Đại cương Mạch Học: PHƯƠNG PHÁP CHẨN MẠCH

1- Thời Gian Xem Mạch - Thiên Mạch Yếu Tinh Vi Luận (T. Vấn 17) ghi: “Chẩn mạch thường vào lúc sáng sớm, âm khí chưa động, dương khí chưa tán, chưa ăn uống gì, kinh mạch chưa đầy, lạc mạch điều hòa, khí huyết chưa loạn,do đó, có thể tìm thấy mạch bệnh”. Tuy nhiên, Uông Thạch Sơn, trong ‘Thạch Sơn Y Án đã nhận định rằng: “Nếu gặp bệnh thì bất cứ lúc nào cũng có thể chẩn mạch, không cần chẩn mạch vào lúc sáng sớm mới được”. - Trước khi chẩn mạch, nên để cho...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đại cương Mạch Học: PHƯƠNG PHÁP CHẨN MẠCH PHƯƠNG PHÁP CHẨN MẠCH1- Thời Gian Xem Mạch- Thiên Mạch Yếu Tinh Vi Luận (T. Vấn 17) ghi: “Chẩn mạch th ường vàolúc sáng sớm, âm khí chưa động, dương khí chưa tán, chưa ăn u ống gì, kinhmạch chưa đầy, lạc mạch điều hòa, khí huyết chưa loạn,do đó, có thể tìm thấymạch bệnh”.Tuy nhiên, Uông Thạch Sơn, trong ‘Thạch Sơn Y Án đã nhận định rằng: “Nếugặp bệnh thì bất cứ lúc nào cũng có thể chẩn mạch, không cần chẩn mạch vàolúc sáng sớm mới được”.- Trước khi chẩn mạch, nên để cho người bệnh nghỉ 1 lát cho khí huyết đượcđiều hòa.- Không nên xem mạch khi người bệnh ăn uống qúa no, đói qúa hoặc mới uốngrượu, đi xa đến mà mệt mỏi...- Ngoài ra, ống tay áo người bệnh quá chật, hoàn cảnh chung quanh ồn ào...cũng có thể ảnh hưởng đến việc chẩn mạch.2- Tư Thế Lúc Xem Mạch.- Theo sách Trung Y Chẩn Đoán Học Giảng Nghĩa thì : “Người bệnh nên ngồithẳng thắn, tự nhiên hoặc nằm ngửa, cánh tay n ên duỗi ra 2 bên, bàn tay đểngửa cho huyết mạch l ưu thông tốt và không ảnh hưởng đến mạch”.Sách Y Tông Kim Giám nêu rõ: ”Người bệnh nằm nghiêng thì cánh tay phíadưới đè lên làm mạch không chạy được. Nếu co tay lại thì bàn tay bị bế tắc,mạch không lưu thông. Nếu để xuôi tay thì máu dồn xuống làm mạch bị ứ trệ,nếu giơ tay lên cao thì khí chạy lên mà mạch nhảy. Nếu co cơ thể lại thì khí bịnén mà mạch bị gò bó. Nếu người cử động thì khí bị nhiễu loạn m à mạch chạynhanh...”Thầy thuốc nên ngồi nghiêng đối với người bệnh, dùng tay trái để chẩn mạch ởtay phải người bệnh và ngược lại dùng tay phải chẩn mạch ở tay trái.3- Định Hơi ThởThầy thuốc cần ổn định h ơi thở, giữ vững tiêu chuẩn: 1 hơi thở ra, hít vàotương ứng với 4 lần mạch đập. Sau đó, căn cứ vào tiêu chuẩn này, tập trungchú ý vào các ngón tay đang đặt trên các bộ vị để thăm dò mạch tượng và sốmạch đếm của người bệnh. Do đó, thiên Mạch Yếu Tinh Vi Luận (T.Vấn 17)ghi: “Phương pháp chẩn mạch cốt ở tâm h ư tĩnh”.4- Cách Đặt Tay Chẩn Mạch- Sách Chẩn Gia Khu Yếu trình bày cách đặt tay xem mạch nh ư sau: “Khi đặtngón tay xuống, đầu tiên đặt ngón tay giữa vào bộ quan (mé trong chỗ xươngcao-ngang với lồi xương quay), rồi đặt luôn 2 ngón tay 2 (trỏ) và 4 (áp út) phíatrước và sau thành 3 bộ mạch. Ngón tay trước (trên) là bộ thốn khẩu, ngón taysau (dưới) là bộ xích. Nếu cẳng tay người bệnh dài thì đặt ngón tay thưa, nếucẳng tay ngắn thì đặt các ngón tay khít nhau”.