Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành trữ lượng nước dưới đất lưu vực sông Sài Gòn

Dựa trên về kết quả nghiên cứu hiện tại, bài viết này đề cập đến việc phân tích và xác định các yếu tố tự nhiên và nhân tạo chính có vai trò quyết định trong việc xây dựng trữ lượng nước ngầm ở lưu vực sông Sài Gòn. Các yếu tố này được tách thành 2 nhóm: yếu tố tự nhiên (cấu trúc hệ thống nước ngầm, đặc điểm địa hình, hệ thống thủy văn và khí hậu) và yếu tố nhân tạo (khai thác nước ngầm và nông nghiệp).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành trữ lượng nước dưới đất lưu vực sông Sài GònT¹p chÝ C¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt32(4), 326-33412-2010C¸C NH¢N Tè ¶NH H¦ëNG §ÕNSù H×NH THµNH TR÷ L¦îNG N¦íC D¦íI §ÊTL¦U VùC S¤NG SµI GßNNg« §øc Ch©n, NguyÔn ViÖt KúI. Më ®ÇuC¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sù h×nh thµnh n−ícd−íi ®Êt (ND§) cã thÓ chia thµnh hai nhãm chÝnh :tù nhiªn vµ nh©n t¹o. Trong tõng nhãm, sÏ cã nhiÒuyÕu tè t¸c ®éng víi møc ®é kh¸c nhau, cã yÕu tèchØ ®ãng vai trß thø yÕu vµ ch−a ®−îc nghiªn cøunªn Ýt ®−îc quan t©m vµ ng−îc l¹i. §èi víi l−u vùcs«ng Sµi Gßn tån t¹i c¸c nh©n tè cô thÓ sau :• C¸c nh©n tè tù nhiªn : cÊu tróc hÖ thèng ND§,®Þa h×nh, hÖ thèng thñy v¨n vµ khÝ hËu.• C¸c nh©n tè nh©n t¹o : khai th¸c ND§ vµ c¸cc«ng tr×nh thuû lîi.Tïy ®iÒu kiÖn ph©n bè cña c¸c tÇng chøa n−íc,vai trß cña c¸c yÕu tè nµy tham gia vµo viÖc h×nhthµnh tr÷ l−îng víi c¸c møc ®é kh¸c nhau, thËm chÝcã thÓ kh«ng tham gia. Nãi c¸ch kh¸c, tõng tÇngchøa n−íc cã mét tæ hîp yÕu tè kh¸c nhau chi phèiviÖc h×nh thµnh tr÷ l−îng. Trong tÇng chøa n−íc nµycã thÓ mét vµi yÕu tè ®ãng vai trß quan träng nhÊtnh−ng ë tÇng chøa n−íc kh¸c th× ng−îc l¹i, thËmchÝ kh«ng tham gia viÖc h×nh thµnh tr÷ l−îng.II. C¸c nh©n tè tù nhiªn1. CÊu tróc hÖ thèng n−íc d−íi ®ÊtTheo [6], vïng l−u vùc s«ng Sµi Gßn hiÖn diÖnc¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt tõ Mesozoi ®Õn §Ö Tø. C¨ncø theo nguyªn t¾c ph©n tÇng ®Þa chÊt thuû v¨n (§CTV) cña Quy chÕ lËp b¶n ®å §CTV (ban hµnh theoQuyÕt ®Þnh sè 53/2000/Q§-BCN, ngµy 14-9-2000cña Bé tr−ëng Bé C«ng nghiÖp) vµ ®Æc ®iÓm hÖthèng ND§, toµn vïng ph©n