Ché trong văn hoá của người Cơ Tu: Phẩm vật uy tín và vai trò của nó trong mạng lưới trao đổi hàng hoá miền xuôi - miền ngược ở vùng Quảng Nam

Từ lâu, vùng đất Quảng Nam đã nổi tiếng với nền văn hoá đa dạng và phong phú, đặc biệt là văn hoá của người Cơ Tu - một dân tộc thiểu số có lịch sử lâu đời và đóng góp quan trọng vào bản sắc văn hoá của khu vực này. Một trong những biểu tượng đặc trưng của văn hoá Cơ Tu là "ché" - một loại sản phẩm thủ công truyền thống không chỉ mang giá trị thẩm mỹ cao mà còn đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới trao đổi hàng hoá giữa miền xuôi và miền ngược. Bài viết này sẽ khám phá vai trò và ý nghĩa của ché trong văn hoá Cơ Tu, cũng như tầm ảnh hưởng của nó trong việc kết nối và trao đổi văn hoá giữa các cộng đồng dân tộc khác nhau. Qua đó, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về giá trị của ché và tầm quan trọng của nó trong việc bảo tồn và phát triển văn hoá của người Cơ Tu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ché trong văn hoá của người Cơ Tu: Phẩm vật uy tín và vai trò của nó trong mạng lưới trao đổi hàng hoá miền xuôi - miền ngược ở vùng Quảng Nam16 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍICHEÁ TRONG VÙN HOAÁ CUÃA NGÛÚÂI CÚ TU:Phêím vêåt uy tñn vaâ vai troâ cuãa noátrong maång lûúái trao àöíi haâng hoaámiïìn xuöi - miïìn ngûúåc úã vuâng Quaãng Nam TRÊÌN KYÂ PHÛÚNG Cheá trong vùn hoáa cuãa ngûúâi Cú Tu (hchoong), vaãi dïåt thöí cêím (azuöng), con trêu Trong möåt chuyïën khaão saát nhên hoåc vïì (tri)... laâ möåt taâi saãn quyá taåo nïn uy tñn cuãa doâng hoå hoùåc caá nhên trong xaä höåi Cú Tu;trao àöíi haâng hoáa giûäa miïìn xuöi vaâ miïìnngûúåc úã tónh Quaãng Nam, chuáng töi àaä lïn huyïån trong àoá cheá/cheá quyá àûúåc xem laâ taâi saãn coá giaá trõ lúán nhêët.Àöng Giang vaâo thaáng 6 nùm 2014; khi àïën cúquan huyïån uãy, êën tûúång àêìu tiïn cuãa töi laâ hònh Hiïån nay, vaâo ngöi nhaâ úã theo kiïíu truyïìntûúång cuãa ba caái cheá to lúán maâu vaâng àêët tûåa thöëng cuãa möåt gia àònh ngûúâi Cú Tu, chuáng tavaâo nhau àûúåc phuåc chïë bùçng xi-mùng dûång thûúâng thêëy nhûäng haâng cheá àuã caác loaåi khaácngay taåi sên trûúác cuãa cú quan naây(1). nhau, tûâ kiïíu daáng cho àïën maâu sùæc vaâ hoa vùn, àûúåc baây ngang trïn möåt caái kïå cao àoáng Trong bûäa cúm chiïìu vúái öng Nguyïîn Bùçng,Bñ thû Huyïån uãy huyïån Àöng Giang, ngûúâi vaâo vaách sau cuãa nhaâ saân; coân trong caác nhaâ dûång theo kiïíu cuãa ngûúâi Kinh, thò cheá hoùåcCú Tu, töi coá gúåi chuyïån vaâ hoãi öng vïì yá nghôacuãa viïåc dûång ba caái cheá taåi sên cuãa cú quan àûúåc baây thaânh haâng ngang theo vaách nhaâ hoùåc àûúåc àùåt trïn tuã ngang kï saát vaách sau cuãahuyïån uãy, thò öng cho biïët, chñnh öng àaä coá yátûúãng dûång ba caái cheá naây, vò theo öng: Caái gian chñnh.cheá tûúång trûng cho sûå giaâu coá, sûå àoaân kïët, Theo quan niïåm cuãa ngûúâi