- Sách Trung Y Học Khái Luận nhấn mạnh rằng: “Khi đặt ngón tay (xemmạch) cần phải để đầu ngón tay bằng nhau vì mức độ cảm giác của da ở đầucác ngón tay đang xem m ạch không giống (nhạy bén) nh ư nhau... vì vậy, khicần chẩn mạch, nên dùng chỉ nhĩ (chỗ đầu ngón tay nổi lên như sợi chỉ) để sờ,ấn”.- Sách Mạch Nghĩa Giản Ma giải thích rõ hơn như sau: “Ba ngón tay củangười ta dài ngắn không bằng nhau, vì vậy phải để 3 đầu ngón tay bằng nhau,đốt ngón này ngang đốt ngón kia mới có thể chẩn mạch đ ược. Nhưng da thịtđầu 3 ngón tay thì ngón trỏ nhạy cảm nhất, ngón giữa da dầy, ngón thứ 4 lạidầy và kém nhậy cảm hơn. Vì vậy, phải dùng cạnh của đầu ngón tay như sợichỉ, gọi là chỉ mục (mắt của ngón tay) ấn lên sống mạch”.- Sách Trung Y Học Khái Luận c òn lưu ý rằng: “Điều quan trọng hơn nữa làkhông nên dựa vào mạch đập ở đầu ngón tay của mình mà nhận lầm với mạchđập của người bệnh, vì ở đầu ngón tay của thầy thuốc cũng có động mạch.Điều này cần chú ý trên lâm sàng”.Sau khi đặt tay đúng vị trí và đúng phương pháp, thầy thuốc phải biết vận dụngnăng lực nặng nhẹ và di chuyển ngón tay để thăm dò mạch tượng.Hoạt Bá Nhân, trong sách Chẩn Gia Khu Yếu nêu rõ: “Chẩn mạch có 3 điềuchủ yếu là Cử, Án và Tầm. Nhẹ tay sờ mạch gọi là Cử, nặng tay chẩn mạch gọilà Án, không nặng không nhẹ, uyển chuyển tìm kiếm gọi là Tầm”.Hiện nay các nhà nghiên cứu mạch học nghiêng về cách sau:+ Sơ (Khinh) Án: Bắt đầu đặt (đụng) ngón tay đến mạch của ng ười bệnh đểchẩn bệnh ở phủ.+ Trung Án: Ấn nhẹ tay xuống 1 chút để biết về Vị khí.+ Trầm (Trọng) Án: Ấn nặng tay xuống 1 ít để chẩn bệnh ở tạng.Cách chung, khi chẩn (xem) mạch, nên:· Xem chung cả 3 bộ (Tổng Khán) để nhận định về tình hình chung (thườngđược dùng nhất).· Xem riêng từng bộ phận (Đơn Kháng) để đánh gía riêng từng cơ quan, tạngphủ.Ngoài ra, theo các nhà m ạch học thì khi xem mạch còn cần phải chú ý đến 3yếu tố là Vị Khí, Thần và Căn.1- Vị Khí:· Thiên Bình Nhân Khí T ượng Luận (T. Vấn 18) ghi: “Có Vị khí thì sống,không có Vị khí thì chết”, vì vậy, mạch lấy Vị khí làm gốc.· Trương Cảnh Nhạc trong chương Mạch Thần (CNT. Thư) đã trình bày vềVị khí như sau: Muốn xét diễn tiến của bệnh tốt hoặc xấu nên lấy Vị khí làmchủ. Cách xét này về vị khí như sau: “Thí dụ, hôm nay mạch c òn hòa hoãn màngày mai lại Huyền, Cấp thì biết rằng tà khí đang tiến triển, tà khí càng tiến,bệnh càng nặng. Hoặc hôm nay mạch rất Huyền, Cấp nh ưng ngày mai lại thấyhòa hoãn thì biết là Vị khí đã đến, Vị khí đến thì bệnh nhẹ dần. N ...