Đô thị hóa ở Việt Nam những năm 90: Một số đặc trưng kinh tế, xã hội cơ bản - Nguyễn Hữu Minh

Bài viết "Đô thị hóa ở Việt Nam những năm 90: Một số đặc trưng kinh tế, xã hội cơ bản" nêu lên một số đặc trưng kinh tế, xã hội chủ yếu của quá trình đô thị hóa ở Việt Nam trong thập niên 90, tập trung vào những khác biệt về kinh tế xã hội và nhân khẩu giữa đô thị và nông thôn. Với các bạn chuyên ngành Xã hội học thì đây là tài liệu tham khảo hữu ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đô thị hóa ở Việt Nam những năm 90: Một số đặc trưng kinh tế, xã hội cơ bản - Nguyễn Hữu MinhX· héi häc sè 1 (77), 2002 11 ®« thÞ hãa ë viÖt nam nh÷ng n¨m 90: mét sè ®Æc tr−ng kinh tÕ - x· héi c¬ b¶n* NguyÔn H÷u Minh Më ®Çu Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®−îc ®o b»ng møc ®é tËp trung d©n sè vµ nh÷ng thay ®æitrong tØ träng d©n sè sèng trong c¸c khu vùc ®« thÞ. Sau mét thêi kú dµi gi÷ nguyªn tØlÖ d©n sè ®« thÞ trong tæng d©n sè vµ sù sót gi¶m t¹m thêi tØ lÖ ®ã xuÊt hiÖn sau khithèng nhÊt ®Êt n−íc, tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80 d©n sè ®« thÞ ë ViÖt Nam b¾t ®Çu t¨ng.Tuy nhiªn nhÞp ®é thay ®æi vÉn t−¬ng ®èi chËm, vµ tØ lÖ d©n sè ®« thÞ chiÕm cã 19,7%tæng d©n sè n¨m 1989. Trong thËp kû 90 ®« thÞ hãa t¨ng nhanh h¬n vµ ®Õn n¨m1999, 23,5% d©n sè ViÖt Nam sèng ë nh÷ng vïng ®−îc xÕp vµo khu vùc ®« thÞ1. TØ lÖnµy vÉn thuéc vµo lo¹i thÊp so víi hÇu hÕt c¸c n−íc trong vïng, chØ cao h¬n kh«ng®¸ng kÓ tØ träng d©n sè ®« thÞ cña Lµo vµ C¨m-pu-chia (Ban chØ ®¹o Tæng ®iÒu trad©n sè Trung −¬ng 2000). §¸ng chó ý lµ tØ lÖ d©n sè ®« thÞ t¨ng lªn trong thËp niªn qua kh«ng hoµntoµn chØ do c¸c nguån t¨ng tù nhiªn vµ t¨ng c¬ häc truyÒn thèng mµ viÖc ph©n lo¹il¹i ®Þa giíi hµnh chÝnh ®· ®ãng gãp phÇn quan träng lµm t¨ng thªm tØ lÖ d©n sè ®«thÞ. Dùa vµo c¸ch ph©n gi¶i sù t¨ng tr−ëng d©n sè t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n (GSO 2000) th×cã thÓ thÊy r»ng tØ lÖ ®ãng gãp cña viÖc ph©n lo¹i l¹i ®Þa giíi hµnh chÝnh trong toµnbé thêi kú 1989-1999 ®èi víi sè d©n t¨ng ë khu vùc ®« thÞ lµ 27%2. MÆc dï tØ träng d©n sè ®« thÞ cßn thÊp, cho ®Õn nay sè l−îng c¸c ®« thÞ ë ViÖtNam ®· lªn ®Õn trªn 600 ®« thÞ trong ®ã cã 4 thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, 83thµnh phè, thÞ x· thuéc tØnh, vµ h¬n 500 thÞ trÊn (Bé X©y dùng 1999). Cïng víi sùt¨ng lªn cña møc ®é ®« thÞ hãa, ®· vµ ®ang h×nh thµnh nh÷ng côm ®« thÞ theo l−uvùc s«ng, ven biÓn, däc c¸c ®−êng giao th«ng quan träng.* T¸c gi¶ xin c¶m ¬n c¸c ®ång nghiÖp §ç Minh Khuª, Phïng Tè H¹nh, Ph¹m Quúnh H−¬ng, NguyÔn Nga My, §ÆngThanh Tróc, NguyÔn §øc Vinh, NguyÔn ThiÖn H¶o, vµ TrÇn Quý Long (ViÖn X· héi häc) ®· gióp chuÈn bÞ t− liÖu chot¸c gi¶ hoµn thµnh bµi viÕt nµy.1 Trong bµi nµy, d©n sè ®« thÞ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ bao gåm nh÷ng ng−êi sèng trong c¸c khu vùc néi thµnh cña thµnh phè,néi thÞ cña thÞ x·, hoÆc c¸c thÞ trÊn. