Giáo trình bệnh học 2 (Phần 14)

Thoái hóa khớp (THK) là bệnh mạn tính thường gặp ở người trung niên và người có tuổi, xảy ra ở mọi chủng tộc, mọi thành phần của xã hội, ở tất cả các nước và phụ nữ nhiều hơn nam giới. Thống kê củaWHO cho thấy có 0,3 0,5% dân số bị bệnh khớp lý về khớp thì trong đó có 20% bị thoái hóa khớp. Ở Mỹ: 80% trên 55 tuổi bị thoái hóa khớp. Ở Pháp: Thoái hóa khớp chiếm 28% số bệnh về xương khớp. Ở Việt Nam: thoái hóa khớp chiếm 10,41% các...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình bệnh học 2 (Phần 14) Tho¸i ho¸ khíp (Osteoarthritis) 1.§¹i c−¬ng. 1.1. Kh¸i niÖm: Tho¸i ho¸ khíp lµ bÖnh tho¸i ho¸ lo¹n d−ìng cña khíp, biÓu hiÖn sím nhÊt ë sôn khípsau ®ã cã biÕn ®æi ë bÒ mÆt khíp vµ h×nh thµnh c¸c gai x−¬ng (osteophyte) cuèi cïng dÉn®Õn biÕn d¹ng khíp. Viªm mµng ho¹t dÞch møc ®é nhÑ lµ biÓu hiÖn thø ph¸t do nh÷ng biÕn®æi tho¸i ho¸ cña sôn khíp. 1.2. DÞch tÔ häc: Tho¸i ho¸ khíp lµ bÖnh hay gÆp nhÊt trong c¸c bÖnh khíp, ë nh÷ng ng−êi lín tuæi, c¶nam vµ n÷. Kho¶ng > 50% sè ng−êi trªn 65 tuæi cã h×nh ¶nh X quang tho¸i ho¸ khíp cÊp, ënh÷ng ng−êi trªn 75 tuæi cã h×nh ¶nh X quang tho¸i ho¸ Ýt nhÊt ë mét khíp nµo ®ã. HÇu hÕt c¸c bÖnh nh©n tho¸i ho¸ khíp kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng, chØ cã 5-15% sèng−êi bÖnh cã triÖu chøng l©m sµng khi ®ã ®−îc gäi lµ bÖnh tho¸i ho¸ khíp. - NghÒ nghiÖp cã liªn quan ®Õn tØ lÖ m¾c bÖnh tho¸i ho¸ khíp, nh÷ng c«ng nh©n khu©nv¸c, nh÷ng thî má cã tØ lÖ m¾c bÖnh cao h¬n nh÷ng ng−êi lµm c«ng viÖc nhÑ. - ë løa tuæi 45-55 tØ lÖ m¾c bÖnh ë nam vµ n÷ ngang nhau, nh−ng sau tuæi 55 bÖnh gÆpë phô n÷ víi tØ lÖ cao h¬n so víi nam. 2. Nguyªn nh©n- sinh bÖnh häc. 2.1. CÊu tróc sôn b×nh th−êng. Thµnh phÇn chñ yÕu cña sôn bao gåm n−íc, proteoglycan, sîi collagen. Proteoglycanchøa lâi protein vµ c¸c chuçi glycosaminoglycan ë bªn c¹nh vµ chñ yÕu lµ chondroitinsulfate vµ keratan sulfate. C¸c thÓ proteoglycan kÕt nèi víi axit hyaluronic, c¸cglycosaminoglycan kh¸c vµ c¸c protein liªn kÕt víi cÊu tróc nµy ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh vµbÒn v÷ng cña sôn. C¸c sîi collagen còng lµ nh÷ng thµnh phÇn cÊu tróc vµ chøc n¨ng quan träng cña sôn. C¸c collagen chñ yÕu ë sôn trong, sôn khíp lµ collagen typ II, ngoµi ra cßn cã collagentyp I, IX vµ XI. 394 2.2. C¬ chÕ bÖnh sinh tho¸i ho¸ khíp. NhiÒu thuyÕt gi¶i thÝch sù tho¸i ho¸ sôn trong bÖnh tho¸i ho¸ khíp. Nh−ng chñ yÕu lµthuyÕt c¬ häc khi cã sù qu¸ t¶i c¬ häc lµm thay ®æi chuyÓn ho¸ cña c¸c tÕ bµo sôn, h×nhthµnh c¸c men proteolytic g©y ph¸ vì c¸c chÊt c¨n b¶n cña sôn. HiÖn t−îng bÖnh lý ®Çutiªn lµ nh÷ng m¶nh g·y nhá nhiÒu cì kh¸c nhau; sau ®ã g©y tho¸i ho¸ vµ mÊt dÇn sônkhíp, biÕn ®æi cÊu tróc cña khíp vµ h×nh thµnh gai x−¬ng. Giai ®o¹n sím c¸c tÕ bµo sôn cã biÓu hiÖn ph× ®¹i, t¨ng tiÕt c¸c cytokin nh− InterleukinI (IL-1); yÕu tè ho¹i tö u (TNFα) vµ c¸c yÕu tè t¨ng tr−ëng kh¸c, c¸c men lµm tiªu c¸cchÊt c¨n b¶n nh−: c¸c collgenases, gelatinase, stromolysin, c¸c men kh¸c nh− lysosyme vµcathepsin. TL-1 vµ TNFα g©y tho¸i ho¸ sôn b»ng c¸ch kÝch thÝch tiÕt c¸c men g©y ph¸ hñycollagen vµ proteoglycan, ®ång thêi øc chÕ tæng hîp c¸c protein cña chÊt c¨n b¶n cña sôn.C¸c men kÓ trªn bÞ øc chÕ bëi mét protein cã träng l−îng ph©n tö nhá, gäi lµ chÊt øc chÕ tæchøc cña metalloproteinase. Sù c©n b»ng gi÷a c¸c chÊt kÝch thÝch vµ øc chÕ ho¹t tÝnh cñac¸c men ®¶m b¶o sù chuyÓn ho¸ sôn b×nh th−êng. Khi t¨ng yÕu tè kÝch thÝch ho¹t tÝnh mendÉn ®Õn tho¸i ho¸ sôn khíp. Qu¸ tr×nh tho¸i ho¸ khíp kh«ng kiÓm so¸t ®−îc, v× khi cã biÕn®æi cÊu tróc sôn th× t¸c ®éng c¬ häc lªn khíp còng thay ®æi, dÉn ®Õn nh÷ng qu¸ t¶i nÆngh¬n, lµm gi¶i phãng nhiÒu men g©y tho¸i ho¸ h¬n vµ tiÕp tôc nh− vËy qu¸ tr×nh tho¸i ho¸liªn tôc x¶y ra. 395 2.3. Mét sè yÕu tè nguy c¬ liªn quan víi tho¸i ho¸ khíp. - ChÊn th−¬ng vµ vi chÊn th−¬ng cã vai trß quan träng lµm thay ®æi bÒ mÆt sôn, nh÷ngchÊn th−¬ng lín g©y g·y x−¬ng, trËt khíp kÌm theo tæn th−¬ng sôn hoÆc ph©n bè l¹i ¸p lùctrªn bÒ mÆt sôn khíp. - YÕu tè néi tiÕt vµ chuyÓn ho¸: bÖnh to ®Çu chi, suy chøc n¨ng tuyÕn gi¸p, phô n÷ saum¹n kinh. - C¸c dÞ tËt bÈm sinh, khíp láng lÎo. - Viªm khíp nhiÔm khuÈn cÊp tÝnh, hoÆc m¹n tÝnh (viªm mñ khíp, lao khíp). - Viªm khíp do c¸c bÖnh khíp m¹n tÝnh (viªm khíp d¹ng thÊp...). - ThiÕu m¸u, ho¹i tö x−¬ng. - Lo¹n d−ìng x−¬ng. - Rèi lo¹n dinh d−ìng sau c¸c bÖnh thÇn kinh. - BÖnh rèi lo¹n ®«ng ch¶y m¸u (hemophylia), u m¸u. 3. Gi¶i phÉu bÖnh. Sôn khíp trong tho¸i ho¸ khíp cã thÓ thÊy thay ®æi nh− sau. 3.1. §¹i thÓ: thÊy mÆt sôn kh«ng tr¬n nh½n, mÊt bãng, cã c¸c vÕt nøt, c¸c vÕt loÐt trªnbÒ mÆt sôn, lµm lé phÇn x−¬ng d−íi sôn, dµy líp x−¬ng d−íi sôn vµ cã c¸c gai x−¬ng ëphÇn r×a sôn khíp. 3.2. Vi thÓ: giai ®o¹n sím thÊy nh÷ng sîi nhá, mÆt sôn kh«ng ®Òu, líp sôn máng ®i,t−¬ng øng víi sù biÕn ®æi ®¹i thÓ, ë giai ®o¹n rÊt sím cã thÓ thÊy xuÊt hiÖn c¸c tÕ bµo viªmnh−ng chØ trong thêi gian ng¾n, h×nh ¶nh tæn th−¬ng viªm Ýt gÆp trong tho¸i ho¸ khíp. - Tæn th−¬ng mµng ho¹t dÞch lµ biÓu hiÖn thø ph¸t vµ muén h¬n th−êng biÕn ®æi x¬ ho¸mµng ho¹t dÞch vµ bao khíp, ®«i khi cã viªm trµn dÞch æ khíp thø ph¸t do c¸c m¶nh sônnhá bÞ bong trë thµnh c¸c di vËt nhá trong æ khíp kÝch thÝch gièng nh− viªm khíp do vitinh thÓ. 4. L©m sµng. - L©m sµng ®iÓn h×nh cña tho¸i ho¸ khíp th−êng gÆp ë bÖnh nh©n tuæi trung niªn hoÆcng−êi giµ. BiÓu hiÖn ®au, cøng ë trong khíp hoÆc quanh khíp, ®i kÌm víi h¹n chÕ cö ®éngkhíp. §au khëi ph¸t tõ tõ, møc ®é ®au võa hoÆc nhÑ. §au t¨ng lªn khi cö ®éng, khi ®i l¹i, 396mang v¸c nÆng, ®au gi¶m hoÆc hÕt khi nghØ ng¬i. §au khi nghØ hoÆc ®au vÒ ®ªm th−êng lµcã kÌm theo viªm mµng ho¹t dÞch thø ph¸t. C¬ chÕ ®au trong tho¸i ho¸ khíp cã nhiÒu yÕutè nh− viªm quanh vÞ trÝ g·y x−¬ng, hoÆc ®øt r¸ch tæ chøc x−¬ng d−íi sôn, kÝch thÝch c¸ctËn cïng thÇn kinh do c¸c gai x−¬ng, co cøng c¬ c¹nh khíp, ®au x−¬ng do t¨ng gißng m¸uvµ t¨ng ¸p lùc trong x−¬ng, viªm mµng ho¹t dÞch do t¨ng tæng hîp vµ gi¶i phãngprostaglandin, leucotrien, vµ c¸c cytokin. - Cøng khíp buæi s¸ng còng hay gÆp trong tho¸i ho¸ khíp, nh−ng thêi gian cøng khípbuæi s¸ng ng¾n, d−íi 30 phót, kh¸c víi bÖnh viªm khíp d¹ng thÊp. - HiÖn t−îng cøng khíp sau thêi gian nghØ hoÆc kh« ...