Đặc điểm phát triển của hiến pháp ở Đông Á

Trong những năm gần đây, khoa học nghiên cứu luật hiến pháp Việt Nam có những khởi sắc rõ nét. Không chỉ diễn giải chính văn, các học giả đã quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề mang tính học thuyết. Một xu hướng dễ nhận thấy là luật hiến pháp Việt Nam đang được thảo luận với kho từ vựng của chủ nghĩa hợp hiến Tây phương. Các định chế của luật cơ bản nước nhà đang được mổ xẻ trong sự đối sánh với “tam quyền phân lập”, “kìm chế và đối trọng”, “pháp quyền”,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc điểm phát triển của hiến pháp ở Đông Á Đặc điểm phát triển của hiến pháp ở Đông Á Trong những năm gần đây, khoa học nghiên cứu luật hiến pháp Việt Nam cónhững khởi sắc rõ nét. Không chỉ diễn giải chính văn, các học giả đã quan tâmnhiều hơn đến các vấn đề mang tính học thuyết. Một xu hướng dễ nhận thấy là luậthiến pháp Việt Nam đang được thảo luận với kho từ vựng của chủ nghĩa hợp hiếnTây phương. Các định chế của luật cơ bản nước nhà đang được mổ xẻ trong sự đốisánh với “tam quyền phân lập”, “kìm chế và đối trọng”, “pháp quyền”, “nhânquyền”, “tài pháp hiến pháp”, “tư pháp độc lập”… Một thực tế không tránh khỏi và mang tính toàn cầu là các chuẩn mực của chủnghĩa hợp hiến phương Tây đang chiếm ưu thế và được “cấy” vào những vùngkhác nhau của thế giới. 2/3 dân số trên thế giới sống dưới các chính quyền hợphiến không ít thì nhiều chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa hợp hiến ph ương Tây. Dovậy, việc các nhà nghiên cứu hiến pháp Việt Nam thảo luận các chủ đề liên quanvới những chuẩn mực của chủ nghĩa hợp hiến phương Tây là điều dễ hiểu và là hệquả tất yếu của xu hướng toàn cầu hóa chủ nghĩa hợp hiến. Trong khuynh hướng “phương Tây hóa” khi thảo luận về hiến pháp, sự pháttriển của hiến pháp Đông Á ít được các học giả hiến pháp Việt Nam quan tâm.Hãy lấy ví dụ về vấn đề bảo hiến. Người ta có thể rất quen thuộc với những thôngtin về Tòa án Hiến pháp ở châu Âu, Tòa án tối cao của Mỹ, nhưng hiếm ít thấy cónhững nghiên cứu về các nền tài phán hiến pháp ở Nhật Bản, Hàn Quốc hay ĐàiLoan. Có lẽ điều này xuất phát một phần từ quan niệm khá phổ biến không chỉtrong nước mà cả trên phạm vi thế giới rằng, chủ nghĩa hợp hiến Đông Á chỉ là sựmở rộng hay sự mô phỏng của chủ nghĩa hợp hiến phương Tây. Thực ra, nhìn bề ngoài, các định chế hiến pháp Đông Á khá giống với các địnhchế hiến pháp phương Tây, nhưng đi vào chi tiết hơn và xét trên thực tế vận hành,các định chế này thể hiện một xu hướng phát triển riêng về chủ nghĩa hợp hiếntrên nền tảng các giá trị đặc hữu của Đông Á. Nếu Đông Á phát triển một mô h ìnhriêng về chủ nghĩa hợp hiến, thì điều này đáng được xem xét trong tiến trình pháttriển chủ nghĩa hợp hiến ở Việt Nam, bởi Việt Nam cũng chia sẻ nhiều đặc điểmvăn hóa - nhân học - chính trị - xã hội với Đông Á. 1. Đặc điểm phát triển hiến pháp ở Đông Á Khoa học nghiên cứu luật hiến pháp trên thế giới trong những năm gần đây đãphát triển một luận điểm quan trọng rằng, sự thành công của chính quyền hợp hiếnphụ thuộc vào sự ủng hộ của các giá trị bản địa. Năm 1995, Daniel P. Franklin vàMichael J. Baun, hai giáo sư Đại học Georgia State đã tiến hành một dự án nghiêncứu về sự tương quan giữa văn hóa chính trị và chủ nghĩa hợp hiến. Theo đó, cácchuyên gia được yêu cầu viết về vấn đề này ở các nước: Anh, Mỹ, Canada, Đức,Nhật Bản, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ, Hi Lạp và Nigieria. Một kết luận quan trọng đ ượcrút ra trên cơ sở thực tế của các nước là: “Ngoài sự thiết kế về mặt định chế, sựủng hộ mạnh mẽ của văn hóa đối với chủ nghĩa hợp hiến là một tiền đề quan trọngcho sự ổn định và thành công của chính quyền hợp hiến”1. Nghiên cứu các hệthống hiến pháp ở châu Á - Thái Bình Dương với quan niệm rằng, không nhận biếtđược các giá trị đi liền với hệ thống luật pháp sẽ dẫn đến sự không hiệu quả củaluật pháp, Craham Hassall và Cheryl Saunders chỉ ra rằng, trong khi chủ nghĩahợp hiến phương Tây dựa trên những nguyên tắc đạo đức của truyền thống ThiênChúa giáo, ở châu Á- Thái Bình Dương, hệ thống pháp luật tiếp tục dựa trênnhững truyền thống tôn giáo khác nhau như: Đạo Hindu, Đạo Phật, Đạo Hồi và hệthống pháp luật Trung Quốc tiếp tục phản ánh các giá trị đạo đức của Kh ổng giáo2. Sự phát triển của hiến pháp ở Đông Á tiêu biểu cho nguyên lý về sự tương hợpcủa văn hóa bản địa với chủ nghĩa hợp hiến. Các chính quyền hợp hiến ở Đông Áthành công do phản ánh tốt bối cảnh bản địa. Xét về mặt hình thức, các nền dânchủ hợp hiến ở Đông Á khá giống phương Tây: vận hành trên cơ sở một hiến phápthành văn, tổ chức chính quyền theo lối phân quyền, thừa nhận các quyền conngười, thiết lập chế độ bảo hiến tư pháp. Tuy nhiên, trong khi về mặt định chế,hình thức Đông Á phản ánh các giá trị của chủ nghĩa hợp hiến phương Tây, thì sựvận hành của các chính quyền hợp hiến ở Đông Á lại có khuynh h ướng phản ánhcác bối cảnh bản địa. Chức năng của hiến pháp Trong quan niệm truyền thống của chủ nghĩa hợp hiến phương Tây, hiến phápthành văn được coi như một hình thức xác lập các giới hạn đối với công quyền vàbảo vệ các quyền tự do của cá nhân. Các chính quyền hợp hiến ở Đông Á d ù đã cóhiến pháp thành văn, nhưng chức năng này của hiến pháp không phải được xác lậpngay từ đầu, mà phải trải qua một quá trình bản địa hóa lâu dài. Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan hiện nay được xem là những chính quyềnhợp hiến điển hình ở Đông Á. Cả ba quốc gia và vùng lãnh thổ này đều có hiếnpháp thành văn và thực thi các quy tắc hiến pháp theo những tiêu chuẩn chung của ...