Cú Tu, cheá àoásûå giao tiïëp: àöëi ngoaåi - àöëi nöåi, vaâ nghi lïî laâ àïí laâm cuãa (cúr-van-chûr-nùåp/zön karvan/trong vùn hoáa truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Cú Tu. àöì ti), khùèng àõnh sûå giaâu sang vaâ àõa võ trongBa caái cheá tûúång trûng cho ba huyïån miïìn nuái xaä höåi. Nhaâ giaâu thò coá àïën vaâi chuåc caái; nhaâcuãa tónh Quaãng Nam laâ Àöng Giang, Têy Giang ngheâo chñ ñt cuäng sùæm àûúåc möåt vaâi caái. Caáivaâ Nam Giang núi coá àa söë ngûúâi Cú Tu sinh cheá tham gia vaâo hêìu hïët caác sinh hoaåt chuãsöëng. Cho nïn khi choån hònh tûúång ba caái yïëu trong xaä höåi cuãa ngûúâi Cú Tu, tûâ sú sinhcheá àïí dûång taåi cú quan huyïån uãy, öng Bùçng cho àïën hön nhên röìi tang tïë (Lûu Huâng 2006:haâm yá rùçng ngûúâi Cú Tu úã ba huyïån miïìn nuái 195). Vò vêåy, cheá thûúâng àûúåc ca ngúåi trongnaây seä àoaân kïët àïí xêy dûång vaâ phaát triïín kinh caác baâi haát cuãa ngûúâi Cú Tu:tïë cuäng nhû baão töìn vùn hoáa truyïìn thöëng cuãa Anh coá hai mûúi con trêu vaâ muäi giaáo cuãamònh. Àiïìu àoá cho chuáng ta biïët rùçng caái cheá anh àaä giïët trùm ngûúâi,vêîn coân möåt sûác söëng maånh meä trong sinh hoaåt Nhaâ anh röång lúán vaâ àêìy nhûäng cheá,vaâ gùæn boá mêåt thiïët vúái tònh caãm cuãa ngûúâi Cú Anh laâ thúå sùn gioãi nhêët xûá,Tu cho àïën hiïån nay. Vaâ caác rêîy cuãa anh laâ nhûäng rêîy àeåp nhêët, Viïåc choån ba caái cheá àïí biïíu tûúång cho vùn Gaâ tröëng seä thoãa thuêån cho chuáng ta,hoáa Cú Tu cuãa öng Bùçng phaãn aãnh möåt truyïìn Vaâ anh seä àûa em vaâo trong rûâng,thöëng vùn hoáa lêu àúâi cuãa àöìng baâo Cú Tu, vò, Bêët cûá ai muöën ngùn caãn anh,cheá (júá/chúá) cuâng vúái caác saãn vêåt khaác nhû Seä bõ muäi giaáo cuãa anh àaánh hai mûúi lêìn.chiïng (ching), nöìi àöìng (goq bung), maä naäo (Le Pichon 1938: 383)TAÅP CHÑ VHDG SÖË 3/2015 17 Ngûúâi Cú Tu quan niïåm caái cheá (júá/chúá) àoâi sñnh lïî (panooih) cuãa nhaâ gaái (Phan Thõnhû möåt vêåt thiïng (júá ring), vò vêåy, hoå coá nhiïìu Xuên Böën 2002: 57).nghi thûác àïí cuáng cheá (bhuöil júá). Khi mua Trong möåt nghiïn cûáu, nhaâ dên töåc hoåc Lûuàûúåc möåt caái cheá múái, hoå töí chûác möåt lïî nhoã Huâng àaä nïu lïn möåt trûúâng húåp rêët thuá võ vïìàïí cuáng mûâng cheá (bhuöil kêl júá), vêåt cuáng sûå lûu chuyïín cuãa möåt caái cheá trong voâng haichó laâ möåt con gaâ vaâ möåt chai rûúåu àïí thïët àaäi mûúi nùm qua caác cuöåc hön nhên; àoá laâ trûúângbaâ con quanh xoám; nïëu mua àûúåc möåt caái cheá húå p cuã a gia àònh öng Alùng Pïïë c , úã laâ n gquyá thò vêåt cuáng coá thïí laâ möåt con heo vaâ vaâi Prning, xaä Lùng, huyïån Têy Giang, tónh Quaãngcheá rûúåu àïí múâi caã laâng; vaâ khi baán möåt caái Nam, hiïån àang súã hûäu möåt caái cheá maâ lõch sûãcheá, ngûúâi Cú Tu cuäng laâm lïî cuáng tiïîn cheá cuãa noá àûúåc diïîn ra nhû sau:(bhuöil trxêl júá). - Öng Brñu Trûng úã laâng Arúá, xaä Lùng, chó Theo nhaâ dên töåc ...