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi sèng trong c¸c khu vùc hµnh chÝnh kh¸c (x·) sÏ ®−îc coi lµ d©nc− n«ng th«n. §Þnh nghÜa khu vùc d©n c− nµo thuéc ®« thÞ hay n«ng th«n lµ mét thñ tôc hµnh chÝnh vµ ®−îc x¸c ®Þnh®èi víi mçi khu vùc trong Tæng ®iÒu tra d©n sè.2 C¸c t¸c gi¶ tÝnh to¸n r»ng, trong thêi kú 1994 ®Õn 1998 d©n sè ®« thÞ ë ViÖt Nam t¨ng 1,4 triÖu do kÕt qu¶ cña sù ph©nlo¹i l¹i ®Þa giíi hµnh chÝnh. TØ lÖ 27% ®−îc tÝnh trªn c¬ së gi¶ ®Þnh r»ng møc ®é thay ®æi d©n sè do sù ph©n lo¹i l¹i nµy¸p dông cho c¶ thêi kú 1989-1999 (GSO 2000). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn12 §« thÞ hãa ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m 90: mét sè ®Æc tr−ng kinh tÕ-x· héi c¬ b¶n Møc ®é ®« thÞ hãa t¨ng lªn ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 90 g¾n liÒn víi qu¸tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ x· héi cña x· héi ViÖt Nam trong thêi kú nµy. Nh÷ngbiÕn ®æi nµy bao gåm sù t¨ng lªn cña tr×nh ®é gi¸o dôc, ®a d¹ng hãa c¬ cÊu nghÒ nghiÖp,vµ t¨ng sù héi nhËp vÒ kh«ng gian. Sù thay ®æi m¹nh mÏ diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùccña cuéc sèng, nhÊt lµ tõ khi cã qu¸ tr×nh §æi míi vÒ kinh tÕ n¨m 1986. Bµi viÕt nµy nªu lªn mét sè ®Æc ®iÓm kinh tÕ-x· héi chñ yÕu cña qu¸ tr×nh ®«thÞ hãa ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90, tËp trung vµo nh÷ng kh¸c biÖt vÒ kinh tÕ-x·héi vµ nh©n khÈu gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n. Do khu«n khæ cña bµi viÕt, chóng t«ikh«ng tr×nh bµy sù kh¸c biÖt ®« thÞ hãa theo vïng ®Þa lý kinh tÕ còng nh− theo c¸cmøc ®é ®« thÞ hãa. PhÇn lín sè liÖu sö dông trong bµi nµy lµ tõ kÕt qu¶ Tæng ®iÒu trad©n sè 1999 (®· c«ng bè hoÆc do tù tÝnh to¸n). Mét sè sè liÖu trong bµi kh«ng nªunguån trÝch dÉn chÝnh lµ c¸c kÕt qu¶ do t¸c gi¶ vµ céng t¸c viªn tù tÝnh to¸n tõ sèliÖu gèc cña Tæng ®iÒu tra d©n sè 1999. 1. Cïng víi sù t¨ng c−êng qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa trong thËp niªn võaqua, c¸c ®« thÞ ®· ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc, ®ÆcbiÖt lµ c¸c ®« thÞ chñ ®¹o nh− Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ H¶i Phßng. NhÞp ®é t¨ng tr−ëng GDP cña c¸c khu vùc ®« thÞ cao h¬n h¼n so víi c¸c vïngn«ng th«n. VÝ dô, tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP hµng n¨m trong thêi kú 1991-1995 ë khuvùc thµnh thÞ lµ 8,8% trong khi ë n«ng th«n chØ lµ 2,7% (ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lýkinh tÕ Trung −¬ng... 1996). Tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP cña c¶ n−íc n¨m 2000 so víin¨m 1999 lµ 6,7%, trong khi ®ã tèc ®é t¨ng tr−ëng cña Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝMinh lµ h¬n 9% (B¸o Sµi Gßn Gi¶i Phãng 03-01-2001; B¸o Hµ Néi Míi 01-01 vµ 13-01-2001). Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, vµ H¶i Phßng cã tØ lÖ ®ãng gãp vµo T ...