Bước đầu giải mã một số hiện tượng trong lễ hội Gầu Tào và dân ca giao duyên dân tộc HMông

Lễ hội Gầu Tào của người Mông là một hoạt động văn hóa đặc sắc, chứa đựng nhiều yếu tố bí ẩn và hấp dẫn cần được nghiên cứu. Bài viết này sẽ tập trung vào việc phân tích một số hiện tượng tiêu biểu trong lễ hội Gầu Tào, đặc biệt là mối liên hệ giữa các nghi lễ, dân ca giao duyên và đời sống tinh thần của cộng đồng người Mông. Chúng tôi sẽ cố gắng giải mã một số biểu tượng, hành động và lời ca trong lễ hội, nhằm làm sáng tỏ ý nghĩa văn hóa và xã hội sâu xa của chúng. Việc nghiên cứu này góp phần làm giàu thêm hiểu biết về văn hóa truyền thống của dân tộc Mông nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bước đầu giải mã một số hiện tượng trong lễ hội Gầu Tào và dân ca giao duyên dân tộc HMôngNGHIÊN CỨU - TRAO ĐỖI 41 lan h , cái cày, chiếc n h ẫ n , vòng bạc...Bước ĐẦU GIẢI MÃ MỘT N ghiên cứu nguồn gôc biêu tượng ở DCGD HM ông, ch ú n g tôi th ấ y n h ữ n g biểu tượngSỖ BIỂU TƯỢNG TRONG có nguồn gốc x u ấ t p h á t từ phong tục, tập q u á n và tín ngưổng của đồng bào HM ôngLỄ HỘI GẦU TÀO (LHGT) k h á đặc sắc. T rong k h u ô n khổ bài viết nhỏ này. chúng tôi xin trìn h bày ba biểu tượng có nguồn gốc nêu trên: biêu tượng cây nêu.VÀ DÂN CA GIAO DUYÊN biêu tượng vải lan h , biểu tượng m ặ t tră n g - m ặ t tròi. Tư liệu khảo s á t là cuôh Dân ca(DCGD) DÂN TỘC HMÔNG Mèo, Nxb. V ăn học, 1967. Biêu tượng cây nêuBÙI XUÂN TIỆP*1 Vòn là cư d â n nông ng h iệp trồ n g trọt, iểu tượng được h ìn h th à n h trong một trá i qua q u á trìn h th iê n di và trở th à n h cuB quá trìn h lâu dài, có tín h ước lệ và bên d â n m iền núi, người H M ông đã sớm gắn vững. Biêu tượng là cái n h ìn th ấ y dược VỐI cây tre, m ai, nứ a, trú c... G iông như bóm ang một kí hiệu d ẫ n ta đến cái không các d â n tộc làm nông n g h iệp khác, ngườinhìn th ấ y được. Biểu tượng là v ậ t môi giói H M ông m ong ước có cuộc sống th ịn hgiúp ta tri giác cái b ấ t k h ả tri giác... Biểu vượng, m ùa m àn g bội th u , con người sinhtượng được h iểu n h ư là n h ữ n g h ìn h ả n h sôi n ảy nở... n ên sớm có tín ngưỡng thòtượng trư ng, dược cả cộng đồng dân tộc n h iên th ầ n .chấp n h ậ n và sử d ụ n g rộng rã i trong một N êu n h ư người V iệt thò cây đa, ngườithòi gian lâu dài. N ghĩa của biểu tượng M ường thờ cây si, người Ê Đê thờ cây gạo...phong phú, nhiều tầ n g bậc, ẩ n kín bên thì người H M ông lại chọn cây mai, cây tre -trong, nhiều khi khó nắm b ắ t (Văn học dân gọi là cây nêu (ndêx nxê ndêx nxôngl) đểgian - N h ữ n g công trìn h nghiên cứu, Bùi thờ. Thực c h ấ t thờ cây n êu là để thực h à n hM ạnh Nhị chủ biên, Nxb. Giáo dục, 