Dạy khái niệm sinh sản ở cấp độ cơ thể theo quan điểm sinh học hệ thống

Để dạy khái niệm sinh sản ở cấp độ cơ thể trong chương trình sinh học lớp 11 đúng định hướng, đầu tiên giáo viên phải tìm ra được các dấu hiệu tương đồng của đặc trưng sống sinh sản. Từ đó, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh tìm kiếm, khai thác thông tin của vấn đề này và kết hợp với sách giáo khoa để hình thành kiến thức về sinh sản ở cơ thể thực vật và cơ thể động vật.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dạy khái niệm sinh sản ở cấp độ cơ thể theo quan điểm sinh học hệ thống TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ DẠY KHÁI NIỆM SINH SẢN Ở CẤP ĐỘ CƠ THỂ THEO QUAN ĐIỂM SINH HỌC HỆ THỐNG NGUYỄN NGỌC LINH Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương Email: hoalinh68@gmail.com Tóm tắt: Để dạy khái niệm sinh sản ở cấp độ cơ thể trong chương trình sinh học lớp 11 đúng định hướng, đầu tiên giáo viên phải tìm ra được các dấu hiệu tương đồng của đặc trưng sống sinh sản. Từ đó, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh tìm kiếm, khai thác thông tin của vấn đề này và kết hợp với sách giáo khoa để hình thành kiến thức về sinh sản ở cơ thể thực vật và cơ thể động vật. Cuối cùng, học sinh có thể khái quát thành các kiến thức chung của sinh sản cấp độ cơ thể. Từ khóa: sinh sản, sinh học cơ thể, sinh học hệ thống.1. MỞ ĐẦU Chương trình sinh học 11 hiện nay giới thiệu hệ thống sống ở cấp độ cơ thể chủ yếu dựatrên sự khái quát kiến thức chuyên khoa về cơ thể thực vật (TV) và động vật (ĐV) để hìnhthành các khái niệm chung phản ánh các đặc trưng cơ bản là: Chuyển hóa vật chất nănglượng, cảm ứng, sinh trưởng và phát triển, sinh sản. Sách giáo khoa (SGK) sinh học 11 hiệnnay với bố cục mỗi chương ứng với một đặc trưng cơ bản của hệ sống gồm nội dung sinh họccơ thể TV (phần A) và sinh học cơ thể ĐV (phần B). Các bài tổng kết chương cũng tách riêngtừng nội dung đó và thiếu những câu hỏi mang tính khái quát giúp học sinh (HS) trên cơ sởtìm hiểu sự giống và khác nhau trong các cơ chế thực hiện các đặc trưng sống ở TV và ĐV,giải pháp nào hình thành nên khái niệm sinh sản cấp độ cơ thể? Để làm được điều này, đòi hỏigiáo viên phải có định hướng trong hoạt động giảng dạy trong đó việc tổ chức logic kiến thứctương đồng nhau giữa phần TV và ĐV để làm cơ sở cho việc khái quát hóa hình thành nênkhái niệm sinh sản ở cấp độ cơ thể. Bài viết này tác giả trình bày định hướng dạy học để hìnhthành khái niệm sinh sản ở cấp độ cơ thể.2. NỘI DUNG2.1. Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Là hình thành logic giảng dạy đúng định hướng khái niệm sinhsản cấp độ cơ thể trong chương trình sinh học 11. Phương pháp nghiên cứu: Để hình thành được khái niệm sinh sản cấp độ cơ thể đòi hỏingười giáo viên phải thực hiện thao tác theo logic: Tổng hợp - Phân tích - Tổng hợp (ở mứckhái quát cao hơn) [1]. - Tổng quát: Tức là đề cập đến các dấu hiệu tương đồng của đặc trưng sống đó một cáchkhái quát thông qua câu hỏi cốt lõi hoặc từ định nghĩa của đặc trưng sống đó rút ra. Đây làgiai đoạn đầu tiên, có tính chất khái quát, định hướng cho giai đoạn tiếp theo nhằm tránh trệchđịnh hướng DH Sinh học 11 cấp độ cơ thể. - Phân tích: Là giai đoạn dạy riêng TV và ĐV, với mục đích làm rõ hệ thống kiến thứcsự kiện. Giai đoạn này được triển khai tuần tự theo định hướng của giai đoạn tổng quát ở trênđồng thời đây là giai đoạn cung cấp nguyên liệu cho giai đoạn tiếp theo. Để triển khai giai 204BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1đoạn này GV sử dụng hệ thống câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung để định hướng và tổ chứccho quá trình DH. - Tổng hợp: Một lần nữa GV sử dụng câu hỏi cốt lõi để định hướng giúp HS khái quáthóa dấu hiệu tương đồng của đặc trưng sống từ hệ thống kiến thức sự kiện và chuyên khoacủa TV và ĐV. Để hình thành được các dấu hiệu tương đồng, đòi hỏi HS phải thấu hiểu sựkhác biệt trong từng cơ chế của TV và ĐV trên cơ sở đó hình thành đặc trưng chung, bản chấtcủa hệ cơ thể.2.2. Kết quả nghiên cứu và thảo luận Dấu hiệu bản chất trong khái niệm sinh sản chính là sự vận động có tính quy luật củavật chất di truyền qua các cấp độ tổ chức sống. Từ cấp độ phân tử đến cấp tế bào, cơ thể, quầnthể, hệ sinh thái, sinh quyển thì sinh sản đó là sự kế thừa có tính chất hệ thống, nếu phân cắtra làm các các tổ chức sống thì đó là những biểu hiện sinh sản khác nhau của cùng một tổchức sống. Theo tiếp cận sinh học hệ thống, sinh sản được định nghĩa là sự tăng lên về số lượng cáchệ thống sống mới có cấu trúc cơ bản giống như cấu trúc của hệ thống sống sinh ra nó. Kháiniệm sinh sản ở cấp độ cơ thể được định nghĩa: Là sự tăng lên số lượng cá thể sinh vật thôngqua các hình thức sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính. Ở mỗi cấp độ tổ chức sống từ thấp đến cao sự sinh sản luôn gắn liền với môi trường củachúng. Nếu cho rằng sinh sản là tăng lên về số lượng cơ thể thì đúng hay sai? Trong tự nhiêntất cả các quần thể đều được sinh sản thông qua tăng số lượng của các cá thể nhưng sự tăng sốlượng đó được khống chế bởi các quần thể khác gọi là hiện t ...