Dạy Tập làm văn như thế nào ở tiểu học?

Cũng như dạy ngữ văn nói chung, dạy “văn học” nói riêng, dạy tập làm văn cũng tồn tại nhiều điều đáng để cả xã hội quan tâm. Chúng tôi xin giới thiệu loạt bài viết về bộ môn này để quý thầy cô giáo nhìn lại một chút trong quá trình giảng dạy môn tập làm văn.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dạy Tập làm văn như thế nào ở tiểu học? Dạy Tập làm văn như thế nào ở tiểu học? (bài 1)Cũng như dạy ngữ văn nói chung, dạy “văn học” nói riêng, dạy tập làm văn cũngtồn tại nhiều điều đáng để cả xã hội quan tâm. Chúng tôi xin giới thiệu loạt bài viếtvề bộ môn này để quý thầy cô giáo nhìn lại một chút trong quá trình giảng dạy môntập làm văn. Nhìn lại mục tiêuMục tiêu gắn từng cấp lớpÍt ra từ cấp phổ thông cơ sở, dăm chục năm nay cái mục tiêu đào tạo “năng lực văn” vớikhả năng thưởng thức nghệ thuật khi đọc văn và sáng tạo nghệ thuật khi làm văn đã làthứ “xưa sao nay vậy”, đường cũ đã đi khó có thể đổi hướng. Có những người còn hùnghồn tuyên bố có chữ mới có trường dạy (chữ), các dân tộc không có chữ ai mở trường đểdạy trẻ nói cái thứ khẩu ngữ - tức là thứ ngôn ngữ nói, nôm na mách qué theo họ. Và có“tập làm văn” cũng là thứ tập làm các văn bản cao sang đầy tính văn chương, đầy tính quiphạm và “cử tử” viết bằng thứ chữ cao quí. Xưa thì tờ “biểu” dâng vua cũng phải là lờilời hoa mĩ, hàng hàng trầm bổng nhịp nhàng. Nay thì một bài miêu tả của mấy cháu bétrên dưới mười tuổi cũng đòi hỏi làm ánh lên màu sắc văn hóa, màu sắc triết lý “vạn vậthữu linh” với những ẩn dụ rung động lòng người bằng sức tưởng tượng! Và kể chuyệnvới các cô cậu lớn hơn vài tuổi cũng phải biết xen những kiểu bài gọi là “miêu tả”, “biểucảm”, “nghị luận”… Có người còn sợ rằng để chữ Tập trong tên cái môn rèn luyện kỹnăng này sẽ làm mất đi tính “cao sang”, “khoa học” của bộ môn, ít ra là làm nó mất tínhđối xứng với cái trục “đọc văn” tương xứng với nó trong nhiệm vụ dạy và học ở môn ngữvăn này, sẽ làm cho nó lẫn với các thứ bổ trợ như kiến thức ngôn ngữ học, lý luận vănhọc, văn học sử (1) . Có người còn đòi hỏi không được coi nhẹ vai trò chủ thể sáng tạocủa học sinh trong làm văn phải làm sao cho “mỗi chỗ, mỗi câu văn, mỗi ngôn bản đều làmột tín hiệu về năng lực văn và nhân phẩm người viết”, phải tạo điều kiện cho học sinh“thực sự sáng tạo, thực sự bộc lộ con người mình” và coi “làm văn thử thách một cáchtổng hợp toàn diện con người học sinh về nhiều phương diện vốn sống vốn văn học, trìnhđộ chính trị, năng lực tư duy… và cả về phương diện nhân cách cá tính người cầm bút”!Có người còn ở tầm triết học coi làm văn là quá trình “xâm nhập của chủ thể vào đốitượng, nói chính xác hơn - bằng thái độ của chủ thể mà cùng một lúc thực hiện một quátrình kép: chủ thể hóa đối tuợng và khách quan hóa (đối tượng hóa) chủ thể”.Có thể đó là mục tiêu đào tạo các nhân tài văn chương cho tương lai nền văn học nghệthuật nước nhà. Với học sinh phổ thông, ít ra từ cấp THCS trở xuống với cái mục tiêu đàotạo con người phổ thông làm đủ mọi ngành nghề thì có lẽ không phải vậy, không thể lànhư vậy. Môn ngữ văn phải đáp ứng nhu cầu xã