Ca dao cổ truyền người Việt với tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữ

Ca dao cổ truyền người Việt với tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữ văn họcNguyễn Hằng PhươngTS.Khoa Ngữ văn, ĐH Sư phạm, ĐH Thái Nguyên 0. Ngôn ngữ có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống xã hội. Bởi vậy, nghiên cứu ngôn ngữ từ nhiều góc độ đang trở thành nhu cầu tất yếu hiện nay. ở nước ta, có thể nghiên cứu những vấn đề về lý thuyết ngôn ngữ học; những vấn đề về tiếng Việt và các ngôn ngữ khác ở Việt Nam; những vấn đề về tiếp xúc ngôn...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ca dao cổ truyền người Việt với tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữCa dao cổ truyền người Việt với tính mơ hồ đa nghĩatrên bình diện ngôn ngữ văn họcNguyễn Hằng PhươngTS.Khoa Ngữ văn, ĐH Sư phạm, ĐH Thái Nguyên0. Ngôn ngữ có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống xã hội. Bởi vậy, nghiên cứungôn ngữ từ nhiều góc độ đang trở thành nhu cầu tất yếu hiện nay. ở nước ta, có thểnghiên cứu những vấn đề về lý thuyết ngôn ngữ học; những vấn đề về tiếng Việt và cácngôn ngữ khác ở Việt Nam; những vấn đề về tiếp xúc ngôn ngữ và dịch thuật; những vấnđề về dạy học tiếng Việt, tiếng nước ngoài trong và ngoài nhà trường; những vấn đề vềngôn ngữ tác phẩm văn chương. Trong đó, tìm hiểu ngôn ngữ với tư cách là phương tiệnbiểu đạt của tác phẩm văn chương là một góc độ nghiên cứu không mấy dễ dàng nhưngcũng đầy thi vị.Nghiên cứu tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữ văn học ở những lời ca dao cổtruyền là vấn đề chúng tôi đặt ra trong bài viết này. Tuy nhiên, do đặc trưng thể loại vàtrong khuôn khổ bài viết, chúng tôi chỉ nghiên cứu những biểu hiện tiêu biểu của tính mơhồ đa nghĩa trong một số lời ca dao cổ truyền. Nghiên cứu đó nhằm mục đích nhận diệntính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữ cùng vai trò của nó ở những lời ca dao cổtruyền, làm tiền đề cho sự bình giá có cơ sở và sự tiếp nhận sâu sắc tác phẩm.1. Khái niệm ca dao cổ truyền và tính mơ hồ đa nghĩa trong văn học nghệ thuật1.1. Khái niệm ca dao cổ truyềnThuật ngữ ca dao đã từng được dùng với nhiều nghĩa rộng, hẹp khác nhauTheo nghĩa gốc thì ca là bài hát có khúc điệu, dao là bài hát không có khúc điệu [5.26].Và một thời Ca dao là danh từ chung chỉ toàn bộ những bài hát lưu hành phổ biến trongdân gian có hoặc không có khúc điệu [5.26]. ở trường hợp này, ca dao đồng nghĩa vớidân ca.Trên thực tế, khái niệm ca dao đã dần dần có sự thu hẹp nội hàm.Hiện nay, các nhà nghiên cứu văn học dân gian Việt Nam dùng danh từ ca dao để chỉriêng thành phần nghệ thuật ngôn từ (phần lời thơ) của dân ca (không kể những tiếngđệm, tiếng láy, tiếng đưa hơi).” [5.26]. Với nghĩa này, ca dao là bộ phận chủ yếu và quantrọng nhất của thơ dân gian truyền thống.Sau cách mạng tháng Tám (1945), giới nghiên cứu nước ta đã sử dụng tập hợp từ ca daomới (hay ca dao hiện đại) để phân biệt với ca dao cổ (còn gọi là ca dao cổ truyền). Nhưvậy, ca dao cổ (hay ca dao cổ truyền) là khái niệm chỉ riêng thành phần nghệ thuật ngôntừ của dân ca (không kể tiếng đệm, tiếng láy, tiếng đưa hơi) được sáng tác từ cách mạngtháng Tám trở về trước. ở đây, phạm vi khảo sát của chúng tôi là một số lời ca dao cổtruyền đã được sưu tập trong sách Kho tàng... [6].1.2. Khái