Cấu trúc và các qúa trình hình thành đại dương ( Nhà xuất bản đại học quốc gia hà nội ) - Chương 3

Sự tiến hóa của đại dươngTrong chương này, bạn đọc sẽ thường xuyên được nghe nhắc tới các nghiên cứu dựa theo thang tuổi địa chất. Để tiện tham khảo, chúng tôi có bảng thang tuổi địa chất ở phần phụ lục. Trong các loại đất đá được tìm thấy có tuổi già nhất trên trái đất, tức là khoảng 3800 triệu năm có cả các trầm tích nằm dưới nước và những mảnh vỏ đại dương cổ còn sót lại. Điều đó cho thấy rằng các đại dương đã được hình thành kể từ khi con người ghi...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cấu trúc và các qúa trình hình thành đại dương ( Nhà xuất bản đại học quốc gia hà nội ) - Chương 3 Ch¬ng 3 Sù tiÕn hãa cña ®¹i d¬ng Trong ch¬ng nµy, b¹n ®äc sÏ thêng xuyªn ®îc nghe nh¾c tíi c¸c nghiªncøu dùa theo thang tuæi ®Þa chÊt. §Ó tiÖn tham kh¶o, chóng t«i cã b¶ng thangtuæi ®Þa chÊt ë phÇn phô lôc. Trong c¸c lo¹i ®Êt ®¸ ®îc t×m thÊy cã tuæi giµ nhÊt trªn tr¸i ®Êt, tøc lµkho¶ng 3800 triÖu n¨m cã c¶ c¸c trÇm tÝch n»m díi níc vµ nh÷ng m¶nh vá ®¹id¬ng cæ cßn sãt l¹i. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng c¸c ®¹i d¬ng ®· ®îc h×nh thµnh kÓtõ khi con ngêi ghi nhËn ®îc dÊu Ên lÞch sö ®Þa chÊt sím nhÊt vµ còng cã thÓtõ tríc ®ã rÊt l©u. Tuy nhiªn nh÷ng ph¸c th¶o vÒ h×nh th¸i ®¹i d¬ng xa chØcã thÓ thùc hiÖn dùa trªn nh÷ng dÊu vÕt cæ cßn sãt l¹i trªn lôc ®Þa v× c¸c ®¹id¬ng lµ mét trong nh÷ng khu vùc biÕn ®éng nhÊt trªn hµnh tinh: trong c¸c ®¸y®¹i d¬ng ngµy nay, ngêi ta kh«ng thÓ t×m thÊy líp vá ®¹i d¬ng cã tuæi giµh¬n 160 triÖu n¨m. Gi¶ sö vßng ®êi trung b×nh cña mét ®¹i d¬ng thùc thô lµ 200 triÖu n¨m th×hái trong kho¶ng thêi gian 3800 triÖu n¨m, ®¹i d¬ng ®ã sÏ ®îc håi sinh baonhiªu lÇn? Con sè tÝnh ®óng sÏ lµ 19 lÇn, nhng v× thêi gian vßng ®êi cña mét ®¹id¬ng theo gi¶ thiÕt lµ 200 triÖu n¨m míi chØ lµ gi¸ trÞ íc tÝnh bëi kh«ng thÓ cãsù so s¸nh chÝnh x¸c tèc ®é cña c¸c qóa tr×nh kiÕn t¹o m¶ng x¶y ra trong qóakhø ®Þa chÊt víi c¸c qóa tr×nh x¶y ra trong hiÖn t¹i nªn kÕt qña tÝnh trªn sÏbuéc ph¶i dao ®éng trong kho¶ng tõ 15 ®Õn 20 lÇn. Kho¶ng giíi h¹n nµy cã thÓcoi lµ thÝch hîp v× nh©n tr¸i ®Êt tríc kia nãng h¬n rÊt nhiÒu so víi b©y giê vµ sùh×nh thµnh cña líp th¹ch quyÓn ®¹i d¬ng còng diÔn ra nhanh h¬n. PhÐp tÝnh to¸n ®¬n gi¶n trªn nh»m gióp b¹n thÊy ®îc chu kú thêi gian tiÕnhãa cña mét ®¹i d¬ng thùc thô vµ dÜ nhiªn chu kú thêi gian nµy ®îc tÝnh dùatrªn mét vµi gi¶ thiÕt nhÊt ®Þnh. Trong qóa khø, khi mét ®¹i d¬ng