ĐIỀU HÒA THÂN NHIỆT CƠ THỂ

-ĐHTN ( ĐN ) là chức năng giữ cho nhiệt độ cơ thể "hằng định” trong điều kiện nhiệt độ môi tr-ờng thay đổi. - Nhiệt độ cơ thể (TN) thay đổi? hoạt động của các cơ quan bị thay đổi. Khi bị bệnh (nhất là nhiễm khuẩn)?TN thay đổi. Theo dõi TN?chẩn đoán, theo dõi, tiên l-ợng điều trị bệnh. - N-ớc ta có khí hậu nóng ẩm (hè), khô lạnh (đông)?cần phải có biện pháp chống nóng và chống lạnh có hiệu quả (đặc biệt đối với bộ đội)....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
ĐIỀU HÒA THÂN NHIỆT CƠ THỂ ®iÒu hoμ th©n nhiÖt -§HTN ( §N ) lμ chøc n¨ng gi÷ cho nhiÖt ®éc¬ thÓ h»ng ®Þnh” trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é m«itr−êng thay ®æi. - NhiÖt ®é c¬ thÓ (TN) thay ®æi→ ho¹t ®éngcña c¸c c¬ quan bÞ thay ®æi. Khi bÞ bÖnh (nhÊt lμnhiÔm khuÈn)→TN thay ®æi. Theo dâi TN→chÈn®o¸n, theo dâi, tiªn l−îng ®iÒu trÞ bÖnh. - N−íc ta cã khÝ hËu nãng Èm (hÌ), kh« l¹nh(®«ng)→cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p chèng nãng vμchèng l¹nh cã hiÖu qu¶ (®Æc biÖt ®èi víi bé ®éi). 1. H»ng nhiÖt vμ biÕn nhiÖt §V bËc thÊp ch−a cã c¬ quan §N→TNbiÕn ®æi theo nhiÖt ®é m«i tr−êng (§VbiÕn nhiÖt, §V m¸u l¹nh). Ng−êi vμ §VbËc cao cã TN t−¬ng ®èi h»ng ®Þnh mÆcdï nhiÖt ®é m«i tr−êng biÕn ®æi (§Vh»ng nhiÖt, §V m¸u nãng). H»ng nhiÖt ë §V m¸u nãng lμ yÕu tèquan träng ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éngcña c¸c enzym→P¦ ho¸ sinh æn ®Þnh. 2. Th©n nhiÖt TN lμ do qu¸ chuyÓn ho¸ vËtchÊt t¹o ra. Ng−êi ta chia TN ra lμm2 lo¹i: nhiÖt ®é ngo¹i vi vμ nhiÖt ®étrung t©m. TN lμ chØ nhiÖt ®é trungt©m cña c¬ thÓ. 2.1. NhiÖt ®é trung t©m.- N§TT©m, gäi lμ N§ lâi”, lμ N§ cña c¸c c¬quan néi t¹ng: tim ,phæi, gan, thËn, d¹ dμy,ruét... ë s©u bªn trong c¬ thÓ→ Ýt mÊt nhiÖt. V× vËy N§TT©m lu«n cao , æn ®Þnh vμ còng ÝtchÞu ¶nh h−ëng cña N§ m«i tr−êng. N§TT©m ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi hÖ thèngenzym vμ c¸c P¦ ho¸ sinh.- Th−êng ®o N§TT©m ë: trùc trμng (3605-3705),d−íi l−ìi (thÊp h¬n trùc trμng 005), hè n¸ch(thÊp h¬n trùc trμng 006-10C) th−êng ®−îcdïng nhÊt. Th«ng th−êng N§ hè n¸ch b»ng3602-3609 (cho tiÖn ng−êi ta hay lÊy trung b×nhlμ 370C). 