niệm tính mơ hồ đa nghĩa trong văn học nghệ thuậtKhông phải đến tận bây giờ, tính mơ hồ đa nghĩa mới được biết tới. Từ xa xưa, người tađã quan tâm đến tính mơ hồ, đa nghĩa của văn học nghệ thuật. Đó là cái ý tại ngônngoại (ý ở ngoài lời của văn của thơ). Nhà triết học Đổng Trọng Thư đời Tây Hán đãcho rằng thơ, kinh thi không thể giải thích được rõ ràng (thi vô đạt hỗ). Nhà thi thoại thờiMinh Tạ Trăn cũng chủ trương tả cảnh, thuật sự không nên giống như thực mà phải kháclạ khiến cho người tiếp nhận có cảm giác mơ hồ, bí ẩn (diệu tại hàm hồ)...Tuy nhiên, ngày nay khi tính tích cực, sáng tạo của người tiếp nhận được ý thức rõ rệt;tính bản thể của ngôn ngữ văn học được phát hiện thì mơ hồ đa nghĩa - một thuộc tínhcủa văn học nghệ thuật - càng được đặc biệt coi trọng.Theo W.Empơxơn, mơ hồ là một ý nghĩa không xác định, một ý định muốn biểu đạtnhiều loại sự vật, cho phép có nhiều cách giải thích[8.151]. Vậy, tính mơ hồ đa nghĩatrong văn học nghệ thuật có thể hiểu là một ý nghĩa không xác định, một hình thức thẩmmỹ muốn biểu hiện nhiều loại sự vật, cho phép nhiều cách giải thích hình tượng nghệthuật.2. Ca dao cổ truyền người Việt với tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữ vănhọc2.1. Tìm hiểu tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngôn ngữ văn học trong ca dao cổtruyền là nghiên cứu văn chương dân gian theo cách tiếp cận mớiở Việt Nam những năm qua, nghiên cứu ca dao đặc biệt là ngôn ngữ ca dao đã có nhiềuthành tựu. Xin đơn cử vài ví dụ. Tác giả Nguyễn Xuân Kính nghiên cứu một số yếu tố cơbản của chỉnh thể nghệ thuật ca dao trong đó chú ý đúng mức đến đặc điểm chung củacách sử dụng và tổ chức ngôn ngữ, cách dùng tên riêng chỉ địa điểm trong ca dao. Tác giảMai Ngọc Chừ nghiên cứu về những đặc điểm riêng biệt độc đáo của ngôn ngữ ca daoViệt Nam từ việc phân tích những đặc điểm thơ được tạo nên bởi các biện pháp tu từ,cách ngắt nhịp, lối hiệp vần đến việc xem xét sự kết hợp nhuần nhuyễn tính chất bác họcvà tính chất khẩu ngữ của ngôn ngữ ca dao Việt Nam. Tác giả Phạm Thu Yến nghiên cứumột số yếu tố tiêu biểu trong thế giới nghệ thuật ca dao và đặc biệt đã chú ý đến lối miêutả và biểu hiện trực tiếp trong thơ ca dân gian.vv...Như vậy, xác định sự có mặt và vai trò, vị trí của tính mơ hồ đa nghĩa trên bình diện ngônngữ văn học trong ca dao vẫn còn là vấn đề mới mẻ. Tuy nhiên, thành tựu nghiên cứutrước đó của các nhà khoa học thực sự là những gợi mở cần thiết giúp chúng tôi có cơ sởđể triển khai vấn đề nghiên cứu của mình. Song, tính mơ hồ đa nghĩa trong văn học nghệthuật nói chung và trong ca dao nói riêng được xác định dựa trên cơ sở nào?W.Empơxơn với công trình nổi tiếng Bảy loại ý nghĩa mơ hồ (1930) đã chỉ ra các loại ýnghĩa mơ hồ (các hình thức biểu hiện của tính mơ hồ đa nghĩa) trên cấp độ ngôn ngữ vănhọc và mở ra một triển vọng nghiên cứu có cơ sở khoa học về vấn đề này. Theo tác giảsách Lý luận và phê bình văn học , cách phân loại các ý nghĩa mơ hồ của W.Empơxơnchưa thật rạch ròi, chặt chẽ, nhất quán song đã cho thấy tính mơ hồ đa nghĩa có nhiềuhình thức thể hiện và công trình khoa học trên của ông thực sự là một kiệt tác mà bất kỳai đọc xong đều không thể còn dừng lại với niềm tin cũ [8.71].Do trong thực tế, các loại ý nghĩa mơ hồ 6, 7 có phần như trùng lặp với các loại 2, 3, 4;do đặc trưng ...