b¾t ®Çu cãsù t¸ch d·n réng th× buéc mét ®¹i d¬ng kh¸c ph¶i bÞ thu hÑp vµ ngµy nay, c¸cqóa tr×nh nµy ®ang lÆp l¹i víi hai ®¹i d¬ng lµ TBD vµ §TD. Cã thÓ nãi, lÞch söh×nh thµnh cña mçi ®¹i d¬ng lµ sù ph¸t triÓn chång lÊn lªn nhau. H×nh th¸i vµvÞ trÝ cña tÊt c¶ ®¹i d¬ng vµ lôc ®Þa trªn thÕ giíi ®Òu bÞ biÕn ®æi kh«ng ngõngvíi tèc ®é kh¸ nhanh trªn quy m« thêi gian ®Þa chÊt, nhng so víi quy m« thêigian thùc nh÷ng biÕn ®æi nµy còng kh«ng hÒ chËm chót nµo. §Ó so s¸nh, c¸c nhµnghiªn cøu ®· vÝ tèc ®é t¸ch d·n ®¸y biÓn víi sù ph¸t triÓn cña mét chiÕc mãngtay. Trong bé su tËp c¸c b¶n vÏ ®Çu tiªn vÒ h×nh th¸i nh÷ng ®¹i d¬ng lín ®îcthùc hiÖn c¸ch ®©y chõng 5 thÕ kû, hai bê §TD ®îc biÓu diÔn n»m c¸ch xa nhaukho¶ng chõng tõ 10-20m. §ã ®óng lµ h×nh th¸i ban ®Çu cña §TD nhng kho¶ngc¸ch biÓu diÔn trªn b¶n vÏ míi chØ b»ng 0,0003% ®é réng thùc cña ®¹i d¬ng khi®ã. So víi nhiÒu khu vùc kh¸c cña TBD tèc ®é t¸ch d·n ®¸y biÓn cña §TD nhágÊp nhiÒu lÇn.3.1. Qóa tr×nh tiÕn hãa cña ®¹i d¬ng Khëi ®Çu cña chu tr×nh h×nh thµnh mét ®¹i d¬ng lµ sù xuÊt hiÖn cña métthòng lòng ®Þa hµo hÑp, sau ®ã lµ qóa tr×nh më réng dÇn tíi kÝch thíc lín. Khi®¹t tíi kÝch thíc cùc ®¹i, ®¹i d¬ng sÏ chuyÓn sang giai ®o¹n bÞ thu hÑp vµ cuèicïng lµ ®ãng kÝn hoµn toµn. C¸c giai ®o¹n x¶y ra trong chu tr×nh nµy sÏ ®îctãm t¾t ë b¶ng 3.1 vµ gi¶i thÝch ng¾n gän trong phÇn tiÕp theo. B¶ng 3.1: C¸c giai ®o¹n tiÕn hãa cña ®¹i d¬ng (®¸y ®¹i d¬ng) TT C¸c giai VÝ dô VËn ®éng kiÕn t¹o §Æc ®iÓm ®Æc trng ®o¹n ®Æc trng 1 Ph«i thai Thung lòng ®Þa hµo VËn ®éng kÐo c¨ng Thung lòng ®Þa hµo §«ng Phi vµ n©ng tråi 2 Nhá BiÓn §á, vÞnh Sù h¹ lón vµ t¸ch BiÓn hÑp, hai ®êng bê gÇn song song California d·n víi nhau vµ tròng ë phÇn trung t©m 3 Trëng §¹i T©y D¬ng T¸ch d·n §¸y ®¹i d¬ng (lßng ch¶o ®¹i d¬ng) víi thµnh c¸c trôc sèng nói ho¹t ®éng 4 Suy yÕu Th¸i B×nh D¬ng T¸ch d·n vµ thu hÑp Lßng ch¶o ®¹i d¬ng víi c¸c chuyÓn ®éng t¸ch d·n, c¸c m¸ng s©u vµ c¸c cung ®¶o bao quanh r×a 5 Giµ BiÓn §Þa Trung H¶i Thu hÑp vµ n©ng tråi C¸c thµnh t¹o Nói trÎ 6 KÕt thóc §íi kh©u Indus trong Thu hÑp vµ n©ng tråi C¸c thµnh t¹o Nói trÎ d·y Himalaya - Giai ®o¹n 1 : §©y lµ giai ®o¹n kÐo c¨ng vµ n©ng tråi cña líp vá tr¸i ®Êt dot¸c ®éng nÐn Ðp sinh ra trong qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn cña c¸c m¶ng th¹ch quyÓn.KÕt qu¶ lµ h×nh thµnh c¸c khe nøt ®Çu tiªn kiÓu thung lòng ®Þa hµo. VÝ dô ®iÓnh×nh lµ thung lòng §«ng Phi, ®îc coi lµ mét ®¸y ®¹i d¬ng s¬ khai - Giai ®o¹n 2: C¸c thung lòng ®Þa hµo ®îc h×nh th ...