Công xưởng chế tác công cụ bằng đá và đời sống của cộng đồng cư dân thời tiền sử ở Đông Nam Bộ

Công xưởng chế tác đá trên địa bàn Đông Nam Bộ là một phát hiện mới của khảo cổ học trong những năm 2006-2010. Hai công xưởng Hàng Ông Đại và Hàng Ông Đụng (tỉnh Bình Dương) là nơi chế tác các loại hình công cụ đá với số lượng lớn, được thực hiện bởi thợ thủ công có tay nghề cao với quy trình chuyên môn hóa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Công xưởng chế tác công cụ bằng đá và đời sống của cộng đồng cư dân thời tiền sử ở Đông Nam BộTAÏP CHÍ KHOA HOÏC XAÕ HOÄI soá 5 (201) 201586CÔNG XƯỞNG CHẾ TÁC CÔNG CỤ BẰNG ĐÁVÀ ĐỜI SỐNG CỦA CỘNG ĐỒNG CƯ DÂNTHỜI TIỀN SỬ Ở ĐÔNG NAM BỘNGUYỄN KHÁNH TRUNG KIÊNCông xưởng chế tác đá trên địa bàn Đông Nam Bộ là một phát hiện mới củakhảo cổ học trong những năm 2006-2010. Hai công xưởng Hàng Ông Đại vàHàng Ông Đụng (tỉnh Bình Dương) là nơi chế tác các loại hình công cụ đá với sốlượng lớn, được thực hiện bởi thợ thủ công có tay nghề cao với quy trình chuyênmôn hóa. Sự tương đồng giữa hiện vật của các di chỉ công xưởng với các hiệnvật tại các di tích cư trú ở Đông Nam Bộ thời tiền sử cho phép đi đến một nhậnđịnh: Các công xưởng chế tác đá chính là nơi bảo đảm nguồn cung ứng công cụsản xuất cho các cộng đồng cư dân tiền sử Đông Nam Bộ, giúp họ nâng caonăng suất lao động, thúc đẩy quá trình chiếm lĩnh các vùng đất mới và tích lũykinh nghiệm chế tác cho giai đoạn phát triển cao hơn - kỹ thuật luyện kim.1. GIỚI THIỆUKhảo cổ học tiền sử Đông Nam Bộ vớihơn 100 năm phát hiện và nghiên cứu(1890 - 2015) đã có nhiều đóng gópmới cho nhận thức của ngành, nhất làtrong giai đoạn 40 năm gần đây vớicác nghiên cứu của giới khảo cổ ViệtNam (1975 - 2015). Các kết quả điềutra, khảo sát đã phát hiện hằng trăm ditích khảo cổ, trong đó có hàng chục ditích được khai quật trên địa bàn ĐôngNam Bộ với các loại hình di tích cư trú,di tích mộ táng và di chỉ - xưởng. Đặcbiệt, từ năm 2006 đến 2010, các nhàkhảo cổ đã phát hiện và khai quật mộtsố công xưởng chế tác công cụ đá ởĐông Nam Bộ (Hàng Ông Đại vàHàng Ông Đụng) và nơi khai thác đáNguyễn Khánh Trung Kiên. Thạc sĩ. ViệnKhoa học Xã hội vùng Nam Bộ.để mang về các công xưởng chế tác(Hàng Tam Đẳng). Những công cụ laođộng như: rìu, cuốc, đục, dao hái…được thực hiện bởi những thợ thủcông có tay nghề cao với quy trìnhchuyên hóa nhằm làm ra sản phẩmvới số lượng lớn. Đây là những pháthiện mới có ý nghĩa khoa học, gópphần tìm hiểu đời sống kinh tế, xã hộicủa các cộng đồng cư dân tiền sửĐông Nam Bộ.Trong bài viết này, chúng tôi khảo sátcác loại hình sản phẩm của hai côngxưởng Hàng Ông Đại, Hàng ÔngĐụng, tìm hiểu vai trò của chúng tronghoạt động kinh tế, đời sống của cáccộng đồng cư dân thời tiền sử ở ĐôngNam Bộ.