Dụng học với miêu tả đồng đại lịch sử: từ bèn trong Tiếng Việt từ thế kỉ XV đến thế kỉ XVII

Bài viết tìm hiểu về từ "bèn" trong một trạng thái đồng đại lịch sử: Bèn của tiếng Việt trong khoảng thời gian từ thế kỉ XV đến thế kỉ XVII. Nguồn tư liệu khảo cứu của bài viết lấy từ một số văn bản Nôm đã được các nhà nghiên cứu Quốc ngữ hóa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dụng học với miêu tả đồng đại lịch sử: từ "bèn" trong Tiếng Việt từ thế kỉ XV đến thế kỉ XVIIS5 2 (244)-2016NG6N NGC & Dcn S6NG17DUNG HOC V6l MIEU TA DONG DAI LICH SU^:Ttr «BEN TRONG TIENG VIETT f THE Ki XV DEN THE KI XVIIPRAGMATICS THROUGH A HISTORICAL SYNCHRONIC PERSPECTIVE:BEN IN VIETNAMESE FROM THE XV TO XVII CENTURIESNGUYEN VAN C H I N H(PGS.TS; D?i hgc KHXH & NV, DHQG Hd NOi)lA DONG(TS; 0^i hgc KHXH & NV, DHQG Ha Ngi)Abstract: The current paper examines the word ben (then) in some Vietnamese ancientdocuments from a historical synchronic perspective. The meanings and usages of the word benhas involved many processes, such as the temporal denotation; the causa! shading; the speakersevaluation on the anomaly and contrary which bypass the conditional and logical prerequisites;and the loss of factors on epistemic state and the causal interaction in the epistemic developmentcausing ben becomes a word emphasizing on the exactness. The paper suggests that prospectivestudies on historical grammar can provide profound and systematic insights into the grammaticalsystem in the past and pave the way to studies on grammaticalization and cultural-linguistictextual analysis.Key words: historical synchronic description; pragmatics; causality; conditional and logicalprerequisites; textual analysis.1. Trong mOt bai viet trudc day, chiing tdi bdn ngft khi dieu tra ngdn ngft dfi bifin soandd cd dip phan tich vfi tft ben trong tilng Viet tft diln hay khdng. Xin dan cy the:Bfin; mas, porem: fed. Ben chfta chunghifin dai (xem 4). Bdi vifit nay di ngugc ddngthdi gian, tim hilu vfi tii ben trong mOt trang tdi mas liura nos: fed libera nos. [1,37]Phin dich ra tilng Viet:thai ddng dai lich sft: Ben cuati&igViOt trongBen: Nhung. Ben chfta chiing tdi:khodng thdi gian tft the ki XV din thi kiXVn. Ngudn tu lipu i^hao cftu cua bdi viet lay Nhung xin cftu chiing tdi [1,37}Tft diln tft cl cfta Vuong LOc Id mgttft mOt sd vdn bdn Ndm dd duge cdc nhdcdng trinh nhilu cdng phu, cung d p eho tanghifin Cliu Quic ngft hod.Cd die thiy rang, su quan tdm danh cho mdt khoi lugng tii co khd phong phii, songben trong tieng Viet hien dgi dd it ma cang ciing khdng thay ed m|t tft ben thuOe phgmngugc ddng thdi gian lai cdng it di. Trong tii vi md ngft phdp quan tdm (chi cd mOt tii bendiln Viet B 6 La ciia A. de Rhodra, ben ehi cd vdi nghia Id cdnh hoa). Cd le, ngudi ddmOt nghia duy nhit dugc thu tiiap vd cho cdc ddnh cho tft ben trong ngft phdp xua su quantirong duong Bl Dao Nha, La tinh vdi gid tij tdm nghifin eiiu rifing biet Id N.V.ngft nghia, theo cdc tac gjd phifin dich bO tft Stankevitch. Song, nhiing nhgn xet cfta bddien ndy ra tilng Viet hiOn dgi. Id nheng; them nhdm vdo mat ngft nghia chftc nang ciia tftnfta, trong todn