CÁC HÌNH THỨC TÊN HỌ VIỆT NAM

Trước đây, người ta thường nghĩ Việt Nam chỉ có họ đơn, tức một chữ. Nhưng thực ra, căn cứ vào truyền thống dân gian, tên họ Việt Nam có hình thức đơn và hình thức ghép, tức hai họ hoặc nhiều từ ghép lại. Ví dụ:-Họ một chữ: Nguyễn, Trần, Phạm. -Họ hai chữ: Nguyễn Huỳnh, Ðặng Trần. -Họ ba chữ: Công Tôn Nữ. -Họ bốn chữ: Công Tằng Tôn Nữ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CÁC HÌNH THỨC TÊN HỌ VIỆT NAMCÁC HÌNH THỨC TÊN HỌ VIỆT NAMTrước đây, người ta thường nghĩ Việt Nam chỉ có họ đơn, tức một chữ. Nhưng thực ra, căn cứ vào truyền thống dân gian,tên họ Việt Nam có hình thức đơn và hình thức ghép, tức hai họ hoặc nhiều từ ghép lại. Ví dụ: -Họ một chữ: Nguyễn, Trần, Phạm. -Họ hai chữ: Nguyễn Huỳnh, Ðặng Trần. -Họ ba chữ: Công Tôn Nữ. -Họ bốn chữ: Công Tằng Tôn Nữ. Các họ ghép trên đây phát sinh do 5 nguyên nhân: (1) họghép vì đi làm con nuôi, (2) họ ghép vì được vua ban họ, (3) họ ghép vì muốn phân biệt,(4) họ ghép để biểu lộ ý niệm huyết thống, (5) họ ghép vì muốn thêm họ mẹ. 1. Họ Ghép Vì Đi Làm Con Nuôi: Theo luật lệ của nhiều nước, người con nuôi phải mang tên họ của người cha nuôi. Tuy nhiên, nhiều người ý thức tầm quan trọng và giá trị của tên họ, đã không xóa bỏ tông tíchngười con nuôi, nên thêm tên họ người con nuôi vào sau tên họ của mình. Ta có thể trưng các ví dụ sau: tác giả nho bảnChinh Phụ Ngâm là Đặng Trần Côn sống đời Lê Hiển Tông(1740-1786), vốn có tên họ là Trần, nhưng làm con nuôi chogia đình họ Đặng, nên có tên họ kép là Đặng Trần Côn. Con cháu ông vẫn tiếp tục mang họ ghép là Đặng Trần Thường,Đặng Trần Thiện. Hiện nay (2002), tại San Jose, California,Hoa Kỳ có ông Đặng Trần Yêm. Chúng tôi không rõ ông này có phải là hậu duệ của cụ Đặng Trần Côn hay không? ÔngVũ Phạm Hàm, người huyện Thanh Oai, Hà Đông, đỗ ThámHoa năm Thành Thái thứ 4 (1894), đã có ông tổ làm con nuôicho họ Vũ nên ông và con cháu đã mang họ Vũ Phạm. Luật pháp Việt Nam cũng bảo vệ dòng họ người con nuôi. Điều 189 trong Hoàng Việt Trung Kỳ Hộ Luật ghi:Người con nuôi, bất cứ là bao nhiêu tuổi, sẽ thuộc về gia tộcngười đứng nuôi, phải lấy tên họ người đứng nuôi và để tên họ của mình tiếp theo [42]. 