 Báo cáo chuyên đề Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y Lớp Thú y 48A có thể dẫn đến nhiều tương tác bất lợi. Có thể thấy rõ điều này khi pha chế các thuốc tiêm như: Strichnin sulfat, procain, các vitamin… các thuốc nhỏ mắt như: atropine, homatropin, kẽm sulfat… - Thêm các chất chống oxy hoá nhằm hạn chế các phản ứng oxy hoá khử có thể xảy ra làm cho dược chất bị biến chất, chế phẩm giảm hoặc mất tác dụng. Chẳng hạn như với các thuốc tiêm adrenalin, apomorphin, vitamin C, các thuốc nhỏ mắt như sulfacetamid, sulfamethoxypyridazin, dexamethason natri phosphate… - Thêm các chất sát khuẩn và chống nấm mốc, nhằm ngăn chặn quá trình phát triển của các vi cơ, hạn chế tương kỵ do những nhân tố mới phát sinh trong quá trình sản xuất, bảo quản. Đặc biệt cần chú ý tới các dạng thuốc như dung dịch uống, siro, dung dịch tiêm, thuốc nhỏ mũi, nhỏ mắt, kem, gel… - Nếu trong trường hợp không áp dụng được 4 trường hợp khắc phục như trên, có thể dùng biện pháp pha chế, hoặc đóng gói riêng từng dược chất tương kỵ, hướng dẫn cách dùng cho đúng. - Cuối cùng, nếu như mọi biện pháp đều không khắc phục được, hoặc điều kiện sản xuất, bảo quản không đảm bảo rằng tương kỵ đã được giải quyết thì cần sửa chữa đơn thuốc với sự đồng ý của người kê đơn hoặc thay đổi công thức, thành phần dạng thuốc với sự thoả thuận của người, đơn vị thiết kế công thức. III. MỘT SỐ TƯƠNG TÁC, TƯƠNG KỴ THƯỜNG GẶP TRONG BÀO CHẾ 1. Tương kỵ vật lý 1.1. Dạng thuốc lỏng Biểu hiện chung của dạng tương kỵ này là hiện tượng dược chất không hoà tan hết hoặc kết tủa. Có thể gặp một số trường hợp với các nguyên nhân khác nhau như sau: 1.1.1. Do phối hợp dược chất với dung môi, tá dược không phù hợp Phối hợp các dược chất ít tan hoặc thực tế không tan với dung môi là nước, ví dụ: Tinh dầu, menthol, long não, bromoform, các sulfamid dạng acid, các chất kháng Chuyên đề: Tương kỵ trong bào chế thuốc 3 Báo cáo chuyên đề Bào chế và kiểm nghiệm thuốc thú y Lớp Thú y 48A khuẩn như trimethoprim, các chất chống viêm không steroid như phenylbutazol, ketoprofen, ibuprofen, ibuprofen, diclofenac, piroxicam… Phối hợp các dược chất tan trong dung môi phân cực với dung môi không phân cực, ví dụ như các muối alkaloid với dung môi dầu… Dược chất tan được trong dung môi nhưng nồng độ dược chất quá cao vượt quá độ tan, chẳng hạn như thuốc tiêm natri diclofenac, elixir paracetamol… Trong thành phần có nhiều dược chất tan được trong dung môi nhưng tổng lượng chất tan vượt quá n ...