Đặng Tất

Đặng Tất (?-1409) là Danh tướng nhà Hậu Trần trong lịch sử ViệtNam. Tiểu sử Theo Đặng tộc đại tông phả, ông tổ 4 đời của Đặng Tất là Đặng Bá Kiển vốn cư ngụ ở vùng kinh kỳ Thăng Long, sau đó di dời vào Nghệ An châu. Con trưởng của Bá Kiển là Đặng Bá Tĩnh đỗ thám hoa đời nhà Trần. Bá Tĩnh chính là ông nội của Đặng Tất. Con trưởng của Bá Tĩnh là Đặng Đình Dực chính là cha Đặng Tất[1]. Đặng Tất sinh ra và lớn lên tại làng Tả Thiên Lộc,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặng Tất Đặng Tất Đặng Tất (?-1409) là Danh tướng nhà Hậu Trần trong lịch sử ViệtNam. Tiểu sử Theo Đặng tộc đại tông phả, ông tổ 4 đời của Đặng Tất là Đặng Bá Kiển vốncư ngụ ở vùng kinh kỳ Thăng Long, sau đó di dời vào Nghệ An châu. Con trưởng củaBá Kiển là Đặng Bá Tĩnh đỗ thám hoa đời nhà Trần. Bá Tĩnh chính là ông nội củaĐặng Tất. Con trưởng của Bá Tĩnh là Đặng Đình Dực chính là cha Đặng Tất[1]. Đặng Tất sinh ra và lớn lên tại làng Tả Thiên Lộc, huyện Thiên Lộc, Nghệ Anchâu nay là xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Ông thi đậu Thái học sinhthời nhà Trần và được bổ làm tri phủ Hoá Châu nay là vùng Hải Lăng, Quảng Trị. Sauđó lại chuyển đến huyện Thăng Bình, Quảng Nam. Tướng nhà Hồ Khi Hồ Quý Ly nắm quyền bính trong triều Trần đã tin dùng Đặng Tất. Năm1391, ông được phong làm Đại tri châu Hoá châu do cùng Hoàng Hối Khanh tố cáohai tướng trấn thủ ở đây là Phan Mãnh và Chu Bỉnh Khuê có ý bất mãn về việc QuýLy sắp lấy ngôi nhà Trần. Năm 1402, để củng cố phía Nam, Hồ Quý Ly cho lập ra 4 châu mới chiếm củaChiêm Thành: Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa và đặt lộ Thăng Hoa để thống nhất cả 4 châu,cử Nguyễn Cảnh Chân làm An phủ sứ lộ Thăng Hoa. Theo sử sách, hai họ nhà Đặngvà Nguyễn có thân nhau từ trước nên từ đó Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân càng thânthiết và có uy tín lớn trong vùng. Nhân lúc nhà Hồ chưa ổn định, Chiêm Thành quấy rối phía nam. Hồ Quý Lysai Hoàng Hối Khanh làm Tuyên uý sứ trấn thủ cả vùng Thăng Hoa. Đến Thăng Hoa,Hối Khanh chọn Đặng Tất, Phạm Thế Căng và Nguyễn Lỗ giúp việc cho mình. Tạm hàng quân Minh Nhà Minh đem quân sang xâm chiếm nước Đại Ngu, cha con Hồ Quý Ly thuachạy vào nam, bị quân Minh đuổi gấp, bèn viết thư cho Hoàng Hối Khanh, sai lấy dânViệt mới đến khẩn hoang ở Thăng Hoa và dân bản địa cũ làm quân “cần vương” giaocho Nguyễn Lỗ, lại phong cho người Chiêm là Chế Ma Nô Đà Nan[2] làm Thăng Hoaquận vương để vỗ về dân Chiêm tại đây. Tháng 6 năm 1407 cha con Hồ Quý Ly bị quân Minh bắt. Chiêm Thành nhânđó mang quân đánh chiếm lại Thăng Hoa, dân mới di cư đến tan rã bỏ chạy, HoàngHối Khanh rút về Hoá châu. Đặng Tất về theo bằng đường thuỷ về trước, Nguyễn Lỗđi đường bộ về sau. Lỗ vốn có hiềm khích từ trước với Đặng Tất, Trấn phủ sứ ThuậnHoá là Nguyễn Phong về phe với Lỗ ngăn không cho Đặng Tất vào thành. Tất đánhgiết được Phong rồi sau đó cùng Lỗ giao chiến hơn 1 tháng, đánh bại Lỗ. Lỗ chạysang Thăng Hoa đầu hàng Chiêm Thành và được trọng dụng.