CÁC QUY LUẬT HOẠT ĐỘNG THẦN KINH CẤP CAO

Não là cơ quan trung ương phát triển mạnh nhất và có cấu tạo tinh vi nhấtcủa hệ thần kinh. Tuy não bộ chỉ là một tập hợp hàng tỉ nơ ron thần kinh,nhưng hoạt động của nó lại có những quy luật riêng. Hoạt động thần kinhcấp cao được xây dựng trên cơ sở hai quá trình thần kinh cơ bản là hưngphấn và ức chế.Hoạt động thần kinh cấp cao được thể hiện qua hoạt động hành vi củacon người và động vật trong cuộc sống hàng ngày. Toàn bộ hoạt động thầnkinh cấp cao đều tuân thủ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CÁC QUY LUẬT HOẠT ĐỘNG THẦN KINH CẤP CAO 12.4. CÁC QUY LUẬT HOẠT ĐỘNG THẦN KINH CẤP CAO Gồm các nội dung sau: 12.4.1. Quy luật chuyển từ hưng phấn sang ức chế 12.4.2. Quy luật lan tỏa và tập trung 12.4.3. Quy luật cảm ứng qua lại 12.4.4. Quy luật tính hệ thống 12.4.5. Quy luật về mối tương quan giữa cường độ kích thích và cường độ phản xạ có điều kiện. Não là cơ quan trung ương phát triển mạnh nhất và có cấu tạo tinh vi nhấtcủa hệ thần kinh. Tuy não bộ chỉ là một tập hợp hàng tỉ nơ ron thần kinh,nhưng hoạt động của nó lại có những quy luật riêng. Hoạt động thần kinhcấp cao được xây dựng trên cơ sở hai quá trình thần kinh cơ bản là hưngphấn và ức chế. Hoạt động thần kinh cấp cao được thể hiện qua hoạt động hành vi củacon người và động vật trong cuộc sống hàng ngày. Toàn bộ hoạt động thầnkinh cấp cao đều tuân thủ 5 quy luật sau:12.4.1. Quy luật chuyển từ hưng phấn sang ức chế Quy luật này cho thấy mối liên hệ giữa hưng phấn và ức chế. Quá trìnhchuyển từ hưng phấn sang ức chế có thể diễn ra một cách nhanh chóng, độtngột. Ví dụ, có những cháu bé vừa mới rồi còn cười đùa, mà ngay sau đó đãlăn ra ngủ. Nhưng sự chuyển hóa ấy cũng có thể xảy ra một cách dần dần,qua một số giai đoạn. Quá trình chuyển từ hưng phấn sang ức chế trải qua 4pha khác nhau: - Pha san bằng: bắt đầu ngay khi quá trình hưng phấn chuyển sang ứcchế với đặc điểm là các kích thích có cường độ khác nhau đều cho phản ứnggiống nhau bằng cách tạo các ổ hưng phấn khác nhau trên vỏ não. Kết quảxảy ra cạnh tranh giữa các ổ hưng phấn và ức chế trên vỏ não. - Pha trái ngược: là giai đoạn tiếp theo của quá trình chuyển từ hưngphấn sang ức chế, có đặc điểm là các kích thích có cường độ mạnh khônggây ra phản ứng, nhưng các kích thích có cường độ yếu hay trung bình lại gâyra phản ứng. Kết quả não gần như không có phản ứng gì rõ rệt đối với môitrường xung quanh. - Pha cực kỳ trái ngược: có đặc điểm là các kích thích dương tính sẽ tạora ức chế, còn kích thích âm tính lại cho phản ứng dương tính. Người ta mớithấy hiện tượng này xảy ra trên vỏ não. - Pha ức chế hoàn toàn : có đặc điểm là não không có phản ứng đối vớibất kỳ một loại kích thích nào.12.4.2. Quy luật lan tỏa và tập trung Hưng phấn và ức chế sau khi xuất hiện trên vỏ não có thể lan tỏa ra cácphần khác nhau, khi đủ mức sẽ thu hẹp về vị trí ban đầu. + Quy luật tập trung. Một kích thích hay một nhóm kích thích đượctruyền về não lúc đầu gây hưng phấn hay ức chế một cách lan tràn, có thể làtrên toàn bộ não, nhất là các kích thích mạnh. Tuy nhiên, sau một thời gian,các trung tâm hưng phấn hay ức chế trên não sẽ giảm bớt dần, cuối cùng tậptrung ở một số trung khu tiêu biểu nhất, nhờ đó mà các phản ứng chỉ xảy ra ởnhững cơ quan đặc trưng nhất. Quá trình tập trung có tính chất bảo vệ mônão khỏi làm việc quá căng hoặc quá lâu. Đồng thời còn làm chính xác hóa vàtăng hiệu quả của phản ứng trả lời. Ví dụ, khi nghe một tin người thân mất đột ngột, lúc đầu gây ức chế toànthân không nói nên lời, khóc và có thể ngất đi, nhưng sau đó ức chế thu hẹpdần, các cơ quan sẽ trở lại hoạt động làm người đó tỉnh lại, chỉ còn khóc thútthít và ngay lập tức đi đến gặp người thân. Hay khi nghe một tin vui như đậuvào đại học, mừng quá có thể nhảy cẫng lên, la hét “đậu rồi, đậu rồi”, cười,nói, báo với người thân hay những người bạn đang ở gần rồi sau đó từ từ hếtla hét, cười nói, đi đứng bình thường. + Quy luật lan tỏa. Một kích thích lúc đầu có thể chỉ gây hưng phấn hayức chế cục bộ trên một vài vùng não xác định. Nhưng nếu kích thích đủmạnh, thì quá trình ức chế, hưng phấn có thể lan tỏa dần sang các trung khukhác của não. Lan tỏa có tác dụng huy động các bộ phận trong cơ thể thamgia mỗi lúc mỗi nhiều vào một hành động chung, nhằm tăng hiệu quả phảnứng. Ví dụ, quá trình từ buồn ngủ, ngáp, “díp mắt”, ngủ gật, rồi ngủ say thựcsự, chính là quá trình lan toả của một ức chế từ một điểm ban đầu nào đótrên vỏ não. Và quá trình ngược lại, từ ngủ đến thức dậy – là quá trình tậptrung của ức chế sau khi đã lan rộng khắp vỏ não. Quy luật lan toả có tác dụng huy động các bộ phận trong cơ thể tham giamỗi lúc một nhiều vào một hành động chung nhằm tăng hiệu quả phản ứng.Lan tỏa ức chế trên não còn mang tính chất bảo vệ. 12.4.3. Quy luật cảm ứng qua lại Cảm ứng là khả năng gây ra quá trình đối lập ở xung quanh mình (cảmứng không gian) hoặc tiếp sau mình (cảm ứng thời gian) của các quá trìnhthần kinh cơ bản (hưng phấn và ức chế). Ví dụ: khi một điểm nào đó trên vỏ não hưng phấn thì sẽ làm cho cácđiểm khác ở xung quanh ở vào trạng thái ức chế. Đó là cảm ứng theo khônggian, hay còn gọi là cảm ứng đồng thời. Hoặc một điểm nào đó của vỏ nãolúc này ở trạng thái ức chế, thì sau một thời gian, cũng chính điểm đó lạichuyển sang trạng thái hưng phấn mà không cần tác động hỗ trợ của một tácnhân ngoại lai nào. Đó là hiện tượng cảm ...