Đề cương bài giảng học phần Cơ sở cảnh quan học: Phần II

Đề cương bài giảng học phần Cơ sở cảnh quan học: Phần II trình bày các nội dung: cấu trúc và chức năng của cảnh quan, hợp phần cảnh quan; phân loại, phân vùng cảnh quan, hệ thống phân vị trong phân vùng cảnh quan; bản đồ cảnh quan, cảnh quan học nhân sinh. Đây là tài liệu học tập dành cho sinh viên ngành Địa lý.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đề cương bài giảng học phần Cơ sở cảnh quan học: Phần II Chương 3: CẤU TRÚC VÀ CHỨC NĂNG CỦA CẢNH QUAN 9 tiết (8-2-0)3.1. Các hợp phần và các nhân tố thành tạo cảnh quan3.1.1. Hợp phần cảnh quan (Landscape components)a, Khái quát chung * Khái niệm: Nó là “các thực thể địa lý độc lập tương đối nhưng tácđộng lẫn nhau thành tạo môi trường địa phương trong cảnh quan, bao gồm địachất, địa hình, khí hậu địa phương, thổ nhưỡng, lớp phủ thực vật (đối với cảnhquan tự nhiên, bán tự nhiên) hoặc lớp phủ thổ nhưỡng được sử dụng ở hiện tại(đối với cảnh quan văn hóa). Mối liên hệ giữa các hợp phần thông qua các quátrình trao đổi vật chtấ và năng lượng trong cấu trúc đứng, cấu trúc thời giancủa cảnh quan”. Mô hình khái niệm về các hợp phần cảnh quan: LP = f (G, T, Cl, Wl, S, C) Trong đó: LP- cấu trúc cảnh quan; G- mẫu chất; T- địa hình; Cl- khíhậu địa phương; Wl- thủy văn địa phương; S- thổ nhưỡng; C- lớp phủ (thực vậthoặc sử dụng đất); f- hàm quan hệ nội tại giữa các biến hợp phần. * Đặc điểm: - Là những bộ phận cấu trúc cơ bản của lớp vỏ địa lý (thạch quyển, thổnhưỡng quyển, khí quyển, thủy quyển và sinh quyển). - Các thành phần của các bậc phân vị trong hệ thống phân loại cảnh quantương ứng với các bậc phân vị trong phân chia lãnh thổ của các hợp phần. - Tùy thuộc vào điều kiện cụ thể mà vai trò thành tạo cảnh quan của cáchợp phần thể hiện khác nhau. * Các tiêu chí phân chia hợp phần: - Căn cứ vào mức độ biến đổi do hoạt động phát triển của con người: hợpphần tự nhiên và hợp phần nhân sinh. - Căn cứ vào đặc tính: hợp phần vô cơ và hợp phần hữu cơ. 49 - Căn cứ vào khả năng biến đổi trong cảnh quan: hợp phần ít bị biến đổi(nền rắn, bao gồm địa hình- mẫu chất) là cơ sở định vị cảnh quan; hợp phầntích cực (sinh vật) là yếu tố điều chỉnh, phục hồi và ổn định cảnh quan. - Căn cứ vào chức năng trong cảnh quan: hợp phần nền tảng nhiệt- ẩm;hợp phần nền tảng rắn; hợp phần nền tảng dinh dưỡng; hợp phần sử dụng đất.b, Đặc điểm của các hợp phần cảnh quan theo A.G. Isatxenko Các hợp phần và yếu tố thành tạo cảnh quan là những bộ phận cấu tạokhông chỉ của cảnh quan mà còn của bất cứ địa tổng thể khác- từ cảnh tướngđến lớp vỏ địa lý. Với tư cách là các thể tổng hợp lãnh thổ tự nhiên, cảnh quan được cấutạo từ tất cả các thành phần, yếu tố tự nhiên. Trong đó, lớp vỏ rắn (địa chất),thủy quyển, khí quyển, quần xã sinh vật và thổ nhưỡng là các thành phần vậtchất có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Địa hình và khí hậu đóng vai trò đặc biệtquan trọng trong đời sống cảnh quan nên chúng được xếp vào thành phần cấutạo với tư cách là thành phần đặc biệt quan trọng. Ngoài ra, cảnh quan cònđược cấu tạo nên từ thành phần đặc biệt đó là thành phần cấu tạo năng lượng. Trước hết, tất cả mọi định nghĩa về cảnh quan đều nhấn mạnh về mộtnền địa chất đồng nhất trong cảnh quan. Điều đó có nghĩa là sự đồng nhất củathành phần nham thạch và điều kiện thế nằm của nham thạch bề mặt. Nhữngđặc điểm đó lại liên quan đến cấu tạo của đáy nếp uốn, với chỗ lồi, lõm của nếpuốn. Các nền địa chất đơn giản này tương đối hiếm gặp, xuất hiện lẻ tẻ ở mộtsố nơi như phù sa Đệ Tứ ở đồng bằng sông Hồng, đá granit tuổi Nguyên sinh ởkhối núi thượng nguồn sông Chảy, hay đá vôi tuổi Triat ở khối cacxtơ ở phíaNam cao nguyên Mộc Châu. Tuy nhiên, nền địa chất của cảnh quan không nhất thiết phải chỉ gồm mộtkiểu mẫu nham mà có thể là một tổng thể các nham thạch được hình thànhtrong điều kiện cấu trúc nham tướng nhất định và liên quan với nhau về mặtlãnh thổ phân bố. Chính vì thế, sự xen kẽ, thay thế lẫn nhau giữa các loại nhamvẫn tuân theo một qui luật kiến tạo nhất định, nói cách khác chúng vẫn tạothành một thể thống nhất, một nền địa chất. Ví dụ như dãy núi Con Voi trong 50đới sông Hồng là một nếp uốn cổ có tầng nham thạch dưới cùng là các đá biếnchất mạnh như gơnai, amphibolit, pegmatit, diệp thạch kết tinh. Trên cùng phủtrầm tích lục nguyên tuổi Đệ Tam gồm đá cuội kết, cát kết.. Cao nguyên ĐắcLắc gồm cả đá bazan, sa thạch, diệp thạch, granit, đaxit, riolit và gabro. Địa hình với tư cách là một thành phần cấu tạo cảnh quan là bao gồm tất cảcác cấp của địa hình từ những nét bao quát của bề mặt lục địa hoặc những mángtrũng đại dương đến độ gồ ghề của lớp đất cày. Nói cách khác, trong cảnh quantồn tại các thang bậc địa hình khác nhau từ “đại địa hình”, “trung địa hình” đến “viđịa hình”, song các nội dung này chưa chính xác và chưa được thống nhất. Đối vớibậc cảnh quan cần chú trọng đến thể tổng hợp địa mạo. Nó là bậc phân chia bềmặt Trái Đất tương ứng với bậc cảnh quan. Thể tổng hợp địa mạo gắn liền với nềnđịa chất đồng nhất và với tính chất cùng kiểu của các quá trình địa mạo ngoại sinh. Chẳng hạn như với cấp dạng cảnh quan, thể tổng hợp địa mạ ...