Cấu trúc và các qúa trình hình thành đại dương ( Nhà xuất bản đại học quốc gia hà nội ) - Chương 1

Ngay từ thời xa xưa, loài người đã biết khai thác biển để tìm kiếm các lợi ích thương mại, kinh tế, vận tải và cả chiến tranh. Họ đã tìm cách chế tạo ra con thuyền đi biển đầu tiên dựa trên hình dáng thô sơ của những con thuyền độc mộc chạy trên sông có từ thời các nền văn minh cổ đại (hình 1.1). Mãi cho đến thế kỷ 15, những chuyến hành trình khám phá đại dương một cách có quy mô mới bắt đầu, mặc dù đó vẫn chỉ là các chuyến thám hiểm...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cấu trúc và các qúa trình hình thành đại dương ( Nhà xuất bản đại học quốc gia hà nội ) - Chương 1 Ch¬ng 1 Më ®Çu Ngay tõ thêi xa xa, loµi ngêi ®· biÕt khai th¸c biÓn ®Ó t×m kiÕm c¸c lîi Ýchth¬ng m¹i, kinh tÕ, vËn t¶i vµ c¶ chiÕn tranh. Hä ®· t×m c¸ch chÕ t¹o ra conthuyÒn ®i biÓn ®Çu tiªn dùa trªn h×nh d¸ng th« s¬ cña nh÷ng con thuyÒn ®écméc ch¹y trªn s«ng cã tõ thêi c¸c nÒn v¨n minh cæ ®¹i (h×nh 1.1). M·i cho ®ÕnthÕ kû 15, nh÷ng chuyÕn hµnh tr×nh kh¸m ph¸ ®¹i d¬ng mét c¸ch cã quy m«míi b¾t ®Çu, mÆc dï ®ã vÉn chØ lµ c¸c chuyÕn th¸m hiÓm nhá nhng ®· t¹o nªnnh÷ng dÊu Ên lÞch sö trong ngµnh H¶i d¬ng. §¸ng chó ý nhÊt lµ c¸c tuyÕnhµnh tr×nh tõ Ch©u ¢u, B¾c Phi vµ Trung §«ng ®Õn §¹i T©y D¬ng (§TD), Ên§é D¬ng (A§D) vµ mét sè tiÓu vïng quan träng ë phÝa t©y Th¸i B×nh D¬ng(TBD) do ngêi Polinedi vµ Melanedi thùc hiÖn. Tuy nhiªn, nh÷ng ngêi ®Çutiªn th¸m hiÓm ®¹i d¬ng l¹i kh«ng ph¶i lµ ngêi Ch©u ¢u mµ lµ ngêi TrungQuèc. Ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1400 ngêi Trung Quèc ®· cã chuyÕn du hµnhb»ng ®êng biÓn tíi vïng bê phÝa ®«ng cña Ch©u Phi tríc c¶ ngêi Bå §µo Nhavµ chuyÕn ®i cña hä kh«ng v× c¸c môc ®Ých t×m kiÕm thuéc ®Þa hay th¬ng m¹i. H×nh 1.1: M« h×nh con thuyÒn ®éc méc cña ngêi Ai CËp cæ ®¹i (kho¶ng 2000 n¨m tríc c«ng nguyªn) dùa theo nguyªn mÉu kh¶o cæ t¹i nhµ må ë Thebes1.1. §o vÏ b¶n ®å ®¹i d¬ng Vµo thÕ kû thø 15, víi sù hng thÞnh cña thêi kú Phôc Hng nh÷ng ngêiCh©u ¢u b¾t ®Çu ®i tiªn phong trong c¸c chuyÕn hµnh tr×nh dµi kh¸m ph¸ ®¹id¬ng. §îc sù b¶o trî cña nh÷ng qóy téc giµu cã nh Th¸i tö Henry, mét nhµhµng h¶i ngêi Bå §µo Nha, c¸c chuyÕn hµnh tr×nh xuyªn ®¹i d¬ng ®· ®îckhuyÕn khÝch víi nh÷ng môc ®Ých c¸ nh©n, nhng ®ång thêi còng ®Ó t×m ranh÷ng con ®êng giao th¬ng míi. Liªn tôc trong suèt qu·ng thêi gian kÐo dµitõ thÕ kû thø 15 ®Õn thÕ kû thø 18 lµ c¸c chuyÕn th¸m hiÓm do Columbus,Magellan, Cook vµ mét sè ngêi kh¸c dÉn ®Çu. §ã lµ nh÷ng ngêi cã kiÕn thøcréng vÒ ®Þa lý vµ n¾m v÷ng viÖc sö dông c¸c kü thuËt ®i biÓn thêi ®ã. C¸c chuyÕnhµnh tr×nh cña hä ngoµi viÖc t×m kiÕm nh÷ng vïng ®Êt míi cßn nh»m môc ®Ýchmë réng c¸c vïng thuéc ®Þa cña Ch©u ¢u trªn toµn thÕ giíi. Cã