chia thµnh 12 tÇngchøa n−íc (h×nh 1).a) §Æc ®iÓm ph©n bè c¸c tÇng chøa n−ícH×nh 2 thÓ hiÖn mÆt c¾t t−îng tr−ng m« phángcÊu tróc hÖ ND§ toµn vïng nghiªn cøu vµ h×nh 3326lµ mÆt c¾t thùc tÕ. Trªn c¸c mÆt c¾t nµy, cho thÊy®Æc ®iÓm ph©n bè cña c¸c tÇng chøa n−íc :- C¸c tÇng chøa n−íc hoµn toµn lé trªn mÆt ®Êt :toµn vïng chØ cã tÇng chøa n−íc khe nøt Bqp3 cãtoµn bé diÖn tÝch ph©n bè lé trªn mÆt. Nh− vËy,nguån h×nh thµnh tr÷ l−îng cña tÇng chøa n−íc nµyhÇu nh− tõ ngoµi hÖ thèng ND§ (m−a, s«ng suèi,t−íi,...).- C¸c tÇng chøa n−íc lé mét phÇn trªn mÆt ®Êt :c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt Bqp2, Bn 22 −3 , Bn13 vµ ps- ms cã mét phÇn diÖn tÝch ph©n bè lé hoµn toµntrªn mÆt vµ phÇn cßn l¹i bÞ che phñ bëi c¸c thµnht¹o trÎ h¬n. Nh− vËy, nguån h×nh thµnh tr÷ l−îngcña c¸c tÇng chøa n−íc nµy còng cã sù tham giacña c¸c nguån tõ ngoµi hÖ thèng ND§ (m−a, s«ngsuèi, t−íi,...).- C¸c tÇng chøa n−íc cã diÖn ph©n bè n«ng :c¸c tÇng chøa n−íc lç hæng qh, qp3, qp2-3, qp1 vµn 22 cã phÇn diÖn tÝch ph©n bè n«ng, phÝa trªn chØ®−îc phñ mét líp b¸n thÊm (c¸c thµnh t¹o rÊt nghÌon−íc). Nh− vËy, nguån h×nh thµnh tr÷ l−îng cña c¸ctÇng chøa n−íc nµy cã sù tham gia cña c¸c nguåntõ ngoµi hÖ thèng ND§ nh− m−a, t−íi (thÊm xuyªnqua líp b¸n thÊm), s«ng suèi,...- C¸c tÇng chøa n−íc kh«ng lé trªn mÆt ®Êt :chØ cã hai tÇng chøa n−íc n12 vµ n 13 ph©n bè d−íis©u, bÞ c¸c tÇng chøa n−íc trÎ h¬n che phñ hoµntoµn bªn trªn. Nh− vËy, nguån h×nh thµnh tr÷ l−îngcña hai tÇng chøa n−íc nµy kh«ng cã sù tham giacña c¸c nguån tõ ngoµi hÖ thèng ND§.b) M«i tr−êng chøa n−íc (®Æc ®iÓm chøa n−íc)Toµn vïng bao gåm hai d¹ng tån t¹i cña ND§ :c C¸c tÇng chøa n−íc khe nøt : kh¶ n¨ng chøan−íc cña c¸c tÇng chøa n−íc phô thuéc møc ®é vµtÝnh chÊt nøt nÎ (hoÆc lç hængcña ®¸ basalt) cña ®Êt ®¸ vµ lo¹i®Êt ®¸. Mét ®Æc ®iÓm râ nÐt nhÊtlµ tÝnh bÊt ®ång nhÊt cña c¸c tÇngchøa n−íc khe nøt trªn b×nh ®åcòng nh− trªn mÆt c¾t.- C¸c tÇng chøa n−íc trong®¸ basalt ë §ång Nai, Bµ RÞa Vòng Tµu th−êng cã møc ®échøa n−íc tèt h¬n c¸c n¬i kh¸c(tÇng chøa n−íc Bqp2). ë B×nhPh−íc, c¸c tÇng chøa n−íc trong®¸ basalt chøa n−íc kÐm h¬n,®Æc biÖt lµ tÇng chøa n−íc Bn13rÊt nghÌo n−íc.