Giáo trình Bào chế đông dược

Giáo trình Bào chế đông dược cung cấp cho người học những kiến thức như: Đại cương về bào chế đông dược; bào chế một số vị thuốc thuộc nhóm thuốc giải biểu bạc hà; bào chế một số vị thuốc thuộc nhóm thuốc khử hàn đại hồi;... Mời các bạn cùng tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Bào chế đông dượcHỌC VIỆN Y DƯỢC HỌC CỔ TRUYỀN VIỆT NAM BỘ MÔN BÀO CHẾ VÀ CÔNG NGHIỆP DƯỢC BÀO CHẾ ĐÔNG DƯỢC Hà Nội- 2020 1 BÀI 1 ĐẠI CƯƠNG VỀ BÀO CHẾ ĐÔNG DƯỢCI. Khái niệm môn học bào chế Bào nghĩa là dùng sức nóng để thay đổi lý tính và dược tính của thuốc,tiện cho việc chế biến và điều trị. Chế nghĩa là dùng công phu thay đổi hình dạng, tính chất của dược liệu. Nói chung, bào chế là công việc biến đổi tính thiên nhiên (thiên tính) củadược liệu thành những vị thuốc để phòng và trị bệnh. Trong tiếng Việt thườngdùng danh từ thuốc chin đối nghĩa với danh từ thuốc sống, chữ chin có đủ nghĩacủa hai chữ bào chế. Tài liệu xưa để lại lâu đời nhất là quyển Bào chế luận của Lôi Hiệu(Trung Quốc), sau đổi thành Lôi Công bào chế. Quyển này vẫn có giá trị cho tớingày nay.II.Mục đích của việc bào chế- Bỏ các tạp chất lẫn lộn trong dược liệu: mốc, sâu mọt.- Để dễ thái miếng, dễ bảo quản, dễ tán ra bột hoặc dễ nấu cao để chế thànhthuốc- Bỏ bớt vài bộ phận không cần thiết của dược liệu và làm cho vị thuốc tinhkhiết thêm lên (mạch môn bỏ lối, ngưu tất bỏ đầu).- Giảm bớt độc tính của dược liệu (mã tiền, bán hạ, hoàng nàn...)- Thay đổi tính năng của vị thuốc bằng cách tẩm sao cho hoạt chất dễ tan vàonước để dễ đồng hóa, vị thuốc dễ thấm hút dung môi (quy, hoàng bá, bạchthược.. .tẩm rượu)III. Yêu cầu của việc bào chế 2 Trần Gia Mô (1562) đời Minh có nói : “Bào chế cốt ở chỗ vừa chừng, nonquá thì khó kiến hiệu, già quá thì mất khí vị” Câu này là một cách ngôn mấu chốt cho tất cả mọi người làm công tácbào chế Đông dược.Nhưng thế nào gọi là vừa chừng? Đạt được điều này này rấtkhó, cần phải biết được: cắt thái nên dày hay nên mỏng, sao nên già hay nênnon... Kỹ thuật bào chế đông dược trông qua thất đơn sơ, nhưng nó đòi hỏi ởngười bào chế nhiều kinh nghiệm, đã làm lâu năm trong nghề.Có hai yêu cầu chính sau đây:- Bảo đảm chất thuốc (phẩm chất), kỹ thuật đúng.- Người bào chế giỏi, ngoài sự hiểu biết về dược tính, còn phải tùy từng trạngthái, phẩm chất của vị thuốc, tùy từng yêu cầu của bài thuốc mà định việc bàochế được vừa chừng.IV.Các dụng cụ bào chế thông thường Bàn chải (long, tre, đồng): để chải cho sạch đất, cát, nấm bám lên dượcliệu Giần, sàng: để phân chia, chọn lọc dược liệu theo nặng, nhẹ cho đượcthêm tinhkhiết. Dao thái (sắt, inox): thái, cắt dược liệu cho nhỏ. Thường dược liệu có chấtchát thì không dùng dao sắt mà dùng dao inox. Dao cầu: để thái dược liệu to, cứngDao bào: Để bào những dược liệu đã được ủ mềm. Cối, chày: để giã dập hoặc nghiền tán bột. Luyện thuốc hoàn thường làcối bằng đồng, đá, sứ, gang... 3 Thuyền tán bàng gang để tán dược liệu đã sấy khô thành bột nhỏ, khi tánnên để giấy sạch ở dưới và xung quanh thuyền tán để hứng lấy bột vương vãi ra,tán bằng chân phải rửa sạch chân trước khi vào tán. Rây: thường dùng rây mua ngoài chợ, rây này tương ứng với rây số 26-24của Tây y, bột rây này khó làm viên nén được. Siêu (đất, men, thủy tinh): để sắc thuốc. Chảo: thường dùng bằng gang để sao thuốc. Khi nấu dùng nồi nhôm hoặcinox Cóng: nồi nhôm hay đất để chưng thuốc. Chõ: bằng đất hay nhôm, đồng, inox để đồ dược liệu cho mềm hoặc chochin Các dụng cụ trên đây còn thô sơ, khi dùng phải rửa thật sạch, tiệt trùngbằng cách đốt cồn, nếu cần phải cơ giới hóa các dụng cụ bào chế đông dược,tránh luộm thuộm và thủ công.V.Một số dạng thuốc bào chế thông thườnga.Thuốc phiếnb.Thuốc sắcc.Thuốc cao nướcd.Thuốc hoàne.Thuốc tán Thuốc phiến là dạng thuốc dùng nhiều nhất để bốc thuốc thang. Các dạngthuốc khác không nhiều thì ít đều qua dạng thuốc phiến.A. Các thủ thuật bào chế thuốc phiếnCông việc bào chế thuốc phiến rất nhiều, nhưng có 4 loại chính: 4-Làm bằng tay-Dùng nước-Dùng lửa-Dùng lửa và nước1.Làm bằng tay1.1. Làm sạch dược liệu - Rửa: các dược liệu trước khi đưa ra bào chế cần phải được rửa sạchthường là các loại củ, rễ hột.. .(huyền sâm, tam thất, cam thảo...) Các rễ, củ phức tạp thì cần tách nhỏ rồi mới rửa. Có những vị khi rửa không nên ngâm lâu vì mất chất (cam thảo, sinhđịa...) hoặc không rửa được (bối mẫu, quy...) Dược liệu có muối cũng phải rửa cho sạch bớt muối (côn bố, hải tảo, diêmphụ...) Các hoa, cành nhỏ (cúc hoa, hồng hoa) không nên rửa, chỉ chọn lọc hoặcsàng, sảy để loại bỏ tạp chất-Sàng, sảy: dùng giần, sàng để loại bỏ các tạp chất lẫn trong dược liệu (tử tô,mạn kinh tử, lien kiều, cúc hoa...)-Chải, lau: dùng bàn chải lông, tre mềm để chải các dược liệu như: hoài sou, cácloại sâm...Khi chải, lau có thể dùng nước, dùng rượu, xong ...