DƯỢC HỌC - BÁN HẠ

Xuất xứ: Bản Kinh. Tên Hán Việt khác: Thủy ngọc, Địa văn (Bản Kinh), Hòa cô (Ngô Phổ Bản Thảo), Thủ điền, Thị cô (Biệt Lục), Dương nhãn bán hạ (Tân Tu Bản Thảo), Trỉ mao ấp, Trỉ mao nô ấp, Bạch bang kỷ tử, Đàm cung tích lịch (Hòa Hán Dược Khảo), Lão nha nhãn, Thiên lạc tinh, Dả vu đầu, (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển), Tam bộ khiêu (Hồ Nam Dã Sinh Thực Vật), Ma vu quả (Liễu Châu Dân Gian Phương Dược Tập), Địa chu bán hạ (Côn Minh Dược Dụng Thực Vật Điều...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
DƯỢC HỌC - BÁN HẠ DƯỢC HỌC BÁN HẠ Xuất xứ: Bản Kinh. Tên Hán Việt khác: Thủy ngọc, Địa văn (Bản Kinh), Hòa cô (Ngô Phổ Bản Thảo), Thủđiền, Thị cô (Biệt Lục), Dương nhãn bán hạ (Tân Tu Bản Thảo), Trỉ mao ấp,Trỉ mao nô ấp, Bạch bang kỷ tử, Đàm cung tích lịch (Hòa Hán Dược Khảo),Lão nha nhãn, Thiên lạc tinh, Dả vu đầu, (Trung Quốc Dược Học Đại TừĐiển), Tam bộ khiêu (Hồ Nam Dã Sinh Thực Vật), Ma vu quả (Liễu ChâuDân Gian Phương Dược Tập), Địa chu bán hạ (Côn Minh Dược Dụng ThựcVật Điều Tra Báo Cáo), Địa lôi công (Trung Dược Chí) . Tên khoa học: Pinellia ternata (thunb) bret (pinellia tuberifera ten). Họ khoa học: Họ Ráy (Araceae). Mô tả: Bán hạ là loại thân củ. Củ hình tròn cầu hoặc tròn dẹt. Lá có cuốngdài, về mùa xuân cây mọc 1-2 lá, dài 3-33cm, lá đơn chia làm 3 thùy, tùytheo tuổi cây mà lá mọc có khác nhau về hình dạng, cuống lá dài lá màuxanh, nhẵn bóng không có lông, lúc cây còn nhỏ lá đơn, hình trứng hay hìnhtim, đuôi nhọn mép lá nguyên hoặc hơi có làn sóng, gốc lá hình mũi tên, cây2-3 tuổi lá có 3 thùy, hình bầu dục hay hình kim phình giữa, hai đầu nhọn.Cây 2-3 tuổi mới có hoa, hoa hình bông nở vào đầu mùa hạ, hoa có bao lớn,bao màu xanh, trong bao có hoa tự, hoa cái mọc ở phía dưới, màu xanh nhạt,hoa đực mọc ở bên trên, màu trắng, đoạn trên cong hoa đài nhỏ. Quả mọnghình bầu dục, dạng trứng. Địa lý: Có nhiều ở Trung quốc, mọc hoang và trồng sản xuất. Nhân dânTrung quốc có tập quán cho Bán hạ sản xuất ở các tỉnh Hồ bắc, Hồ nam, Anhuy, Sơn đông có phẩm chất tốt nhất. Ở các tỉnh như Giang tô, Triết giang,Tứ xuyên, Vân nam, Quý châu, Giang tây, Quảng tây cũng có sản xuất vịnày. Việt Nam còn phải nhập của Trung Quốc. Thu hái, sơ chế: Thu hoạch vào mùa hè, chọn củ đào về rửa sạch đất cắt bỏ vỏ ngoài(màu vàng tro) và rễ tơ phơi khô. Mô tả dược liệu: Bán hạ hình cầu tròn hoặc hình tròn dẹt, hoặc dẹtnghiêng, đường kính 0,7-2cm. Mặt ngoài mầu trắng hoặc mầu vàng nhạt,phần trên thường tròn, phẳng, ở giữa có chỗ lõm, đó là vết của thân, mầuvàng nâu, chung quanh chi chít vết rễ chấm nhỏ, mặt dưới thường hình tròn,tầy, bóng hoặc