2001). tín ngưỡng nông nghiệp - thờ cây vũ trụ ,DCGD HM ông có sức tru y ề n cảm m ạnh mẽ gắn vối tục thờ m ặ t trời: “cây nêu là mộtvà được đồng bào yêu thích, vì ở đó, nhữ ng loại cây vũ trụ , trê n cây n êu đ ậ u các m ặttư tưởng, tìn h cảm và nguyện vọng của con trời hay các chim . M ặt trò i được biểu tượngngười dược th ê hiện qua lời ca với nhữ ng bằng m ột vòng trò n đỏ, dải lụa đỏ hay nắmhình ảnh, sự vật, hiện tượng quen thuộc vối lông gà... N êu là biểu tượng của âm. M ùađời sống h à n g ngày. N hữ ng sự vật, hiện xuân, k h í dương b ắ t d ầ u th ịn h , m ặt trờitượng bình dị đó di vào DCGD dã được khái b ắ t dầu lên cao, n ắ n g x u â n b ắ t d ầu ấmq u á t hoá và trở th à n h biểu tượng với cách áp... cắm nêu là đê m ặ t trò i m ùa xuân códiễn d ạ t m ang tín h đặc th ù , độc đáo, riêng nơi đậu, đón á n h n ắ n g x u â n về, xua ta n khíbiệt. Thê giới biểu tượng tro n g DCGD lạn h , khí âm của m ùa đông (T rần QuôcHM ông rấ t phong phú. T ừ nh ữ n g sự vật. Vượng, Lể hội, m ột cái n h ìn tổng thể, Tạphiện tượng tro n g tự n h iên n h ư lá ngón, chí Văn học sô 1/1986). T rong LHGT, ngườichim dì li, núi dồi, m ặ t tră n g , m ặt trời... HM ông trồ n g cây nêu b ằ n g cây tre, m ai,đến nh ữ n g v ậ t n h â n tạo n h ư cây nêu, vải bương còn nguyên lá. Đ iểu này, tác giả Lê T ru n g Vũ giải thích: “Đó là nơi hội tụ của(* Sở Giáo dục và đào tạo Lào Cai. ) gái - tra i, âm - dương; nơi hội tụ của dòng42 BÙI XUÂN TIÊPm áu, tổ tiên... Cây nêu, bóng d á n g của câyvũ trụ trở th à n h cây th iê n g vì mỏ hội p h ảicúng cột nêu, h ế t hội từ n g n ăm hạ cột nêu,người hiếm hoi xin về làm g iát giườngthường có con... Có th ê hội chơi núi m ùaxuân là hội chúc nghề nông th ịn h vượng”(“Hội làng, hội lễ tổng th u ậ t”, T ạp chí V ănhoá nghệ th u ậ t, sôT/1984) Người H M ông cho rằ n g các cụ tô tiênsông trề n trời, trồ n g n ê u là nôi trờ i và đất,âm và dương, tổ tiê n sẽ vê đ ậ u trê n cây nêuvà dự hội. H á t giao duyên tro n g hội G ầutào là h á t tro n g không k h í lin h thiêng. Bởivậy, nó có sức cuôn h ú t m ạn h mẽ. Cây nêutrở th à n h biểu tượng, tạo cảm h ứ n g cho lờica, tiế n g hát: Cây bương biết sinh, sin h ở bãi bằng Đôi ta kh ô n g biết h á t th ì thôi B iết hát, ta h á t n h ư cây tre, cây bương n h a u mọc. Nghệ nhân Giàng A Dê xã Sa Pa, Sa Pa, Thực ra cây nêu đã đi vào tiềm thức Lào Cai biểu diền khèn. Ảnh: PHẠM MINH TÁNcủa người H M ông từ xa xưa. T h ầ n th o ại Trên cây nêu treo ba vuông nhiễu đòHM ông (bài K h ú a kê) đã tả về việc sinh ra Đoàn trai g á i x ú m q u a n h ca hátgiông tre, nứa: vui vầy. Cái g ì m a n g được giông trúc, m ai, Cây nêu gắn bó th â n th iế t với đồ ...