bO tft myc lgi chi ed vdn v^n ben, qua bdn thdo md chinh tdc gid gfti tdngduy nhat mOt vi dy ma ngft cdnh thi lgi qud chiing tdi, cung mdi chi Id mOt ddi y buochpp, khdng dft dl xdc minh ^fiu kiOn diing dau, cd phin dai luge, gidi han trong mOtCling nhu tmh xdc thvrc cua nd. Th|im chi, nhdm ngft cdnh vd trong khudn khd khdo satngudi ta cd tbl hodi nghi rdng, UOu A. de mgt van bdn (Truyln Id mgn lyc gidi dm).Rohdes cd hilu dung tft ndy cuatiengViet qua Cd the trich ra ddy nhiing dilm quan trpngsu truyen dat dien ^di ciia cac cgng tdc vifin nhdt:18NG6N NGIJ* & B(n S6NGSo 2 (244)-2016nhilu bmh diOn. Chdi^ han ngbia vd sy Ufin h^logic ngtt ngjiia giiia cdc phdt ngdn, dgc trungcua hanh vi ngdn ngft, ngft nghia cua vj tii, s^vgn dOng cua thdng tm vd logic bfin trong c%sy phdt tiien nglua,.. .Dudi (My chung toi xi|di vao nhftng cdch dftng cy thi cua ben.2. Ben tnrdc het cd thi dugc diing vdi nghiathdn gjan: Sy tinh dugc ndi tdi diln ra likngay sau m i c khdng cd sy gian cdch keo dainhu cd the nghi, cd the chd dgi. Vdi •y nghia66, ben tuong duong vdi liip tftc, tiic M,ngay, Uln tiong tilng Vift hifn dai. Tieudiem chii y ciia ngudi ndi trong trudng b^nay chinh Id dgc tinh diln tiln, tilp nli ciia sirtiiji so vdi mdc. Cdi m l e dd ed thi Id mot s\iIhih ndo dd khac theo l l i hii chitinhIVBJCKi fliyc, eang ^ sau vdo tu hpu ddt doi h o ^ Id thdi dilm cua hdnh vi ngdn ngft dotugng vao tieu dilm chft y dfi phan tich nd mpt nhihig ngudi tham gia giao tilp tiiyc hiOn, tfeedch nhilu chiiu, nhilu tang bac vd he thing thdi ^fim ndi. Trong each diing ndy ben c6 ihlhon cai^ thay nhftng hieu biet cua chftng ta ve di voi nhftng vi tft rlt khdc nhau, cd kilm toben trong Ijch sft, nOi dung ngft nghia chuc hay khdng kiem tia, miln sao, dd Id nhftng s\indng ciia nd, each diing ciia nd trong giao tiep tiidi cd the din, cd thi diln ra, xdy ra hay dugcro rdng edn thilu rlt nhilu. Thvrc t l cho thiy thyc hiOn d mOt lftc ndo dd trfin ddng v§n dongrang, d the ki XV - XVII, ben da la mOt trong eiia thdi ^an, nhin nhu mOt cdi g^ ffiem tinh.nhftng ylu t l ngdn ngft duge sft dvmg khd rOng Nd cd the di sau vd ndm bfin trong tam tacrai. Sy van dOng phat trien nghia ciia nd theo dOng cua ylu to phu dinh, mdt khdc, ciir^hudng ngft phdp hod, tinh thdi hod ddp ftng khdng bj bd hep trong phgm vi nhftng sy tinhnhftng nhu cau giao tifip nhan thftc mOt thdi da dien ra ttong hipn thvrc md cd flie xuit hi?neiia cOng ding da Idm hinh thanh ca mOt mgng cd trong nhftng nOi dung sy tinh mang tinhngft nghia chftc ndng da dgng hon ngdy nay tiem tdng gan vdi mong muon, clu khiln.nhilu, ding thdi gdn liln vdi nhung nhdn toQuan sdt mOt vdi vi dy cy the:ngft dyng, phan anh nhilu m?it cua tuong tde.(1) Ta m&i vdng m$nh Di qudn [di cdclifin nhdn. Dilu nay dan tdi may hO qud. Thft nai xem x^tj. Song vi cd nguoi din Uioannhit Id, ben chii yeu dugc sft dyng trong vdn khoan chdng ben di. [2]xudi vd trong van van mang tinh kl chuyOn.(2) Cdc c(fv cd, ai hay vi ta nuoi giit dk.Chinh d ddy, edc hdnh dOng phdt ngdn gdn bdcon ndy thi ben md rpng long] [3,41]vdi nhau trong nhilu chiiu (sy kien - sy kipn;Vl dy (1) la mOt ngft ednh rat ...