2. Họ Ghép Vì Được Vua Ban Họ: Trước thời Nguyễn,những người giúp vua giữ vững ngoại biên gọi là tông phiên,được vua ban quốc tính[43]. Những người này bỏ tên họ cũ,mang tên họ nhà vua như danh tướng Trần Bình Trọng vốn có họ Lê, thuộc dòng dõi Lê Đại Hành, sau nhờ công lớn,được đổi sang họ Trần là họ nhà vua[44]. Sang đời Nguyễn, người mang quốc tính lại được đặt tên họ mình sau tên họ nhà vua như trường hợp nhân vật lịch sử Nguyễn HuỳnhĐức. Điều đáng chú ý là chỉ con trai được kế thừa quốc tính.Con gái, bị coi là nữ nhân ngoại tộc, không được mang quốctính. Con trai cụ Nguyễn Huỳnh Đức là ông Nguyễn HuỳnhNhiên, con gái cụ là bà Huỳnh Thị Hương và Huỳnh Thị Tài.3. Họ Ghép Vì Được Đặt Thêm Họ Mẹ: Theo tục lệ và luật pháp của xã hội theo chế độ phụ hệ, người con phải mangdòng họ cha. Tuy nhiên, vào khoảng giữa thế kỷ 20, vì bị ảnhhưởng văn hóa tây phương, vì địa vị của người phụ nữ đượcđề cao, nên tên họ mẹ đã thấy xuất hiện sau tên họ cha trongthành phần tên họ của con. Mục đích này nhằm nhắc nhở cho con về dòng họ mẹ, hoặc ghi dấu cuộc hôn nhân giữa hai dòng họ. Khuynh hướng tốt đẹp này ngày càng phổ biếntrong xã hội. Ngày xưa, giới nho gia cũng áp dụng cách thức ghép họ mẹ sau họ cha để làm tên họ người con. Xin tríchdẫn hai trường hợp tiêu biểu mà Ông Nguyễn Bạt Tụy đã nêu ra: ông Từ Cao Cam có cha là ông Từ Bộ Chỉ và người mẹhọ Cao, ông Nguyễn Từ Hiền và ông Nguyễn Từ Ân có chalà ông Nguyễn Văn Mô và bà mẹ họ Từ[45]. Tuy nhiên, hìnhthức ghép họ mẹ sau họ cha không có tính truyền thừa, tên họ sẽ thay đổi từ đời con sang đời cháu. Theo tác giả SheauYueh J. Chao[46], tại Trung Quốc, việc lấy họ vợ ghép chung với họ chồng thành họ của con rất phổ biến. Ví dụ ông họ Trương lấy bà họ Trần, con cái ông bà này sẽ mang họ Trương Trần. 4. Tên Họ Ghép Vì Muốn Phân Biệt: Như đã nói trong phần phân bố tên họ tại Việt Nam, nhiều làng chỉ có một dòng họ, do đó, để phân biệt các chi nhánh, người ta thêm vào sau tên họ các từ có ý nghĩa thân tộc như Mạnh, Đình, Trọng, Quý, Bá, Thúc, Tôn và người ta nói ông này họMạnh, ông kia họ Thúc. Thực ra, họ là các ông Trần Mạnh A, Trần Thúc B. Tập tục này cũng thấy có tại Trung Quốc. 5. Tên Họ Ghép Để Biểu Lộ Ý Niệm Huyết Thống: Tên đệm đặt sau tên họ được truyền thừa qua nhiều thế hệ biếnthành họ ghép. Lối này được vua chúa và dân gian triệt để ápdụng nhằm biểu lộ ý niệm huyết thống. Ta có thể kể các bằng chứng sau:Suốt triều đại hậu Lê, từ vua Lê Trang Tông (1533-1548), tức Lê Duy Ninh đến vua Lê Mẫn Đế (1787-1788), tức Lê DuyKỳ, trải qua 17 đời vua, kéo dài 255 năm, vị vua nào cũng có họ là Lê Duy. Đến năm 1837, Đại Nam Thực Lục ghi các cuộc nổi dậy của con cháu nhà hậu Lê như Lê Duy Cự, Lê Duy Mật, Lê Duy Lương, Lê Duy Hoán và Lê Duy Hiển.Như vậy, sử sách đã chứng minh rằng dòng họ Lê Duy đã tồn tại trên đất nước này hơn 300 năm. Hiện nay, chúng tôi không biết còn ai giữ được họ Lê Duy không vì ...