thÓ nãi, c¸c chuyÕn th¸m hiÓm ®Çu tiªn ®Òu lµ nh÷ng chuyÕn ®i ®Çy nguyhiÓm bëi nh÷ng h¹n chÕ vÒ ph¬ng tiÖn kü thuËt hµng h¶i vµ thiÕt bÞ ®Þnh vÞ khitµu rêi khái tÇm nh×n thÊy ®Êt liÒn. Mét vµi c«ng cô ®i biÓn th« s¬ thêi ®ã chØ cãthÓ gióp hä x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ kinh ®é cña con tµu trªn biÓn mµ kh«ng cã kh¶n¨ng x¸c ®Þnh ®îc vÜ ®é cho dï lµ theo c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt cho ®Õn khi chiÕc®ång hå ®o täa ®é congtomet ®Çu tiªn ra ®êi vµo cuèi thÕ kû thø 18. Trong bèi c¶nh ®ã, tÊm b¶n ®å ®¹i d¬ng do Halley lËp n¨m 1701 (h×nh 1.2)cã ý nghÜa rÊt lín. H×nh th¸i cña §¹i T©y D¬ng ®îc x¸c ®Þnh trong b¶n ®å cñaHalley kh«ng hoµn toµn trïng khíp víi nh÷ng b¶n vÏ ®îc thùc hiÖn tríc ®ã200 n¨m, vÞ trÝ c¸c ®êng bê ë ®©y ®· ®îc biÓu diÔn kh¸ chÝnh x¸c theo kinh ®évµ c¸c ®êng ®¼ng gi¸c (®êng cïng gi¸ trÞ gãc lÖch gi÷a kinh tuyÕn tõ vµ kinhtuyÕn ®Þa lý) .H×nh 1.2: B¶n ®å ®¼ng gi¸c do Edmund Halley thµnh lËp n¨m 1701 trªnc¬ së c¸c d÷ liÖu thu thËp trong chuyÕn hµnh tr×nh cña con tµuParamour Pink (1698-1700). Nguån : ”B¶n ®å vµ con ngêi” N.J.W.Thrower (1972) Maps and Man, NXB Prentice-HallH×nh 1.3: B¶n ®å thÕ giíi do Juan de la Cosa thùc hiÖn vµo n¨m 1500.¤ng lµ hoa tiªu trong chuyÕn th¸m hiÓm thø hai cña Columbus. Nguån:b¶o tµng hµng h¶i ë Mardrid; ¶nh Arxiu MasH×nh 1.4: (a) Hµnh tr×nh cña tµu HMS Challenger, 6/1872; (b) Tµu HMSChallenger, 1872. §©y lµ mét con tµu gç ch¹y b»ng h¬i níc cã träng t¶i2306 tÊn HÖ thèng c¸c th«ng tin h¶i d¬ng häc ban ®Çu chØ dùa vµo c¸c kÕt qña kh¶os¸t thùc ®Þa vµ viÖc tiÕn hµnh thµnh lËp s¬ ®å ®êng bê, v× vËy lîng th«ng tincã ®îc kh«ng kh¸c biÖt nhiÒu so víi kiÕn thøc cña ngêi ®i biÓn hoÆc cña ngd©n. Tríc ®ã, c¸c chuyÕn kh¶o s¸t vïng ®¸y s©u ®¹i d¬ng chØ ®Õm trªn ®Çungãn tay vµ thêng kh«ng ®em l¹i nhiÒu kÕt qña. Ch¼ng h¹n nh chuyÕn kh¶os¸t ®é s©u vïng trung t©m ®¸y biÓn Th¸i B×nh D¬ng do Magellan thùc hiÖn vµo®Çu thÕ kû thø 16. ¤ng ®· sö dông ph¬ng ph¸p d©y däi ®Ó x¸c ®Þnh ®é s©u ®¸ybiÓn, nhng do ®é s©u t¹i khu vùc nghiªn cøu qóa lín nªn kh«ng thu ®îc kÕtqña. Sau ®ã nhiÒu chuyÕn kh¶o s¸t kh¸c tiÕp tôc ®îc thùc hiÖn vµ ngµy cµnghoµnh tr¸ng nhÊt lµ vµo thÕ kû thø 19, ®¸ng kÓ lµ chuyÕn kh¶o s¸t quy m« línnh»m x©y dùng hÖ thèng c¸c th«ng tin d÷ liÖu ®Çu tiªn vÒ h¶i d¬ng häc do tµuChallenger thùc hiÖn kÐo dµi tõ n¨m 1872 ®Õn n¨m 1876 ®îc chÝnh phñ Anhb¶o trî (h×nh1.4b). C¸c sè liÖu mµ tµu Challenger thu thËp ®îc trong chuyÕn hµnh tr×nh nµyrÊt ®a d¹ng vµ phong phó vÒ chñng lo¹i. Sau ®ã, toµn bé c¸c ®Çu sè liÖu ®· ®îcxuÊt b¶n thµnh 50 tËp s¸ch, ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña ngµnh khoa häc biÓn. NhiÒunéi dung nghiªn cøu khoa häc kh¸c vÒ ®¹i d¬ng còng rÊt ph¸t triÓn trong ...