2.2. NhiÖt ®é ngo¹i vi - Lμ N§ ë phÇn da c¬ thÓ, hay N§ vá, thÊph¬n N§TT, Ýt ¶nh h−ëng tíi chuyÓn ho¸ vËt chÊt,dao ®éng theo N§ m«i tr−êng. - N§ ë c¸c vïng da lμ kh¸c nhau: cao ë th©nm×nh→®Çu; thÊp ë chi→®Çu chi. Mïa ®«ng, N§ da®Çu ngãn ch©n cã thÓ b»ng N§ m«i tr−êng. - N§ da th−êng ®−îc dïng ®Ó nghiªn cøutrong y häc lao ®éng. Burton ®· ®−a ra kh¸i niÖmN§ da trung b×nh (T0dtb): T0dtb = (T0 da ngùc x 0,5) + (T0 da c¼ng ch©nx 0,36) + (T0 da c¼ng tay x 0,14). Trong ®ã: 0,5;0,36; 0,14 lμ hÖ sè chØ phÇn diÖn tÝch da: th©n, chid−íi, chi trªn so víi toμn c¬ thÓ.2.3. Dao ®éng b×nh th−êng cña th©n nhiÖt- Dao ®éng trong ngμy: 0,5 - 0,70C (thÊp: 2-4 giê s¸ng, cao :13-15 giê chiÒu).- Ngñ thÊp h¬n thøc.- Khi nãng, sau ¨n, sau lao ®éng: t¨ng 1-20C.- ë phô n÷, 1/2 sau CKKN nhiÖt ®é t¨ng0,3-0,50C.- Giíi h¹n nhiÖt ®é th©n thÓ : 250-420C.420C: chÕt.- Sù æn ®Þnh th©n nhiÖt nhê 2 qu¸ tr×nh :SN vμ TN. 3. Qu¸ tr×nh sinh nhiÖt 3.1. ChuyÓn ho¸ vËt chÊt- Oxhvc trong c¬ thÓ lμ nguån SN c¬ b¶n:gan, th©n, èng tiªu ho¸ sinh nhiÖt nhiÒunhÊt. Chvc ë gan chiÕm 20-30%, co nhiÖt®é cao nhÊt: 37,80-380C.- HÖ giao c¶m, T3, T4, glucocorticoid,progesteron, catecholamin: lμm t¨ng ch→t¨ng SN- SN lμ th−êng xuyªn, nh−ng t¨ng ë m«itr−êng l¹nh vμ gi¶m ë m«i tr−êng nãng.3.2. Co c¬- Co c¬, ho¸ n¨ng→c¬ n¨ng vμ nhiÖt n¨ng,(75% n¨ng l−îng sinh ra d−íi d¹ng nhiÖt).Khi co c¬, chvc còng t¨ng→cμng t¨ng SN.- C¬ thÓ bÊt ®éng nh−ng c¨ng c¬ th× SNt¨ng 10% so víi khi c¬ ë tr¹ng th¸i gi·n.Khi lao ®éng nÆng, tiªu hao n¨ng l−îng400-500% so víi lóc nghØ →nªn t¨ng SNrÊt m¹nh.- Run c¬ do l¹nh, SN t¨ng tíi 20% so víilóc yªn nghØ. §©y lμ PX t¨ng SN ®Ó chèngl¹nh rÊt hiÖu qu¶. 4. Qu¸ tr×nh th¶i nhiÖt §Ó gi÷ cho TN kh«ng bÞ thay ®æi, vÒnguyªn t¾c nhiÖt sinh ra bao nhiªu ph¶i®−îc th¶i ra khái c¬ thÓ bÊy nhiªu. Sù to¶nhiÖt phô thuéc nhiÒu vμo 2 yÕu tè: lípc¸ch nhiÖt vμ hÖ to¶ nhiÖt cña da.4.1. Líp c¸ch nhiÖt vμ hÖ to¶ nhiÖt cña da. - Líp c¸ch nhiÖt bao gåm da vμ c¸c m« dd (m« mì). M« mì dd dÉn nhiÖt thÊp nªn c¸ch nhiÖt tèt. Phô n÷ cã líp mì dd dμy h¬n→c¸ch nhiÖt tèt h¬n nam . - HÖ to¶ nhiÖt cña da tù ®iÒu chØnh linh ho¹t sù truyÒn nhiÖt