* Di tích Hàng Ông Đại: được đàothám sát lần đầu vào năm 2006 với 2hố có tổng diện tích 4m2. Năm 2008,NGUYỄN KHÁNH TRUNG KIÊN – CÔNG XƯỞNG CHẾ TÁC CÔNG CỤ…di tích được khai quật với 4 hố có tổngdiện tích 72m2, ngoài ra còn có 8 hốthám sát với tổng diện tích 18m2.* Di tích Hàng Ông Đụng: được đàothám sát năm 2009 với 1 hố diện tích3m2. Năm 2010 khai quật 2 hố vớitổng diện tích 18m2 và 9 hố thám sáttổng diện tích 18m2.Tầng văn hóa của hai di tích có độdày khoảng 0,5m - 1m, tập trung dàyđặc các mảnh tước nhiều kích cỡ, cáchiện vật đang chế tác dở dang (phácvật) và các phế phẩm của quá trìnhchế tác (phế vật, đá nguyên liệu).Ngoài ra, còn một số ít sản phẩm đãchế tác gần hoàn chỉnh (chỉ cần màilưỡi sắc bén là có thể sử dụng) và cácdụng cụ dùng trong quá trình chế tác(đục, hòn ghè, đe, chày và bàn mài).Dấu vết của sự cư trú rất mờ nhạt tạidi chỉ. Ở đây chỉ có một số mảnh vỡcủa đồ gốm, có thể là vật dụng sinhhoạt ngắn ngày trong quá trình chếtác. Hai di tích được xác định niên đạikhoảng 3.500 năm cách ngày nay (BùiChí Hoàng, Nguyễn Khánh Trung Kiênvà cộng sự, 2008; 2010).2. LOẠI HÌNH SẢN PHẨM CỦA CÁCCÔNG XƯỞNGKết quả các cuộc khai quật tại haicông xưởng Hàng Ông Đại và HàngÔng Đụng cho thấy các dòng sảnphẩm được chế tác tại những côngxưởng này hoàn toàn tương tự vớicác công cụ được người cổ sử dụngtrong các di tích cư trú.2.1. Công cụ lao độngDo tính chất của công xưởng chỉ lànơi chế tác ra các sản phẩm và sau87đó chúng được mang đến nơi khác (ditích cư trú) để sử dụng nên trong cácdi tích này thường tìm thấy rất ít cácsản phẩm hoàn chỉnh so với các phếphẩm bị loại bỏ do hư hỏng trong quátrình gia công. Có thể nhận diện mộtsố loại hình sản phẩm được chế táctại hai xưởng chế tác đá Hàng ÔngĐụng và Hàng Ông Đại (Bình Dương)như sau:- Rìu: là loại hình công cụ xuất hiệntrong nhiều di tích ở Đông Nam Bộ, từcác di chỉ - xưởng như Cầu Sắt, SuốiLinh, Mỹ Lộc cho đến các công xưởngchuyên hóa như Hàng Ông Đụng vàHàng Ông Đại. Hai dòng hiện vật phổbiến là rìu có vai và rìu tứ giác. Nhómrìu có vai còn được chia thành nhiềuphân nhóm như: rìu vai nhọn, rìu vaingang và rìu vai xuôi.+ Rìu có vai: số lượng tìm thấy ít hơnso với rìu tứ giác và thay đổi theotừng di tích cụ thể. Tại Hàng Ông Đạicó 34 chiếc, còn Hàng Ông Đụng có 4chiếc. Căn cứ qua diện tích khai quậtvới số lượng rìu có vai tìm được, cóthể cho rằng ở Hàng Ông Đại phổbiến loại hình rìu có vai hơn HàngÔng Đụng.Ở cả hai công xưởng này, rìu có vaithường có kích thước nhỏ (độ dàidưới 10cm), được định hình bằng kỹthuật ghè, vai tạo dáng xuôi nhẹ (rất íthiện vật có vai ngang), và rất hẹp (độ ...