Đại cương Mạch Học: MẠCH HOẠT

A- ĐẠI CƯƠNG - Hoạt là trơn tru, sức mạch đi trơn tru như chuỗi hạt châu (viên ngọc) lăn (động) dưới ngón tay. - Sách ‘Trung Y Chẩn Đoán Học Giảng Nghĩa’ ghi: “Người thường mạch Hoạt mà xung hòa là dấu hiệu vinh vệ đầy đủ. Phụ nữ không bệnh mà thấy mạch Hoạt thì nên xét xem có thai hay không”. B- HÌNH TƯỢNG MẠCH HOẠT - Thiên ‘Đại Kỳ Luận’ (T. Vấn 48) ghi: “Mạch khí đến tròn như hoàn thuốc, trơn không dính tay”. - Chương ‘Mạch Hình Trạng Chỉ Hạ Bí Quyết’ (M. Kinh)...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đại cương Mạch Học: MẠCH HOẠT MẠCH HOẠT (·Ỉ ¯ß - SLIPPERY PULSE - POULS GLISSANT)A- ĐẠI CƯƠNG- Hoạt là trơn tru, sức mạch đi trơn tru như chuỗi hạt châu (viên ngọc) lăn(động) dưới ngón tay.- Sách ‘Trung Y Chẩn Đoán Học Giảng Nghĩa’ ghi: “Ng ười thường mạch Hoạtmà xung hòa là dấu hiệu vinh vệ đầy đủ. Phụ nữ không bệnh mà thấy mạchHoạt thì nên xét xem có thai hay không”.B- HÌNH TƯỢNG MẠCH HOẠT- Thiên ‘Đại Kỳ Luận’ (T. Vấn 48) ghi: “Mạch khí đến tr òn như hoàn thuốc,trơn không dính tay”.- Chương ‘Mạch Hình Trạng Chỉ Hạ Bí Quyết’ (M. Kinh) ghi: “Mạch Hoạtqua lại tới lui l ưu lợi, liên tiếp nhau, giống như mạch Sác”.- Sách ‘Hồi Khê Mạch Học’ ghi: “Mạch Hoạt qua lại l ưu lợi, như hạt châu lăntrong mâm, như mưa móc đọng trên lá sen”.-Sách ‘Chẩn Gia Chính Nhân’ ghi : “ Mạch Hoạt qua lại lưu lợi, hình dáng nhưhạt châu, như sương đọng trên lá sen”.- Sách ‘Trung Y Học Khái Luận’ ghi: “Mạch Hoạt đi qua lại l ưu lợi, trơn tròn”.HÌNH VẼ BIỂU DIỄN MẠCH HOẠT- Sách ‘Tam Tài Đồ Hội’ và sách ‘Đồ Chú Nan Kinh Mạch Quyết’ mô tả mạchHoạt như sau:- Sách ‘Mạch Chẩn’ ghi lại hình vẽ biểu diễn mạch Hoạt nh ư sau:- Sách ‘Tân Biên Trung Y Học Khái Yếu’ mô tả mạch Hoạt nh ư sau:- Sách ‘KHYHCT và YHHĐ Trong Lâm Sàng’ mô tả hình vẽ biểu diễn củamạch Hoạt như sau:“Sóng đầu tiên của mạch Hoạt hiện l ên tròn trĩnh và có bước sóng rộng hơnsóng đầu tiên của người mạch bình thường. Điều này hợp với sự mô tả củasách mạch xưa là mạch Hoạt khi bắt được, thấy có cảm giác nh ư hạt châu(ngọc) lăn trên mâm” - Tần số mạch Hoạt tương ứng trong 1 phút dao động ở54 lần / phút đến 100 lần / phút và đa số ở khoảng 81 - 100 lần /phút”.C- NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH MẠCH HOẠT - Sách ‘Trung Y Chẩn Đoán Học Giảng Nghĩa’ ghi: “Khí thực, huyết vọt l ênlàm cho mạch đi lại l ưu lợi, ứng vào tay thấy trơn tròn, hoặc đàm thực kết trệbên trong, tà khí thịnh, thực, cũng gây ra mạch Hoạt”.- Sách ‘Tân Biên Trung Y Học Khái Yếu’ ghi: “Nguyên nhân phát sinh mạchHoạt có thể do:· Lượng máu ở tim tống ra bình thường hoặc tăng cao.· Thành mạch co dãn bình thường.· Tăng vận tốc tuần hoàn.· Dòng máu chảy thông suốt.-Sách ‘Trung Y Chẩn Đoán Học’ ghi : “Do tà khí ủng thịnh bên trong, chínhkhí bất túc, khí thực, huyết dũng, khiến cho mạch đi l ưu lợi, ứng dưới tay thấyHoạt, tròn”.D- MẠCH HOẠT CHỦ BỆNH- Thiên ‘Bình Nhân Khí Tượng Luận’ (T. Vấn 18) ghi: “Nếu bộ xích khôngnhiệt mà lại Hoạt là bệnh về phong”.- Thiên ‘Tứ Thời Thích Nghịch T ùng Luận’ (T. Vấn 64) ghi: “Quyết âm...mạch Hoạt là mắc bệnh phong hồ sán”. - “Thái âm... m ạch Hoạt là bị chứng Tỳphong sán”. - “Thái Dương... mạch Hoạt là bị chứng Thận phong sán”. -“Thiếu Dương... mạch Hoạt là bị chứng Can phong sán”.