Chất thiêng trong âm nhạc chămpa

Chămpa, danh từ bắt nguồn từ một địa phương của Miền Bắc Ấn Độ xa xưa, đồng thời xuất hiện rất sớm nơi dải đất miền Trung Việt Nam thông qua một văn bản bia ký được tìm thấy tại Mỹ Sơn (Duy Xuyên – Quảng Nam) với niên đại 579 (Saka) tức 657 năm sau Tây Lịch
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chất thiêng trong âm nhạc chămpaChất thiêng trong âm nhạc chămpaChămpa, danh từ bắt nguồn từ một địa phương của Miền BắcẤn Độ xa xưa, đồng thời xuất hiện rất sớm nơi dải đất miềnTrung Việt Nam thông qua một văn bản bia ký được tìm thấytại Mỹ Sơn (Duy Xuyên – Quảng Nam) với niên đại 579(Saka) tức 657 năm sau Tây LịchTuy nhiên tên gọi một vương quốc Chămpa này đã được biếtđến một cách sớm hơn cả tấm bia Mỹ Sơn đề cập rất nhiềuvới tên gọi Nagar Campa. Campa (Chămpa danh từ thườngthấy bia ký ghi nhiều hơn là Champa) một danh từ chỉ chomột loài hoa màu trắng ta thường gọi là hoa sứ hay hoa đạicó tên khoa học là Michelia Champaca.1. Nhà sử họcPtolémée trong quyển sách địa dư của mình đề cập đếnvương quốc này là Canf.Theo sử liệu Trung Hoa đề cập thời Chămpa xưa kia có têngọi là Lin Yi (Lâm Ấp) thành lập khoảng năm 192 SCN dướitriều vua Hiến đế nhà Hán (190 – 220) (Thủy kinh chú) vàsau đó có tên gọi khác nhau như Van - Vuang, Hoan, HoàngVương (758) Hồ Tôn, Chiêm Bà, Chiêm Phù Lao, Chiêm BấtLao hay Tân Chung Long (Pintong Long) Tân Đà La(Pintolo) Chiêm Thành (Tchen – tching) hay Cổ ChiêmThành (Ko.tchen-tching). Nói thế để thấy không gian văn hóaChămpa hữu thức hay vô thức vẫn nhận qua hai dòng chảycủa văn hóa Ấn Độ, văn hóa Đông Nam Á, hòa quyện vớitính bản địa sẵn có của nền văn minh biển và núi miền Trungnước ta. Từ những đặc điểm này văn hoá Chămpa đã chínhthức sản sinh ra một thể loại âm nhạc độc đáo gắn bó xuyênxuốt trong đời sống cộng đồng dân tộc.Đặc tính của âm nhạc Chămpa là chất thiêng nghiêng về triếtlý nội suy, cố gắng chắt lọc cái tinh tế nhất của con người đểtìm hiểu những bí mật tâm linh. Nó không giống như nhạcphương Tây luôn đi tìm bên ngoài với chất sôi động củanhững bộ lạc du mục kiến tạo, đêm thì cắm trại đốt lửa ca hátvui chơi, ngày thì phi ngựa đường xa hiên ngang với núi caođồng rộng, lục lạc vang rền khắp bốn phương. Để rồi từ cuốithế kỷ XIX, nền tảng của ngôn ngữ âm nhạc phương Tây đãbị lung lay bởi hệ thống diatonique trưởng – thứ, dưới cái têngọi chung là âm nhạc Tonal vốn được suy tôn rộng rãi.Người phương Tây đã chán âm nhạc Tonal. Thế vào đó là sựra đời và phát triển của phương pháp sáng tác DodécaphoneSériel vào năm 1920 của Arnold Schonberg theo lối hòa âmtruyền thống và Olivier Messiaen một gương mặt sáng giáđóng góp quan trọng vào sự tiến triển của âm nhạc hiện đại ởChâu Âu cũng như toàn thế giới, đã buộc phải bắt tay với âmnhạc phương Đông. Bảy điệu thức với tên gọi ‘Điệu thứcdịch giọng hạn chế” (Modes à Transpositions limitées) cùngvới sự sắp xếp các cung bậc của thang âm 7 bậc theo hệthống bình quân mà các nhà thẩm mỹ âm nhạc xem là tânđiệu thức (néo-modalité) không thể chối bỏ tầm mức đónggóp của âm nhạc phương Đông. Đặc biệt là Ấn Độ cùng vớichất thiêng huyền thoại của tôn giáo mà Olivier Messiaen đãnắm bắt và cảm nhận.Riêng đối với âm nhạc truyền thống Trung Quốc tuy cóhướng đi vào cái chất thiêng ấy nhưng phần nào đó đã chịusự chi phối của học thuyết Khổng Mạnh nhìn ra xã hội để sắpđặt vạn vật theo thứ tự Ngũ kinh . Sự hạn chế theo dạnh ‘Vừamắt ta ra mắt người” (kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân) “biết thìthưa thốt không biết thì dựa cột mà nghe” (Tri chi vi tri, bấttri vi bất tri, thị tri dã) hay đối với các đấng thần linh nếu cầnthì chỉ cúng lễ với lòng chí thành chí kính (phù tể giả, phi vậttự ngoại chi giả giã, tự trung xuất, sinh ư tâm giả) tỏ lòng tônkính và chẳng nên lạm bàn (kính nhi viễn chi) xem chuyệntrên trời là của trên trời, trần gian này không có quyền đểnghe (Thiên hà ngôn tai) là một hạn chế trong quan niệmthăng hoa cần có trong âm nhạc. Sự cô đọng chắt lọc sáng tạotheo định khung đã làm cho âm nhạc Trung Quốc thiếu hẳnchất thiêng vốn có.Âm nhạc Chămpa là chất thiêng. Chất thiêng này vốn bắtnguồn từ vũ đạo Ấn Độ cùng với huyền thoại thần Siva, mộtvị Tam vị Nhất thể (Trimurti) được tôn vinh như là Nataraja(Vua vũ đạo) đang thể hiện điệu múa vi diệu của vũ trụ, mộtchân dẫm lên đầu quỷ, một tay lắc chiếc trống con, thânngười uyển chuyển theo nhịp trống biểu trưng cho sự khaisáng thế giới đi từ một cõi hư vô. Vũ đạo cả hai dân tộc ẤnĐộ – Chămpa xem như là sáng tạo của thần linh. Âm nhạctrong vũ đạo là chất nhạc của thần linh, vì thế cái chất thiêngđã được khơi dậy từ tâm (Citta) cảm nhận bằng tâm. Chữ tâmở đây theo thuật ngữ Sanskrit là sự vận hành liên tục củanhững làn sóng ý thức ba động trong một bản chất nguyênvẹn nhất như. Nó không giới hạn trong ý nghĩ thông thườngnhư ta tưởng, bởi sự hạn chế về cách biểu đạt từ của chữ tâmTrung Quốc. Chính vì thế mà với cộng đồng người Chămpa,âm nhạc là cuộc sống, là thước đo giá trị nhân cách, là mộtthiết chế xã hội phồn thịnh hay suy vong.Ngay từ thuở ấu thơ người Chămpa đã tiếp xúc với âm nhạc.Từ điệu hát ru (Dauhrohnưk) mang âm hưởng tâm linh thầnthánh ẩn sâu vào những câu triết lý sâu xa ngụy trang bằngngôn ...