Cấu trúc không gian của quần thể

1. Các dạng phân bố của cá thể Cấu trúc không gian của quần thể được hiểu là sự chiếm cứ không gian của các cá thể.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cấu trúc không gian của quần thể Cấu trúc không gian của quần thể1. Các dạng phân bố của cá thểCấu trúc không gian của quần thể đượchiểu là sự chiếm cứ không gian của cáccá thể. Các cá thể của quần thểphân bố trong không gian theo 3 cách:phân bố đều, phân bố theo nhóm (hayđiểm) và phân bố ngẫu nhiên.Phân bố đều: Gặp ở những nơi môitrường đồng nhất (nguồn sống phân bố đồng đều trong vùng phân bố) và sựcạnh tranh về không gian giữa các cáthể rất mạnh hoặc tính lãnh thổ của cáccá thể rất cao.Phân bố ngẫu nhiên: Gặp trong trườnghợp khi môi trường đồng nhất, hoặc cáccá thể không có tính lãnh thổ cao, cũngkhông có xu hướng hợp lại với nhauthành nhóm.Phân bố theo nhóm rất thường gặptrong thiên nhiên khi môi trườngkhông đồng nhất và các cá thể có khuynhhướng tụ tập lại với nhau thành nhómhay thành những điểm tập trung. Đây làhình thức phân bố phổ biến trong tựnhiên.2. Sự tụ họp, nguyên lý Allee và vùngan toàn.Trong cấu trúc nội tại của hầu hết cácquần thể ở những thời gian khác nhauthường xuất hiện những nhóm cá thể cókích thước khác nhau, tạo nên sự tụ họpcủa các cá thể. Điều này có liên quan đếnnhững nguyên nhân sau:+ Do sự khác nhau về điều kiện môitrường cục bộ của nơi sống.+ Do ảnh hưởng của sự biến đổi điềukiện thời tiết theo ngày đêm hay theomùa.+ Liên quan đến quá trình sinh sản củaloài .+ Do tập tính xã hội ở các động vật bậccao.Sự tụ họp có thể gia tăng tính cạnh tranhgiữa các cá thể về chất dinh dưỡng, thức ăn hay không gian sống, song những hậu quả không thuận lợi đó lại đượcđiều hoà cân bằng là nhờ chính sự quầntụ tạo điều kiện sống sót cho cả nhóm nóichung.Mức độ tụ họp cũng như mật độ lớn màtrong đó sự tăng trưởng và sự sống sótcủa các cá thể đạt được tối ưu (optimum)lại thay đổi ở những loài khác nhau vàtrong những điều kiện khác nhau. Vì thếsự “thưa dân” (không có tụ họp) hay“quá đông dân” đều gây ra những ảnhhưởng giới hạn. Đó chính là nguyên lýAllee.Dạng tụ họp đặc biệt gọi là sự “hìnhthành vùng cư trú an toàn”. Ở đây nhữngnhóm động vật có tổ chức xã hội thườngcư trú ở phần trung tâm thuận lợi nhất, từđó chúng toả ra vùng xung quanh đểkiếm ăn hay để thoả mản các nhu cầukhác rồi lại trở về trung tâm. Một sốtrong những loài động vật thích nghi nhất với các điều kiện sống trên mặt đất đã sử dụng chiến lược này, trong đógồm cả sáo đá và con người (Odum,1983).Ở thực vật sự tụ họp liên quan chủ yếuđến sự khác biệt về điều kiện sống, những biến đổi về thời tiết hay sinh sản. Trong điều kiện tụ họp, thực vậtchống chọi với gió to, sóng lớn, giảm sựthoát hơi nước, duy trì nguồn lá rụng làm“phân bón” khi bị phân huỷ, tuy nhiêntrong sự tụ họp các cá thể phải chia sẻmuối khoáng, ánh sáng. ở động vật, hậuquả của sự tụ họp là nạn ô nhiễm do chấttiết, chất thải từ chúng, song mặt lợi đượcđền bù là sự bảo vệ, chống chọi với kẻthù tốt hơn, nhiều loài (ví dụ như cá)sống ổn định hơn trong hoàn cảnh nướcbị nhiễm độc nhờ sự trung hoà của chấttiết và chất nhày từ cá.Nhiều loài chim sống đàn không thể sinhsản có kết quả nếu như chúng sống thànhnhóm quá nhỏ (Darling, 1983). W.C.Allee cũng chỉ ra rằng, sự hợp tác nguyênthuỷ (tiền hợp tác) như thế còn gặp ởnhiều loài động vật bắt đầu có tổ chức xãhội sơ khai và đạt tới mức hoàn thiện ởxã hội loài người.3. Sự cách ly và tính lãnh thổNhững yếu tố đưa đến sự cách ly hay sựngăn cách của các cá thể, các cặp haynhững nhóm nhỏ của một quần thể trongkhông gian là do:+ Sự cạnh tranh về nguồn sống ít ỏi giữacác cá thể+ Tính lãnh thổ, kể cả những phản ứngtập tính ở động vật bậc cao hay những cơchế cách ly về mặt hoá học (chất khángsinh...) ở thực vật, vi sinh vật, động vậtbậc thấp.Trong cả 2 trường hợp đều đưa đến sự phân bố ngẫu nhiên hay phân bốđều của các cá thể trong không gian.Vùng hoạt động của các cá thể, của một cặp hay một nhóm gia đình động vật có xương sống hay không xương sốngbậc cao thường bị giới hạn về khônggian. Không gian đó được gọi là phần“đất” của gia đình hay cá thể. Nếu phầnđất này được bảo vệ nghiêm ngặt, không chồng chéo sang phần của “láng giềng” thì được gọi là lãnh thổ.Tính lãnh thổ được bộc lộ rõ nét ở độngvật có xương sống, một số chân khớp(Arthropoda) có tập tính sinh sản phứctạp, xuất hiện khi xây tổ đẻ trứng và bảovệ con non.Ngược với sự tụ họp, sự cách ly của cáccá thể trong quần thể có thể làm giảmcạnh tranh về nguồn sống thiết yếu hoặcđảm bảo những cái cần cho những chu kỳsinh sản phức tạp (ở chim). Trong thiênnhiên cách sống tụ họp và cách ly xuấthiện ngay trong các cá thể của quần thểvà biến đổi phụ thuộc vào hoạt độngchức năng cũng như các điều kiện khácnhau ở từng giai đoạn của chu kỳ sống.Ví dụ, cách ly lãnh thổ trong khi sinhsản, họp đàn trong trú đông, trong sănmồi.Ở những nhóm tuổi khác nhau hay khácnhau về giới tính, các cá thể cũng chọncách sống khác nhau, chẳng hạn như connon thích sống tụ họp, con trưởng thànhthích sống cách ly.Hồng Vân ...