[3] Chế Ma Nô ĐàNancô thế bị quân Chiêm giết chết. Chiêm Thành thừa thế tiếnlên đánh Hoá châu, trong khi đó quân Minh sau khi bắt cha con họ Hồ cũng tiến vào“bình định” Hoá châu. Phạm Thế Căng đón quân Minh ở Nghệ An xin hàng. TrươngPhụ cử Đỗ Tử Trung đi dụ Hoàng Hối Khanh và Đặng Tất. Hối Khanh bỏ trốn. Bị kẹpgiữa hai kẻ địch, Đặng Tất quyết định hàng quân Minh để ngăn quân Chiêm bắc tiến,được Trương Phụ cho giữ chức Đại tri châu Hoá châu như cũ. Tạm yên phía bắc, Đặng Tất dồn sức chống Chiêm Thành phía nam. QuânChiêm không đánh nổi phải rút về. Đặng Tất sai người đi tìm Hoàng Hối Khanh vềbàn mưu chống quân Minh. Tháng 7 năm 1407, Hối Khanh về đến cửa Hội, gặp gió tođánh vỡ thuyền, bị thổ binh theo quân Minh bắt được. Không muốn lọt vào tay quânMinh, Hối Khanh tự sát. Trương Phụ đem thủ cấp của Hối Khanh ra bêu ở chợ ĐôngĐô. Danh tướng Hậu Trần Chuyển bại thành thắng Tháng 11 năm 1407, tôn thất nhà Trần là Trần Ngỗi xưng đế ở Mô Độ (NinhBình), tức là Giản Định Đế, lập ra nhà Hậu Trần, khởi binh chống quân Minh. QuânHậu Trần mới họp, bị quân Minh đánh bại phải chạy vào Nghệ An. Nghe tin đó, Đặng Tất bèn giết quan lại nhà Minh ở Hoá châu và mang quân raNghệ An theo Trần Giản Định đế, được phong làm quốc công. Trần Ngỗi lấy con gáiông làm vợ. Nguyễn Cảnh Chân và nhiều tướng khác cũng mang quân đến họp, thếquân Hậu Trần mạnh lên. Đầu năm 1408, theo kiến nghị của Đặng Tất, Giản Định Đế điều quân đánhNghệ An và Diễn Châu, tiêu diệt lực lượng của hai quý tộc nhà Trần cũ là Trần ThúcDao và Trần Nhật Chiêu theo hàng quân Minh trấn giữ. Trương Phụ cùng tướng người Việt là Mạc Thuý (tổ 4 đời của Mạc ĐăngDung) mang quân vào đánh Diễn châu. Quân Hậu Trần ít không chống nổi, rút vàoHoá châu. Khi Trương Phụ đuổi đến cửa sông Gianh, Phạm Thế Căng ra đón, đượcPhụ cho làm Tri phủ Tân Bình. Coi như đã dẹp xong Giao Chỉ, Phụ rút về Đông Quan (Hà Nội) rồi mang đạiquân về nước. Tháng 5 năm 1408, Đặng Tất cùng Giản Định đế từ Hoá châu ra đánh chiếm lạiNghệ An. Tân Bình vẫn do Phạm Thế Căng chiếm giữ. Thế Căng cậy quyền hốnghách, tự xưng là Duệ Vũ đại vương. Tháng 7 năm 1408, Đặng Tất mang quân vàođánh Tân Bình, phá tan quân Thế Căng ở cửa Nhật Lệ, bắt giết Căng và cháu là ĐốngCao. Quân Hậu Trần làm chủ từ Nghệ An tới Thuận Hoá. Đại chiến Bô Cô ...