- Thiên ‘Tà Khí Tạng Phủ Bệnh Hình’ (L. Khu 4) ghi: “Mạch Tâm... Hoạtthậm thì khát nước, hơi Hoạt là chứng Tâm sán kéo xuống đến rốn, bụng dướisôi”. - “Mạch Phế... Hoạt thậm thì hắt hơi, khí nghịch lên, hơi Hoạt là trên dướiđều ra máu”. - “Mạch Can... Hoạt thậm l à chứng đồi sán, hơi Hoạt là chứng đáidầm”. - “Mạch Tỳ... Hoạt l à chứng đồi sán,bí tiểu, dịch hoàn viêm, loét, hơiHoạt là chứng cốt nuy (xương mềm yếu), ngồi không dậy đ ược, dậy thì tối mắtkhông nhìn thấy gì”.- Chương ‘Biện Quyết Âm... Chứng Trị’ (TH. Luận) ghi: “Th ương hàn mạchHoạt mà tay chân quyết lãnh là phần lý có nhiệt”.- Thiên ‘Bệnh Hình Mạch Chẩn’ (Giáp Ất) ghi: “Mạch Hoạt l à dương khíthịnh, hơi có nhiệt”.- Chương ‘Mạch Thần’ (CNT. Thư) ghi: “Mạch Hoạt là đờm nghịch, là thựctrệ, nôn mưả, đầy tức”.- Chương ‘Y Gia Quan Miện’ (HTYTT. Lĩnh) ghi: “Bộ thốn Hoạt chủ về óimửa, đờm ẩm. Bộ quan Hoạt chủ về Vị bị nhiệt không ăn uống đ ược, ăn vàothì ói. Bộ xích Hoạt chủ về tiểu đỏ, tiểu ít, d ương vật đau buốt”.- Sách ‘Trung Y Học Khái Luận’ ghi: Mạch Hoạt có mấy tr ường hợp:· Nếu huyết thịnh thì mạch Hoạt là không có bệnh.· Đàn bà có thai thì mạch Họat cũng là không bệnh.· Chứng đờm và ăn không tiêu thì cũng mạch Hoạt.· Khi tà khí nặng thì mạch cũng Hoạt.· Có bệnh mà thấy mạch Hoạt thì đều thuận lợi.- Sách ‘Trung Y Chẩn Đoán Học Giảng Nghĩa’ ghi: “Mạch Hoạt chủ bệnhđờm, thực nhiệt”.- Sách ‘Mạch Học Giảng Nghĩa’ ghi: “Mạch Hoạt chủ ói nghịch, ho khạc, phụcđờm, thủy ẩm, súc huyết, trung mãn, ăn không tiêu, kiết lỵ, sán khí - Phụ nữ bộxích hoạt là khí ủng trệ gây ra kinh nguyệt không thông. Hoạt m à lưu lợi là cóthai”. Tả Thốn HOẠT Hữu Thốn HOẠT Tâm nhiệt, kinh sợ, mất Đờm ẩm, nôn mửa. ngủ. Tả Quan HOẠT Hữu Quan HOẠT Can nhiệt, đầu váng. Tỳ nhiệt, ăn không tiêu. Tả Xích HOẠT Hữu Xích HOẠT Lậu, tiểu đỏ, tiểu khó. Bụng sôi, tiêu chảy hoặc tướng hỏa bốc lên.D- MẠCH HOẠT KIÊM MẠCH BỆNH- Thiên ‘Bình Nhân Khí Tượng Luận’ (T. Vấn 16) ghi: “Mạch Hoạt Ph ù màTật là mới bệnh”. “Mạch Hoãn mà Hoạt là chứng nhiệt ở trung (bộ)”. - “Bộxích Sáp mà mạch lại Hoạt là chứng ra mồ hôi”.- Thiên ‘Thông Bình Hư Thực Luận’ (T. Vấn 28) ghi: “Hoàng Đế hỏi: Chứngtrường tích ra lẫn mủ, máu thì như thế nào? - Kỳ Bá thưa: mạch Tuyệt thì chết,mạch Hoạt Đại thì sống. - Hoàng Đế hỏi: chứng trường tích mà cơ thể khôngnóng, mạch không Tuyệt thì sao? - Kỳ Bá thưa: mạch khí bật l ên, Đại mà Hoạtthì lâu ngày sẽ tự khỏi, nếu mạch Tiểu Cấp và cứng thì sẽ chết, không chữađược”.- Thiên ‘Đại Kỳ Luận’ (T. Vấn 48) ghi: “Mạch khí của Tâm bật l ên, Hoạt màCấp là chứng Tâm sán”.- Chương ‘Biện Thái Dương... Trị’ (TH. Luận) ghi: “Chứng tiểu kết hung ngayở dưới tim, đè vào thì đau, mạch Phù Hoạt, đó là biểu có nhiệt, lý có hàn”. -Thái dương bệnh lại dùng phép hạ... thấy mạch Trầm Hoạt l à chứng nhiệt lỵ,thấy Phù Hoạt sẽ tiểu ra máu”.- Chương ‘Tạng Phủ Kinh... Mạch Chứng’ (KQY. L ược) ghi: “Mạch bộ thốnTrầm, Đại mà Hoạt, Trầm là Thực, Hoạt là khí thực, khí tương bác, huyết khívào tạng thì chết, vào phủ thì sẽ khỏi, đó là chứng ‘thốt quyết’ “.- Chương ‘Trúng Phong... Tịn ...