tõ vïng lâi vμ vïng vá “ c¬ thÓ. §©y lμ qtr §H dßng m¸u qua hÖ m¹ch dd: t¨ng hay gi¶m theo nhu cÇu th¶i hay gi÷ nhiÖt cho c¬ thÓ. Dd cã c¸c bói tÜnh m¹ch n«ng, s©u ëch©n b× n«ng, s©u (quanh nang l«ng, tuyÕnmå h«i, tuyÕn b·). Gi÷a hÖ m¹ch n«ng-s©ucã c¸c nh¸nh nèi ®éng - tÜnh m¹ch . Khinh¸nh nèi më, m¸u kh«ng qua bói tÜnh m¹chn«ng mμ dån vÒ bói tÜnh m¹ch s©u→bÒ dμylíp da c¸ch nhiÖt t¨ng→nhiÖt truyÒn tõ lâira vá gi¶m→h¹n chÕ th¶i nhiÖt. Khi nh¸nhnèi ®ãng (co)→m¸u qua bói tÜnh m¹ch n«ngt¨ng, →nhiÖt truyÒn tõ lâi ra vát¨ng→t¨ng th¶i nhiÖt. §iÒu hoμ l−îng m¸u qua da nhê hÖthÇn kinh giao c¶m.4.2. Th¶i nhiÖt b»ng truyÒn nhiÖt- TruyÒn nhiÖt bøc x¹: nhiÖt tõ vËt cã nhiÖt ®écao sang vËt nhiÖt ®é thÊp mμ kh«ng tiÕp xóctrùc tiÕp. Mμu tr¾ng ph¶n chiÕu tia bøc x¹, mμu ®enhÊp thô 100% tia bøc x¹ nhiÖt cña mÆt trêi.- DÉn truyÒn nhiÖt: lμ truyÒn nhiÖt trùc tiÕpkhi tiÕp xóc trùc tiÕp víi vËt ®ã. Kh«ng khÝ,v¶i dÉn nhiÖt kÐm→t¹o líp ng¨n c¸ch sù to¶nhiÖt c¬ thÓ.- TruyÒn nhiÖt ®èi l−u: khi c¬ thÓ tiÕp xóc víikh«ng khÝ hoÆc n−íc cã nhiÖt ®é thÊp h¬nnhiÖt ®é da vμ lu«n chuyÓn ®éng t¹o nªndßng ®èi l−u. TruyÒn nhiÖt ®èi l−u phô thuécvμo diÖn tÝch da vμ tèc ®é l−u chuyÓn(giã)→cã t¸c dông th¶i nhiÖt ®èi l−um¹nh. C¬ thÓ ng©m m×nh trong n−íc→truyÒn nhiÖt ®èi l−u nhanh h¬n nhiÒuso víi kh«ng khÝ→dÔ c¶m l¹nh. *Ba h×nh thøc th¶i nhiÖt nªu trªnchØ thùc hiÖn ®−îc khi nhiÖt ®é da lính¬n nhiÖt ®é m«i tr−êng. NÕu nhiÖt ®ém«i tr−êng >340C th× c¬ thÓ rÊt cã thÓl¹i nhËn nhiÖt tõ m«i tr−êng.4.3. Th¶i nhiÖt b»ng ®−êng bèc h¬i n−íc - Bèc h¬i n−íc lμ ®−êng th¶i nhiÖt hiÖuqu¶ nhÊt, ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi nhiÖt ®é m«itr−êng nãng. - 1 gam H2O tõ láng thμnh h¬i: lÊy ®i 0,58KCal.(c¬ thÓ th¶i 400-500KCal/24h), t−¬ng ®−¬ng víith¶i 700-900ml H2O, (300-350ml qua ®−êng h«hÊp; 400-600ml qua da). + Bèc h¬i n−íc qua ®−êng h« hÊp: th«ngkhÝ phæi t¨ng→bèc h¬i n−íc t¨ng. Con ®−êngnμy Ýt cã ý nghÜa chèng nãng ®èi víi ng−êi. + Bèc h¬i n−íc qua da: lμ h¬i n−íc qua kÏc¸c tÕ bμo qua bμi tiÕt må h«i. Kho¶ng 2 triÖu tuyÕn må h«i ë bÒ mÆt da (trõm«i, sinh dôc). TuyÕn cã 2 phÇn: phÇn bói ë ch©nb×: bμi tiÕt; p ...