Đặng Tất (?-1409)

Ông sinh ra và lớn lên tại làng Tả Thiên Lộc, huyện Thiên Lộc, Nghệ An thừa tuyên nay là xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Ông thi đậu Tiến sĩ thời nhà Trần và được bổ làm tri phủ Hoá Châu nay là vùng Hải Lăng, Quảng Trị. Sau đó lại chuyển đến huyện Thăng Bình, Quảng Nam. Đặng Tất là hậu duệ của Đặng Bá Tĩnh, thám hoa đời nhà Trần Ông sinh ra và lớn lên tại làng Tả Thiên Lộc, huyện Thiên Lộc, Nghệ An thừa tuyên nay là xã Tùng Lộc,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặng Tất (?-1409) Đặng Tất (?-1409)Ông sinh ra và lớn lên tại làng Tả Thiên Lộc, huyện Thiên Lộc, Nghệ Anthừa tuyên nay là xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Ông thi đậuTiến sĩ thời nhà Trần và được bổ làm tri phủ Hoá Châu nay là vùng HảiLăng, Quảng Trị. Sau đó lại chuyển đến huyện Thăng Bình, Quảng Nam.Đặng Tất là hậu duệ của Đặng Bá Tĩnh, thám hoa đời nhà Trần Ông sinh ravà lớn lên tại làng Tả Thiên Lộc, huyện Thiên Lộc, Nghệ An thừa tuyên naylà xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Ông thi đậu Tiến sĩ thời nhàTrần và được bổ làm tri phủ Hoá Châu nay là vùng Hải Lăng, Quảng Trị.Sau đó lại chuyển đến huyện Thăng Bình, Quảng Nam.Đặng Tất là hậu duệ của Đặng Bá Tĩnh, thám hoa đời nhà TrầnTướng nhà HồKhi Hồ Quý Ly nắm quyền bính trong triều Trần đã tin dùng Đặng Tất. Năm1391, ông được phong làm Đại tri châu Hoá châu do cùng Hoàng Hối Khanhtố cáo hai tướng trấn thủ ở đây là Phan Mãnh và Chu Bỉnh Khuê có ý bấtmãn về việc Quý Ly sắp lấy ngôi nhà Trần.Năm 1402, để củng cố phía Nam, Hồ Quý Ly cho lập ra 4 châu mới chiếmcủa Chiêm Thành: Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa và đặt lộ Thăng Hoa để thốngnhất cả 4 châu, cử Nguyễn Cảnh Chân làm An phủ sứ lộ Thăng Hoa. Theosử sách, hai họ nhà Đặng và Nguyễn có thân nhau từ trước nên từ đó ĐặngTất và Nguyễn Cảnh Chân càng thân thiết và có uy tín lớn trong vùng.Nhân lúc nhà Hồ chưa ổn định, Chiêm Thành quấy rối phía nam. Hồ Quý Lysai Hoàng Hối Khanh làm Tuyên uý sứ trấn thủ cả vùng Thăng Hoa. ĐếnThăng Hoa, Hối Khanh chọn Đặng Tất, Phạm Thế Căng và Nguyễn Lỗ giúpviệc cho mình.Tạm hàng quân MinhNhà Minh đem quân sang xâm chiếm nước Đại Ngu, cha con Hồ Quý Lythua chạy vào nam, bị quân Minh đuổi gấp, bèn viết thư cho Hoàng HốiKhanh, sai lấy dân Việt mới đến khẩn hoang ở Thăng Hoa và dân bản địa cũlàm quân “cần vương” giao cho Nguyễn Lỗ, lại phong cho người Chiêm làChế Ma Nô Đà Nan làm Thăng Hoa quận vương để vỗ về dân Chiêm tạiđây.Tháng 6 năm 1407 cha con Hồ Quý Ly bị quân Minh bắt. Chiêm Thànhnhân đó mang quân đánh chiếm lại Thăng Hoa, dân mới di cư đến tan rã bỏchạy, Hoàng Hối Khanh rút về Hoá châu. Đặng Tất về theo bằng đường thuỷvề trước, Nguyễn Lỗ đi đường bộ về sau. Lỗ vốn có hiềm khích từ trước vớiĐặng Tất, Trấn phủ sứ Thuận Hoá là Nguyễn Phong về phe với Lỗ ngănkhông cho Đặng Tất vào thành. Tất đánh giết được Phong rồi sau đó cùngLỗ giao chiến hơn 1 tháng, đánh bại Lỗ. Lỗ chạy sang Thăng Hoa đầu hàngChiêm Thành và được trọng dụng.