Cái ác và sự hóa giải trong cõi người rung chuông tận thế của Hồ Anh Thái

Trong văn xuôi Việt Nam đương đại, cái tên Hồ Anh Thái đã không còn xa lạ với độc giả. Bài báo này không điểm lại toàn bộ quá trình sáng tác của anh, mà chỉ chỉ ra cái cách thức anh dùng để miêu tả và hóa giải cái Ác trong tiểu thuyết “Cõi người rung chuông tận thế”.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cái ác và sự hóa giải trong cõi người rung chuông tận thế của Hồ Anh TháiTẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 21/2018 37 CÁI ÁC VÀ SỰ HÓA GIẢITRONG CÕI NGƯỜI RUNG CHUÔNG TẬN THẾ CỦA HỒ ANH THÁI Đỗ Tiến Minh Trường THPT Trần Phú (Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc) Tóm tắt: Trong văn xuôi Việt Nam đương đại, cái tên Hồ Anh Thái đã không còn xa lạ với độc giả. Bài báo này không điểm lại toàn bộ quá trình sáng tác của anh, mà chỉ chỉ ra cái cách thức anh dùng để miêu tả và hóa giải cái Ác trong tiểu thuyết “Cõi người rung chuông tận thế” Từ khóa: Cái Ác, sự hóa giải, Cõi người rung chuông tận thế, Hồ Anh Thái Nhận bài ngày 10.12.2017; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt đăng ngày 15.1.2018 Liên hệ tác giả: Đỗ Tiến Minh; Email: dotienminh.tranphu@gmail.com1. ĐẶT VẤN ĐỀ Hơn mười năm trở về trước, Hồ Anh Thái đã được nhắc đến như một trong những hiệntượng nổi bật của văn học nước nhà khi nó đang dần vượt thoát khỏi những ám ảnh của kíức, chiến tranh… để vươn tới những điểm cực sáng tạo mới. Sự linh hoạt, táo bạo trong bútpháp và giọng điệu, sự sắc sảo trong nắm bắt và chuyển tải các vấn đề nhân sinh kết hợpvới sự am hiểu sâu rộng văn hóa, tôn giáo, triết học Đông - Tây đã tạo cho các tác phẩmcủa Hồ Anh Thái độ sâu sắc và mới mẻ đặc biệt. Từ Người và xe chạy dưới ánh trăng,Người đàn bà trên đảo, Trong sương hồng hiện ra… đến Cõi người rung chuông tận thế,Hồ Anh Thái luôn gây nên sự bất ngờ. Bởi thế, không có gì đáng ngạc nhiên khi trongnhiều cuộc hội thảo, trao đổi, bàn luận về văn chương, thậm chí sau mỗi lần “trình diện”tác phẩm mới, cái tên Hồ Anh Thái lại gây xôn xao dư luận, trở thành tâm điểm chú ý củađông đảo bạn đọc và các nhà nghiên cứu phê bình. Lê Minh Khuê “nói” Hồ Anh Thái là“người còn đi dài với văn chương”, Nguyễn Thị Minh Thái thấy ở văn chương Hồ AnhThái “giọng điệu đa thanh”, Ma Văn Kháng cho rằng Hồ Anh Thái đã bổ khuyết cho cáimà “văn chương ta thiếu quá”, ấy là “chất trào phúng, giễu nhại, cay chua mà tâm thiện”,Nguyễn Đăng Điệp cam đoan rằng nhà văn là “người mê chơi cấu trúc”, người kiên trì sắpđặt những “mảnh vỡ” giữa bộn bề cuộc đời… Riêng về Cõi người rung chuông tận thế,theo đa số nhà nghiên cứu, với việc đề cập trực diện luận đề thiện - ác, với quá nhiều ámảnh kinh sợ và nỗi đau nhân thế, Hồ Anh Thái đã thực sự “rung chuông cảnh tỉnh conngười” [Xin xem mục Dư luận trong 2, tr.241-366].38 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI2. NỘI DUNG2.1. Chân dung cái ác Cõi người rung chuông tận thế hoàn thành từ 1996, nhưng mãi đến năm 2002 mớiđược in lần đầu tại Nhà xuất bản Đà Nẵng. Lý do của sự chậm trễ này một phần thuộc vềtác giả, phần khác, do một số nhà xuất bản mà nhà văn đã liên hệ - sau bài học ấn hànhMiền hoang tưởng và Trư cuồng của Nguyễn Xuân Khánh -, còn e ngại, né tránh thẩmđịnh và in ấn các tác phẩm văn chương phản ánh những mảng hiện thực gai góc, đôi khi“trái chiều”, “gây sốc” với tâm lí tiếp nhận thông thường của độc giả. Mà những tác phẩmcó ý tưởng, cách lí giải, tiếp cận và triển khai hiện thực “khác thường” như thế trong vănhọc thời kì đổi mới đâu phải là ít. Vốn cũng là người đi nhiều, quan sát kĩ, biết chắp nốicác dòng “tự sự”, biết lắng nghe và lặng lẽ thẩm thấu, phân tích những xáo trộn, đổi thayâm thầm, quyết liệt của cả thực tiễn đời sống xã hội lẫn văn chương, nên việc Hồ Anh Tháithi thoảng lại “trêu ngươi” độc giả bằng những câu chuyện tưởng cũ, nhưng càng ngẫmcàng mới, càng đau, càng sâu như anh đã làm kể cũng không có gì là lạ. Các tác phẩm anhđã trình làng trước đó, nhất là Tự sự 265 ngày, là một tập hợp hỗn độn của các lát cắt, cáctrạng thái nhân sinh đầy bi hài trong cõi nhân thế hiện tại. Đến Cõi người rung chuông tậnthế, có vẻ những suy ngẫm của anh về vấn đề thiện - ác, về triết lí sâu xa của Phật giáo, vềcả phong cách, bút pháp thể hiện… đã chín muồi. Tiểu thuyết không dài (chỉ ngót nghét240 trang in), có không nhiều nhân vật, xoay quanh “một cõi nhân gian bé tí” nhưng đầycạm bẫy, đầy ám ảnh tâm linh, những cái chết, những điều kì bí, đáng kinh sợ; sự tái lặpcác chủ đề, motip truyền thống và những đề xuất phương án hóa giải chúng của nhà vănv.v… Tuy không gian, thời gian, phạm vi hoạt động của các nhân vật khá rộng mở, songđược khoanh vùng, dồn nén trong nội bộ các mối quan hệ của một nhóm người là anh em,chú cháu, vợ chồng… đang tồn tại trong cái khách sạn có tên đầy ám gợi: The Apocalypse(Ngày tận thế). Nhân vật trung tâm của Cõi người rung chuông tận thế là Đông, cựu thủy thủ tàu viễndương, một tay trí thức tài hoa pha trộn chất giang hồ bặm trợn như kiểu nhân vật Hồ AnhThái vẫn thường xây dựng. Đông mới ba mươi lăm tuổi, nhưng với bề dày trải nghiệm bônba, được coi là “thủ lĩnh” trong “bộ tứ” chú cháu gồm toàn những gã trai trẻ lực l ...