Dạy học phát hiện: Khái niệm, đặc trưng và áp dụng trong dạy học khái niệm giới hạn dãy số

Trong bài báo này chúng tôi nghiên cứu khái niệm, các đặc trưng của phương pháp dạy học phát hiện; trình bày mô hình dạy học năm bước (mô hình 5E) của Nghiên cứu Chương trình Khoa học Sinh học (Biology Sciences Curriculum Study) trong dạy học phát hiện, và áp dụng cụ thể vào việc dạy học khái niệm dãy số có giới hạn 0 trong sách Đại số và Giải tích nâng cao lớp 11.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dạy học phát hiện: Khái niệm, đặc trưng và áp dụng trong dạy học khái niệm giới hạn dãy số 12, SốTr.1,83-93 2018 Tạp chí Khoa học - Trường ĐH Quy Nhơn, ISSN: 1859-0357, Tập 12, SốTập 1, 2018, DẠY HỌC PHÁT HIỆN: KHÁI NIỆM, ĐẶC TRƯNG VÀ ÁP DỤNG TRONG DẠY HỌC KHÁI NIỆM GIỚI HẠN DÃY SỐ HỒ THỊ MINH PHƯƠNG* Khoa Toán, Trường Đại học Quy Nhơn TÓM TẮT Dạy học phát hiện là một trong những phương pháp dạy học tích cực dựa trên lý thuyết kiến tạo, mang lại hiệu quả cao trong việc hình thành tri thức của học sinh, và dễ vận dụng vào giảng dạy Toán ở trung học phổ thông. Trong bài báo này chúng tôi nghiên cứu khái niệm, các đặc trưng của phương pháp dạy học phát hiện; trình bày mô hình dạy học năm bước (mô hình 5E) của Nghiên cứu Chương trình Khoa học Sinh học (Biology Sciences Curriculum Study) trong dạy học phát hiện, và áp dụng cụ thể vào việc dạy học khái niệm dãy số có giới hạn 0 trong sách Đại số và Giải tích nâng cao lớp 11. Từ khóa: Dạy học phát hiện, lý thuyết kiến tạo, giới hạn dãy số, Nghiên cứu Chương trình Khoa học Sinh học, mô hình dạy học 5 bước, mô hình 5E. ABSTRACT Discovery Learning: Concept, Characteristics and Applications in Teaching the Concept Limit of Number Sequences Discovery learning is an active learning method based on constructivism which has a high effect on forming knowledge for students, and it is easy to apply in teaching mathematics at high school. In this paper we study the concept and characteristics of discovery learning; introduce the Biology Sciences Curriculum Study five-step instructional model (5E model) for discovery learning; and apply in more details this model in teaching the concept number sequences have limit 0 in the textbook Algebra and Analysis (advanced) 11. Keywords: Discovery learning, constructivism, limit of number sequence, Biology Sciences Curriculum Study, the five-step instructional model, 5E model. 1. Giới thiệu Lý thuyết kiến tạo (constructivism) được đề xuất vào đầu thế kỷ 20 bởi Jean Piaget (1896 - 1980), nhà tâm lý học và triết học người Thụy Sĩ. Từ đó cho tới nay, nó đã ảnh hưởng sâu rộng trong giáo dục và trở thành một xu hướng hiện đại được nhiều nước phát triển trên thế giới quan tâm. Lý thuyết kiến tạo đã trở nên nổi trội và trở thành một lý thuyết có ưu thế về việc học trong cộng đồng nghiên cứu giáo dục toán ngay từ khi nó được đưa ra ở Hội nghị Tâm lý học của Giáo dục Toán (PME: Psychology of Mathematics Education) ở Montreal, Canada, năm 1987. Lý thuyết kiến tạo gồm bốn dạng chính: Lý thuyết kiến tạo đơn giản (hay còn gọi là lý thuyết kiến tạo yếu, Lerman, [9], 1989), lý thuyết kiến tạo căn bản, lý thuyết nhập thế và lý thuyết Email: htmphuong@qnu.edu.vn Ngày nhận bài: 10/4/2017; Ngày nhận đăng: 15/5/2017 * 83 Hồ Thị Minh Phương kiến tạo xã hội. Người đọc có thể xem thêm thông tin về bốn dạng nêu trên của Lý thuyết kiến tạo trong cuốn sách của Trần Vui ([4], 2017). Phương pháp dạy học dựa trên Lý thuyết kiến tạo là một trong những phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động và tích cực của người học trong quá trình học tập để tạo nên tri thức cho bản thân người học. Lý thuyết kiến tạo đã khởi nguồn cho nhiều quan điểm dạy học mới như: Dạy học phát hiện, dạy học khám phá, dạy học theo tình huống, theo nhóm, theo sự gợi ý và hướng dẫn của giáo viên, dạy học qua sai lầm,… Trong số đó, dạy học phát hiện (discovery learning) là một phương pháp đã và đang nhận được sự quan tâm của nhiều nhà giáo dục toán, coi trọng vai trò chủ động của người học trong quá trình học tập, người học chủ động tự xây dựng hiểu biết cho bản thân, tự kết nối thông tin mới với thông tin hiện tại để kiến thức mới có ý nghĩa hơn và tạo nên các thông tin mới khác. Giới hạn có thể xem là khái niệm đánh dấu sự bắt đầu của bộ môn Giải tích. Phép toán lấy giới hạn xuất hiện đã giải quyết được sự hạn chế của các phép toán và quy tắc đại số trong các vấn đề liên quan đến sự vô hạn, chẳng hạn như nghịch lý của Zénon (Zê-Nông), nghịch lý “1=0”, nghịch lý “-2 là số dương”,... Giáo viên (GV) thường gặp nhiều khó khăn trong việc giảng dạy đơn vị kiến thức này trong chương trình Toán trung học phổ thông (THPT), đồng thời, một thực tế là đa số học sinh (HS) tính được giới hạn của một số dãy/hàm số mà không hiểu rõ khái niệm giới hạn của dãy/hàm số. Do đó, yêu cầu cấp thiết được đặt ra là nghiên cứu các phương pháp dạy học mang lại hiệu quả cao đối với khái niệm giới hạn. Ở Việt Nam đã có một số nghiên cứu giáo dục toán về phương pháp dạy học khái niệm giới hạn, chẳng hạn như Nguyễn Thành Long ([1], 2004) nghiên cứu Didactic về khái niệm giới hạn trong dạy học toán; Lê Thái Bảo Thiên Trung ([3], 2011) nghiên cứu dạy và học khái niệm giới hạn ở trường trung học phổ thông dựa trên công cụ của Lý thuyết tình huống; Nguyễn Anh Quốc ([2], 2014) nghiên cứu dạy học khái niệm giới hạn dãy số trong môi trường Sketchpad,... Trong bài báo này chúng tôi nghiên cứu phương pháp dạy học phát hiện và trình bày mô hình dạy học năm bước (mô hình 5 ...