không phẳng, mầu trắng. Chất cứng, mặt bổ dọc hình quảThận, có bột, mầu trắng, bóng mịn. Loại củ gìa hoặc khô thì mầu trắng trohoặc có vân mầu vàng, không mùi, vị cay, nhấm thấy dính, tê lưỡi, ngứahọng (Dược Tài Học). Bào chế: + Vì Bán hạ dùng sống có độc, vì vậy khi dùng uống trong, cần phảibào chế. Cách bào chế có Pháp bán hạ, Tô bán hạ (chế với váng sữa) ngoàira còn có Bán hạ khúc để dùng có tác dụng giải uất trừ đàm. Sau đây là cácphép bào chế: a- Bào chế Pháp Bán hạ: Lấy Bán hạ sạch ngâm nước chừng 10 ngàycho đến khi bột trắng nổi lên thì vớt ra, rồi ngâm tiếp với Bạch phàn (cứ50kg Bán hạ cho 1kg Bạch phàn). Ngâm 1 ngày rồi lại thay nước, đến khinhấm vào miệng không còn cảm giác tê cay thì vớt ra, phơi trong râm (tránhnắng). Ngoài ra còn có cách khác là gĩa dập Cam thảo hòa với nước vôi,lắng gạn bỏ cặn rồi để Bán hạ vào ngâm. Quấy trộn hàng ngày đến khi màuvàng thấm đều vào bên trong vớt ra phơi trong râm đến khô (Cứ 50kg Bánhạ thì dùng 8kg Cam thảo và 10kg vôi cục) (Dược Tài Học). b- Bào chế Khương Bán hạ: Bán hạ đã được bào chế theo pháp Bán hạnhư trên, đến khi vị thuốc không còn tê cay thì xắt lát Gừng sống rồi choBạch phàn và Bán hạ vào đun cho thấm. Lấy ra phơi qua cho ráo nước, cắtthành từng miếng phơi khô (Cứ 50kg Bán hạ thì dùng 12,5 kg Gừng sống6,5kg Bạch phàn) (Dược Tài Học). c- Bào chế Thanh Bán hạ: Lấy Bán hạ đã biến chế theo Pháp bán hạnhư trên, đến khi vị thuốc không còn tê cay, thêm Bạch phàn và nước đunkỹ, lấy ra phơi qua cho ráo nước ủ ấm rồi xắt thành phiến, lại phơi trong râmmát (Cứ 50kg Bán hạ thì dùng 6,5kg Bạch phàn) (Dược Tài Học). d-Bào chế Bán hạ khúc: Dùng Bán hạ sống đồ vào nồi nước, dùngmột chút phèn chua đun sôi ngâm 1 đêm, hôm sau lại đun nước khác đểthay nước cũ đi, làm 7 ngày 7 đêm như vậy, rồi phơi khô, tán bột. Dùngnước Gừng hòa với hồ làm thành Bánh sao vàng (Trung Dược Đại Từ Điển). + Dùng Bán hạ 160kg, Bạch giới tử 80g, giấm chua 200g. Cho Bạchgiới tử gĩa nhỏ vào giấm khuấy đều, thêm Bán hạ vào ngâm trong 1 đêm.Lấy ra, rửa sạch hết nhớt mà dùng (Lôi Công Bào Chích Luận). + Theo kinh nghiệm của huyện Đạt tỉnh Tứ xuyên biến chế như sau:Có thể đem củ tươi chất đống ở trong nhà 10-15 ngày, sau lấy tay bóp vỏ củtự bóc ra thế là được. Ngoài ra để rút ngắn thời gian ủ có thể trộn thêm mộtít tro, có thể rút ngắn được nửa thời gian ủ. Ngoài ra có một biện pháp ủnhanh nữa là dùng một số lượng vôi vừa phải trộn lẫn đều với củ xếp đống ởmột góc nhà, đống cao khoảng 17cm, ủ khoảng 1-1,5 ngày là có thể xát bỏvỏ được. Sau khi ủ xong bỏ vào rổ đầy, đem xuống chỗ nước chảy, lấy chânđạp sát, chân có đi dép cỏ, đạp cho tới khi tróc hết vỏ, thành ...