ĐÀ LẠT NĂM XƯA - Thực vật trên cao nguyên Lang Bi-an

ĐÀ LẠT NĂM XƯAThực vật trên cao nguyên Lang Bi-anDu khách đến từ đồng bằng, quen với cây cỏ miền nhiệt đới, không khỏi ngạc nhiên trước cảnh rừng thông trùng điệp. Thông trên cao nguyên Lang Bi-an phần lớn là thông 3 lá. Tên khoa học đầu tiên của thông 3 lá (Pinus kesiya Royle ex Gordon) đã được hội nghị quốc tế công nhận là tên chính thức. Auguste Chevalier (Ô-guýtx-tơ Sơ-vali-ê) gọi thông 3 lá là Pinus langbianensis, nhiều tư liệu sử dụng tên Pinus khasya Royle. Khasya là tên một làng ở miền Bắc Ấn Độ,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
ĐÀ LẠT NĂM XƯA - Thực vật trên cao nguyên Lang Bi-an ĐÀ LẠT NĂM XƯA Thực vật trên cao nguyên Lang Bi-anDu khách đến từ đồng bằng, quen với cây cỏ miền nhiệt đới, không khỏi ngạcnhiên trước cảnh rừng thông trùng điệp. Thông trên cao nguyên Lang Bi-an phầnlớn là thông 3 lá.Tên khoa học đầu tiên của thông 3 lá (Pinus kesiya Royle ex Gordon) đã được hộinghị quốc tế công nhận là tên chính thức. Auguste Chevalier (Ô-guýtx-tơ Sơ-va-li-ê) gọi thông 3 lá là Pinus langbianensis, nhiều tư liệu sử dụng tên Pinus khasyaRoyle. Khasya là tên một làng ở miền Bắc Ấn Độ, dưới chân dãy Hy Mã Lạp Sơn(Himalaya).Thông 3 lá mọc ở độ cao từ 1.000 đến 1.800m. Tuy nhiên, loài thông này cũng cóthể mọc được ở độ cao thấp hơn từ 800 đến 1.000m trên cao nguyên Di Linh.Thông 3 lá có diện tích lớn nhất trong số các loài thông ở nước ta, mọc ở HàGiang, Sơn La, Gia Lai, Công Tum,... nhưng nhiều nhất là trên cao nguyên LangBi-an.Cây cao 20 - 35m, nhưng đường kính thân cây ít khi vượt quá 70cm. Các câythông 3 lá có đường kính trên 50cm rất hiếm, chỉ chiếm 2% quần cư, trong khi cáccây có đường kính từ 10 đến 50cm chiếm tỷ lệ 98%. Lá nhỏ, đều nh ư cây kim,màu xanh sẫm, chỉ có 1 gân nhỏ. 3 lá kim mọc cụm trong 1 bẹ. Trái h ình chóp nóndài khoảng 5 - 10cm, rộng 4 - 5cm. Trái chín trên cây, phát tán những hạt trần nhỏmàu nâu nhạt có cánh dài nhờ gió có thể bay đi rất xa. Rễ có nấm cộng sinh, ưa đấttơi xốp, hơi chua (pH 4,5 - 5) có khả năng sống được trên đất nghèo dinh dưỡng.Mục đích kinh doanh chính đối với rừng thông 3 lá là gỗ (tăng trưởng bình quân15m3/ha/năm). [8, 5 - 7]Cách đây hàng nghìn năm, rừng kín lá rộng thường xanh bao phủ mặt đất, ch ưa córừng thông. Vào kỷ Crê-ta, cuối kỷ đệ nhị, những cây thông đầu tiên xuất hiện ởchâu Âu. Ở Đông Dương, không rõ thông xuất hiện trước hay đầu kỷ đệ tam.M. Schmid nêu ra giả thuyết: “Những đại diện của các họ tùng loại khác (trongđó có họ thông) tuồng như xuất phát từ những yếu tố di cư đã theo các đỉnh núinối tiếp từ Vân Nam đến Đà Lạt. Sự di cư ấy đã ngưng lại ở phía Tây Nam, theochâu thổ sông Cửu Long. Vì vậy các loại do quan hệ Hy Mã Trung Hoa chi phốikhông vào được quần sơn Cardamomes, dọc theo vịnh Thái Lan”. [10, 70]Thông là cây ưa sáng hoàn toàn, có thể mọc trên đất tương đối phì nhiêu và sâunhưng rất ít khi gặp thông nơi đây vì các loài thực vật khác tăng trưởng mạnh hơnlấn át. Ngược lại, trong những vùng đất xấu, thông không còn sợ các loài thực vậtkhác cạnh tranh nên mọc thành rừng.Thông chỉ mọc được ở sườn dốc, không mọc được ở chỗ úng vì hệ rễ của thôngphải có nấm cộng sinh mới sinh trưởng tốt được. Nấm cộng sinh ưa đất tơi xốp,thoáng ráo, thoát