- TÇng chøa n−íc khe nøt ps- ms cã diÖn ph©n bè toµn vïngnh−ng kh¶ n¨ng chøa n−íc còngkh«ng cao, th−êng nghÌo n−íc.Mét sè n¬i, ho¹t ®éng cña ®øtgÉy ®· t¹o nªn nh÷ng ®íi chøan−íc rÊt tèt, nhiÒu n¬i rÊt giÇun−íc (Biªn Hßa, Long B×nh...).MÆt kh¸c, lo¹i ®Êt ®¸ chøa n−ícH×nh1. Ph©n tÇng ®Þa chÊt thñy v¨n vïng l−u vùc s«ng Sµi GßnH×nh 2. MÆt c¾t t−îng tr−ng (phi tû lÖ) cña hÖ thèng ND§ l−u vùc s«ng Sµi Gßncòng gãp phÇn t¹o ra nh÷ng vïng chøa n−íc tètnh− vïng ph©n bè ®¸ v«i ë däc thung lòng s«ngSµi Gßn ë khu vùc B×nh Ph−íc (Tµ ThiÕt, ThµnhL−¬ng...).d C¸c tÇng chøa n−íc lç hæng : kh¶ n¨ng chøan−íc phô thuéc chñ yÕu thµnh phÇn ®Êt ®¸ chøa n−íc(®é rçng h÷u hiÖu). Nh×n chung, cÊu t¹o c¸c tÇngchøa n−íc lç hæng trong toµn l−u vùc s«ng Sµi Gßnth−êng lµ h¹t th« (c¸t tõ mÞn ®Õn th« cã lÉn s¹n sái)nªn kh¶ n¨ng chøa n−íc tèt mÆc dï bÒ dÇy th−êngkh«ng lín. Tuy nhiªn, do bÒ dÇy thay ®æi vµ thµnhphÇn ®Êt ®¸ nhiÒu n¬i cã lÉn h¹t mÞn (sÐt, bét, bétc¸t...) hoÆc xen kÑp c¸c thÊu kÝnh h¹t mÞn dÇy lµmcho møc ®é chøa n−íc nhiÒu n¬i gi¶m ®¸ng kÓ.327Nh− vËy, m«i tr−êng chøa n−íclµ kh«ng gian chøa n−íc trong ®Êt®¸ nªn ngoµi c¸c vÊn ®Ò nªu trªn cßnliªn quan ®Õn bÒ dÇy vµ diÖn ph©nbè. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é giÇu n−ícnµy ng−êi ta th−êng dïng kh¸i niÖmtr÷ l−îng tÜnh träng lùc. Theo tÝnhto¸n trong b¸o c¸o [2], tr÷ l−îngtÜnh träng lùc cña c¸c tÇng chøan−íc lç hæng lµ 6.288.894 m3/ngµy(b¶ng 1).c) §Æc ®iÓm thñy lùcC¸c tÇng chøa n−íc khe nøt trongvïng nghiªn cøu th−êng kh«ng ¸phoÆc cã ¸p lùc yÕu (¸p lùc côc bé),cã diÖn lé lín nªn tr÷ l−îng tÜnh ®µnhåi rÊt nhá vµ chiÕm tû lÖ rÊt bÐtrong tæng tr÷ l−îng khai th¸c ND§tiÒm n¨ng. Do ®ã, trong ®¸nh gi¸tr÷ l−îng khai th¸c ND§ tiÒm n¨ngng−êi ta th−êng bá qua.C¸c tÇng chøa n−íc lç hængtrong vïng, ngo¹i trõ tÇng chøa n−ícHolocen hÇu nh− cã ¸p lùc tõ yÕu®Õn trung b×nh. Mùc ¸p lùc tr−íc ®©ycã cao ®é xÊp xØ mÆt ®Êt thËm chÝmét sè n¬i cao h¬n mÆt ®Êt. TrongH×nh 3. MÆt c¾t cÊu tróc §CTV thùc tÕ theo h−íng t©y - ®«ngqua ®Ønh nói Bµ §enB¶ng 1. Tr÷ l−îng tiÒm n¨ng vïng nghiªn cøu [2]3Tr÷ l−îng tiÒm n¨ng (m /ngµy)TÇngTr÷l−îngtÜnh Tr÷ l−îngchøa n−ícTængträng lùctÜnh ®µn håiqp3qp2-3qp1n 22n12n13Tæng céng73.398762. ...