hội hóa trẻ về mặt ngôn ngữ để chúng cóthể hòa nhập với xã hội, với cộng đồng, thực hiện được hoạt động giao tiếp, hoạt động tưduy theo mặt bằng chung! Giờ tập đọc ở tiểu học là đọc chữ cho thông, truyền đạt được ởmức nhất định cảm xúc suy nghĩ của người viết. Tiến lên, giờ đọc văn bản ở THCS dạytrẻ không chỉ đọc chữ mà tiến tới đọc văn, đọc hiểu văn bản từ nội dung tới đặc thù hìnhthức, tiếp nhận được ý nghĩa, giá trị văn bản. Đó là một kỹ năng ngôn ngữ, kỹ năng đọcvới mọi kiểu văn bản mà văn bản nghệ thuật văn chương chỉ là một loại có những đặcđiểm riêng đòi hỏi cách đọc riêng. Cái kỹ năng đọc ấy mới thực sự là cái đích là yêu cầucần có chứ không phải là cái đích thuộc, hiểu một số ý nghĩa, một số giá trị văn chương ởmột số tác phẩm được học để có thể tham bình giá, luận giải đầy tính thông tuệ.Dạy tập làm văn thế nào?Với tập làm văn, cái đích đó là kỹ năng nói, viết theo chuẩn văn hóa trung bình từng cấpvề từng kiểu loại văn bản. Ở tiểu học, có thể chỉ là tập nói đúng, viết đúng những câu,những bài nói, bài viết ngắn gọn phù hợp ở mức ban đầu. Ở cấp THCS, ngôn ngữ, vốnsống, tư duy đã phát triển, việc tập nói, tập viết đã có thể hướng tới văn bản tương đốihoàn chỉnh với tính cách thể loại tương đối rõ để đáp ứng nhu cầu giao tiếp trong đờisống sẽ hòa nhập trong tương lai gần (ở độ tuổi trưởng thành).Nói đến kỹ năng ngôn ngữ ở người phổ thông là nói đến năng lực giao tiếp bằng ngônngữ với tất cả yêu cầu về văn hóa giao tiếp ở mặt bằng dân trí phù hợp. Không thể đòi hỏinăng lực ấy ở mức nghệ thuật văn chương. Nhưng có thể đòi hỏi nắm được và vận dụngnhững qui luật giao tiếp ngôn ngữ thông thường. Trẻ sẽ được hướng dẫn có lý luận đếnmức nhất định ở nhà trường qua môn tiếng Việt (có tập làm văn) tính mục đích của giaotiếp, sự tôn trọng và khai thác đúng cách mối quan hệ với đối ngôn, phù hợp với hoàncảnh cho phép với tất cả những gì là những tiền giả định (giả định là biết trước) chung, là“văn hóa nền” giữa kẻ nói và người nghe (2). Tập làm văn chính là học hỏi cách nói mộtngôn bản hay cách viết một văn bản đáp ứng cái chiến lược giao tiếp phù hợp với qui luậtgiao tiếp đó.Bài tập làm văn, thực chất vẫn là một văn bản giao tiếp gián tiếp với một đối tượng cụ thể(ngầm ẩn). Nó vẫn phải trả lời được các câu hỏi mà Bác Hồ đã thu gọn lại: Viết cái gì?Viết cho ai? Viết để làm gì? Tất cả các lý thuyết và kinh nghiệm tạo lập một văn bản chỉlà cách nói phù hợp qui ước chung trong trường hợp ấy mà thôi. Khi nắm vững cái yêucầu cơ bản về giao tiếp người ta sẽ dễ dàng học tập cách làm ngôn bản, văn bản cụ thểqua cách học ở trường hay tự học qua mẫu thực tế sau này (theo đúng cách đã được dạy ởtrường).Cái cuối cùng ở tập làm văn là qua các giờ tập nói, tập viết, học sinh sẽ có được năng lựctạo lập ngôn bản, văn bản phù hợp, đáp ứng yêu cầu của cuộc sống ở trường học hiệnnay và trường đời sau này. Không nhằm vào cái đích tạo lập năng lực giao tiếp ấy sẽkhông hòa nhập được với cộng đồng, không thể đạt được các mục đích giao tiếp dù là ởcuộc giao lưu tình cảm, ở cuộc tranh luận thông thường hay trong các giao dịch có tínhchính trị - ...