Đà Nan cô thế bị quân Chiêm giết chết. Chiêm Thành thừa thế tiến lên đánhHoá châu, trong khi đó quân Minh sau khi bắt cha con họ Hồ cũng tiến vào“bình định” Hoá châu. Phạm Thế Căng đón quân Minh ở Nghệ An xin hàng.Trương Phụ cử Đỗ Tử Trung đi dụ Hoàng Hối Khanh và Đặng Tất. HốiKhanh bỏ trốn. Bị kẹp giữa hai kẻ địch, Đặng Tất quyết định hàng quânMinh để ngăn quân Chiêm bắc tiến, được Trương Phụ cho giữ chức Đại trichâu Hoá châu như cũ.Tạm yên phía bắc, Đặng Tất dồn sức chống Chiêm Thành phía nam. QuânChiêm không đánh nổi phải rút về. Đặng Tất sai người đi tìm Hoàng HốiKhanh về bàn mưu chống quân Minh. Tháng 7 năm 1407, Hối Kha nh về đếncửa Hội, gặp gió to đánh vỡ thuyền, bị thổ binh theo quân Minh bắt đ ược.Không muốn lọt vào tay quân Minh, Hối Khanh tự sát. Trương Phụ đem thủcấp của Hối Khanh ra bêu ở chợ Đông Đô.Danh tướng Hậu TrầnTháng 11 năm 1407, tôn thất nhà Trần là Trần Ngỗi xưng đế ở Mô Đô (NinhBình), tức là Giản Định Đế, lập ra nhà Hậu Trần, khởi binh chống quânMinh. Quân Hậu Trần mới họp, bị quân Minh đánh bại phải chạy vào NghệAn.Nghe tin đó, Đặng Tất bèn giết quan lại nhà Minh ở Hoá châu và mang quânra Nghệ An theo Trần Giản Định đế, được phong làm quốc công. Trần Ngỗilấy con gái ông làm vợ. Nguyễn Cảnh Chân và nhiều tướng khác cũng mangquân đến họp, thế quân Hậu Trần mạnh lên.Đầu năm 1408, theo kiến nghị của Đặng Tất, Giản Định Đế điều quân đánhNghệ An và Diễn Châu, tiêu diệt lực lượng của hai quý tộc nhà Trần cũ làTrần Thúc Dao và Trần Nhật Chiêu theo hàng quân Minh trấn giữ.Trương Phụ cùng tướng người Việt là Mạc Thuý (tổ 4 đời của Mạc ĐăngDung) mang quân vào đánh Diễn châu. Quân Hậu Trần ít không chống nổi,rút vào Hoá châu. Khi Trương Phụ đuổi đến cửa sông Gianh, Phạm ThếCăng ra hàng, được Phụ cho làm Tri phủ Tân Bình.Coi như đã dẹp xong Giao Chỉ, Phụ rút về Đông Quan (Hà Nội) rồi mangđại quân về nước.Tháng 5 năm 1408, Đặng Tất cùng Giản Định đế từ Hoá châu ra đánh chiếmlại Nghệ An. Tân Bình vẫn do Phạm Thế Căng chiếm giữ. Thế Căng cậyquyền hống hách, tự xưng là Duệ Vũ đại vương. Tháng 7 năm 1408, ĐặngTất mang quân vào đánh Tân Bình, phá tan quân Thế Căng ở cửa Nhật Lệ,bắt giết Căng và cháu là Đống Cao. Quân Hậu Trần làm chủ từ Nghệ An tớiThuận Hoá.Giản Định đế lệnh cho Đặng Tất tiến quân ra bắc. Đặng Tất huy động quân 5lộ từ Thanh Hoá đến Thuận Hoá, tiến ra Trường Yên (Nam Định). Dân đitheo rất đông. Ông tuyển thêm được nhiều binh lính, chia đường đánh đồnBình Than, cửa Hàm Tử, chặn đường qua lại ở Tam Giang và đánh phángoại vi Đông Quan.Minh Thành Tổ sai Mộc Thạnh, Lưu Tuấn mang 4 vạn quân sang tiếp viện.Thạnh họp với Lữ Nghị ở Đông Quan, tập trung ở bến Bô Cô (Nam Định).Ngày 30 tháng 12 năm 1408, dưới sự chỉ huy của Giản Định đế và Đặng Tất,quân Hậu Trần đánh bại quân Minh một trận oanh liệt. Nhân lúc nước thuỷtriều lên cao, gió lớn, quân Hậu Trần đóng cọc ở sông và đắp luỹ hai bên bờchống cự với hai cánh quân thuỷ bộ của địch từ giờ tỵ đến giờ thân, giết chếtthượng thư bộ binh Lưu Tuấn, đô đốc Lữ Nghị, tham chính ty bố Giao Chỉlà Lưu Dục, đô chỉ huy sứ Liễu Tông và 10 vạn quân Minh. Mộc Thạnh dẫntàn quân chạy vào thành Cổ Lộng.Giản Định đế muốn thừa cơ đánh ngay vào lấy Đông Quan, nhưng Đặng Tấtlại chủ trương đánh xong số quân địch còn sót lại rồi mới tiến. Vua tôi bànmãi chưa quyết định được, viện binh quân Minh ở Đông Quan đã tiếp ứngcho Mộc Thạnh chạ ...