Chuông, Trống, Mõ

Ngày xưa, có một thư sinh nghèo học hành rất giỏi, hy vọng thế nào rồi cũng được đỗ cao, làm nên nghiệp lớn. Chàng rất sáng dạ, học đâu nhớ đấy, tấn tới lạ thường, thầy dạy cùng bạn bè đều mến phục. Thông thuộc hết kinh sử, chàng lại có tài làm thi phú rất hay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chuông, Trống, Mõ Chuông, Trống, MõNgày xưa, có một thư sinh nghèo học hành rất giỏi, hy vọng thế nào rồi cũng được đỗcao, làm nên nghiệp lớn. Chàng rất sáng dạ, học đâu nhớ đấy, tấn tới lạ thường, thầy dạycùng bạn bè đều mến phục. Thông thuộc hết kinh sử, chàng lại có tài làm thi phú rất hay.Thưở bấy giờ người ta vẫn tin là học tài thi phận và kẻ sĩ muốn vược thang mây thì phảilàm việc bố thí hoặc điều thiện trước lúc thi cử. Chàng thư sinh nghèo quá không làmđược việc bố thí mới nghĩ đến cách làm điều thiện. Một hôm trong khi dạo chơi ngoàiđồng, chàng thấy một lũ trẻ chăn trâu đang reo hò kéo một con chạch lớn, bàn tính vớinhau làm thịt nướng ăn. Thấy bộ dạng buồn bã của con vật sắp chết, hai mắt ứa lệ, thưsinh liền nghĩ ngay đến việc làm điều thiện, bỏ ra đồng tiền dành dụm được bấy lâu đểmua lại con chạch của lũ trẻ. Xong rồi chàng đưa con vật đến bờ sông cái để phóng sinh,sau khi nhắn nhủ nó rằng:Chạch ơi, người ta thường bảo cứu vật vật trả ơn, cứu nhơn nhơn trả oán, ta cứu sốngcho mày hôm nay, mong rằng kỳ thi năm tới may sẽ nhớ ơn phù hộ cho ta làm văn trôichảy và đỗ đạt vẻ vang.Sau khi thả con chạch xuống sông, thư sinh yên lòng trở về, ngày đêm đèn sách hăng háithêm lên. Kỳ thi gần tới, chàng lạy bàn thờ tổ tiên và cha mẹ rồi vác lều chõng ra kinh độAi cũng nghĩ là với tài học xuất chúng như chàng ắt thế nào cũng được ghi tên bảngvàng, song trái với ước vọng của cha mẹ cùng thày bạn, chàng liên tiếp bị trượt mấy kỳthi ở cả ba trường. Không nản chí, chàng ở lại kinh đô tìm thầy danh tiếng để dùi màikinh sử mà chờ khóa tới. Khoa thi sau chàng cũng hỏng luôn ở cả ba trường như kỳ đầu.Tủi hổ, chán nản, chàng tìm đường trở về làng.Đến ngang bến đò con sông cái năm xưa chàng đã phóng sinh cho con chạch, thư sinhkhông khỏi ngạc nhiên thấy ở hai bên bờ có nhiều điếm quân canh gác cẩn mật. Hỏi ramới biết là ở quãng sông này có một con chạch rất lớn hóa thành mãng xà, thường đónngười qua lại đây để ăn thịt. Thư sinh nghe nói thế đâm ra nghi hoặc, tự bảo thầm rằng cólẽ con quái vật này chính là con chạch chàng đã cứu nạn cho năm nào. Như vậy, hai kỳthi vừa rồi chàng bị trượt cũng là hậu quả của việc chàng làm, ngỡ là lành hóa gây rahung dữ. Những hành động quái ác của con chạch yêu tinh đã vang lên tới Thiên Đình,thư sinh phải gánh chịu lấy trách nhiệm.Sau một hồi suy nghĩ trên kia, thư sinh nài nỉ với người lính canh để cho chàng qua sông.Người lính bảo phải đợi cho khách quá giang đông đã, rồi toán quân cầm sẵn giáo, rìutheo hộ tống, bấy giờ sang ngang mới có thể chống trả lại khỏi làm mồi cho con quái vật.Thư sinh yêu cầu ra đi một mình, rủi ro xin chịu lấy, viện cớ là có việc gấp không thể chờđợi được, rồi năn nỉ mãi người lính mới cho xuống thuyền.Ra đến giữa sông, chiếc thuyền bỗng nhiên chòng chành đầu lái như muốn lật, từ mặtnước con quái vật nhô đầu lên, há miện lớn chực nuốt người. Chàng thư sinh vội lớntiếng bảo nó:Mày không còn nhớ tao hay sao? Có phải mày là con chạch đã được tao cứu mạng chokhỏi tay lũ trẻ chăn trâu độ trước, rồi mày lại đội lốt để mày làm hại người ta không?Mãng xà đáp:Đúng đấy, nhưng tao phải ăn thịt mày.Thư sinh liền nói:Hãy nghe đây đã. Mấy năm trước, sở dĩ cứu sống cho mày ở khúc sông này, tao có nóicho mày biết là vì tao tin ở sự biết ơn của loài vật cứu vật vật trả ơn, cứu nhơn nhơn trảoán. Bây giờ mày trả ơn tao như thế phải không?Mãng xà cãi:Lầm rồi, phải hiểu là cứu vật vật trả oán mới đúng. Thôi đừng chữ nghĩa lôi thôi nữa,để tao ăn thịt mày cho rồi.Thư sinh nói:Khoan đã, trong đôi bên chưa biết ai có lý. Phải kiếm ai phân xử mới được: nếu họ bảomày có lý thì tao xin bằng lòng cho mày ăn thịt. Chỉ cần hỏi ba lần thôi, bất cứ gặp ngườihay loài vật, ba kẻ đầu tiên chúng ta đi gặp đây, là ba kẻ phân xử, quyết định cho chúngta xem ai có lý.Mãng xà nhận lời, trồi lên mặt nước để đi theo thư sinh tìm ba người phân xử. Kẻ thứnhất họ gặp là một con trâu già yếu đang gặp cỏ bên bờ ao. Thư sinh kể đầu đuôi câuchuyện rồi hỏi xem ý kiến của trâu thế nào về câu phương ngôn: Cứu vật vật trả ơn, cứunhơn nhơn trả oán.Con trâu phần sợ rắn, phần xấu bụng muốn trả thù những sự hành hạ của người ta đối xửvới nó bấy lâu, mới trả lời rằng:Câu phương ngôn ấy sai, ý nghĩa trái ngược lại mới đúng, vì loài vật ngu ngốc khôngbiết phân biệt điều thiện với điều ác, loài vật không có trí khôn như người ta mà chỉ nghetheo thú tính.Nghe nói thế, mãng xà chồm lên toan ăn thịt thư sinh, chàng bèn nhắc lại điều kiện đãgiao kết, rồi cả hai lại tiếp tục đi. Đi được một lúc, họ gặp một con cá gáy (chép) to lớnlâu năm sắp hóa thành tinh. Nghe hết tự sự và câu hỏi dò ý kiến trên, cá cũng trả lời nhưtrâu. Thư sinh bắt đầu lo ngại cùng mãng xà lại ra đi. Kẻ thứ ba mà cuối cùng họ gặp trênđường là một người già cả, râu tóc bạc phợ Ông cụ này không ai khác hơn là Phật ThếTôn ở trên trời nghe thấy rõ mọi việc xảy ra giữa chàng thư sinh với con ...