nước.Ngày xưa, rừng rậm bao phủ Đà Lạt nhưng vì nạn phá rừng, đốt nương làm rẫy đãlàm cho nhiều ngọn đồi trên cao nguyên trơ trụi. [25, 29 - 30]*Đà Lạt còn có thông 2 lá, thông 5 lá, thông 2 lá dẹt, thông đỏ với số lượng rất ít.Thông 2 lá (Pinus merkusii) do Jungh (Gion) và de Vries (đơ Vri) phát hiện ởSumatra (nước In-đô-nê-xi-a) vào cuối thế kỷ XIX. Merkus ( Mẹc-cuýtx) là têncủa viên toàn quyền người Hà Lan.Cây cao khoảng 30m, đường kính có thể đạt 1,5 - 1,6m, đôi khi tới 2m. Vỏ thân cóvết nứt sâu và xù xì hơn thông 3 lá. Lá dài hơn lá thông 3 lá và màu xanh lợt hơn.2 lá mọc chung trong 1 bẹ. Trái, hột lớn hơn thông 3 lá.Thông 2 lá còn gọi là thông nhựa, được xếp vào loài thông có sản lượng nhựa caonhất thế giới.Thông 5 lá (Pinus dalatensis) được bà Y. de Ferré (Y. đơ Phe-rê) - Giám đốc ViệnKhảo cứu Lâm học Toulouse (Tu-lu-dơ) ở Pháp chuyên về họ Thông - đặt tên vàmô tả năm 1960.Thông 2 lá dẹt ban đầu mang tên khoa học Pinus krempfii. M. Krempf (M. Krăm)là một nhà thực vật học người Đức đã thu mẫu vật thông 2 lá dẹt ở thượng nguồnSông Mao (1.350m). Về sau, A. Chevalier lấy tên Ducamp (Đuy-căm) - người tổchức Cục Lâm nghiệp ở Đông Dương - đặt cho loài thông này tên mới:Ducampopinus krempfii (Lec.) A. Chev.Đây là loài thông cổ quý hiếm. Thông 2 lá dẹt cao khoảng 30m, đường kính có thểđạt 1,5 - 1,6m, đôi khi tới 2m. Lá dẹt.Thông đỏ (Taxus baccata var. wallichiana (Zuce) Hooks) thuộc họ Thanh tùng(Taxaceae) là loài cây dược liệu quý hiếm. Lá được dùng để trị hen suyễn, viêmphế quản, nấc, chữa tiêu hoá không bình thường.Taxol chiết xuất từ thông đỏ được dùng để chữa trị ung thư buồng trứng, vú, đầu,cổ,... [7, 21]Họ Hoà Thảo (Gramineae) và họ Lát (Cyperaceae) chiếm diện tích lớn nhưngkhông hấp dẫn. Họ Lan (Orchidaceae) rất đặc biệt về màu sắc và hình dáng. Cóthể kể lan bò cạp (Renanthera Evrardii Guillaum.) với hàng trăm hoa dài hơn10cm, huyết nhung (Renanthera Inschootiana Rolfe) màu đỏ như máu, tuyết ngọc(Coelogyne psectrantha Gagn.) trắng như tuyết, lan Ceratostylis teres nhỏ xíu vớicánh hoa dài 2 hay 3mm, còn nhỏ hơn nữa là cánh hoa lan Oberonia dalatensis dàikhoảng 2mm,...Hoa lan trang trí là những loài hoa màu sắc rực rỡ, đẹp diệu kỳ được những ngườichơi hoa săn tìm. Nếu Phajus (hạc đỉnh, tuý ông,...), Paphiopedilum (vệ hài, vânhài,...), Phalaenopsis (hồ điệp,...) mọc dưới đất thì nhiều loài hoa lan lại mọc chơivơi trên cành cao của những cây to, th ường khó leo: Dendrobium (kim điệp, longtu, thuỷ tiên, ý thảo,...), Bulbophyllum (lọng tán,...), Cirropetalum, Ceratostylis,Cymbidium (bạch lan, hồng lan, hoàng lan, thanh lan, hồng hoàng, bích ngọc,...).3 loài hoa lan mang tên Đà Lạt: Dendrobium dalatense, Eria dalatensis, Oberoniadalatensis và 2 loài hoa mang tên Lang Bi-an: Dendrobium langbianense,Oberonia langbianensis. [14, 1023 - 1066; 32, 157 - 273]Một loài thực vật đáng chú ý khác trênrừng cao là cây dương xỉ. Loại cây này rấtđa dạng và phong phú, mọc dưới tán câyhay trong vùng đầm lầy, trên tảng đá hayvỏ cây, cộng sinh và tạo thành ổ dương xỉvới những chiếc lá dài.Tại những nơi ẩm ướt, cây trường lệ(Drosera) có lá đầy lông bắt các côntrùng nhỏ và cây bình nước (Nepenthes)có hình ống điếu. Khi côn trùng bị hấpdẫn chui vào bẫy, chìm vào một chất lỏngtron ...