Giáo trình bệnh học 2 (Phần 18)

Thượng thận là một tuyến nội tiết nhỏ nhưng rất quan trọng, tiết ra rất nhiều loại hormon, thượng thận hình tam giác, nằm úp ở cực trên của thận, cao 2-4 cm, rộng 3-5 cm, nặng khoảng 5-6g.Gồm có 2 phần: vỏ và tủy thượng thận. Vỏ thượng thận có 3 lớp: lớp ngoài cùng là lớp cầu, giữa là lớp bó (thừng), lớp trong cùng là lớp lưới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình bệnh học 2 (Phần 18) BÖnh tuyÕn th−îng th©n 1. §¹i c−¬ng. 1.1. Gi¶i phÉu tuyÕn th−îng th©n: Th−îng th©n lµ mét tuyÕn néi tiÕt nhá nh−ng rÊt quan träng, tiÕt ra rÊt nhiÒu lo¹ihormon, th−îng th©n h×nh tam gi¸c, n»m óp ë cùc trªn cña th©n, cao 2-4 cm, réng 3-5 cm,nÆng kho¶ng 5-6g. Gåm cã 2 phÇn: vá vµ tñy th−îng th©n. + Vá th−îng th©n cã 3 líp: líp ngoµi cïng lµ líp cÇu, gi÷a lµ líp bã (thõng), líp trongcïng lµ líp l−íi. - Líp cÇu: gåm c¸c tÕ bµo chøa Ýt lipit, n»m ngang d−íi bao, tiÕt ra andosterol. - Líp bã: dµy nhÊt, gåm c¸c tÕ bµo xÕp song song chøa nhiÒu lipit, tiÕt cortisol vµandrogen. - Líp l−íi: ë phÝa trong cïng, nèi liÒn víi nhau thµnh mét l−íi kh«ng ®Òu, tiÕt cortisolvµ androgen. + Tñy th−îng th©n: mµu hång tiÕt ra adrenalin vµ noradrenalin, dopamin lµ tiÒn chÊtcña noradrenalin. 1.2. Sinh lý tuyÕn th−îng th©n: + Sinh lý vá th−îng th©n: - Aldosterol (corticoid kho¸ng): t¸c dông trªn sù bµi tiÕt ë ng−êi, b×nh th−êngaldosterol sÏ lµm t¨ng ®µo th¶i ion K+ vµ H+, ion Na+ trong n−íc tiÓu ®−îc t¸i hÊp thu ë èngl−în xa vµ ®µo th¶i H+, K+ ra ngoµi. Trong c−êng chøc n¨ng th−îng th©n, th−îng th©n sÏ t¨ng tiÕt nhiÒu aldosterol, K+ sÏ bÞt¨ng ®µo th¶i ra ngoµi, t¨ng t¸i hÊp thu ion Na+ dÉn ®Õn t¨ng ion Na+, gi¶m ion K+ m¸u. Ng−îc l¹i, khi cã suy tuyÕn th−îng th©n th× aldosterol sÏ tiÕt Ýt h¬n, ion Na+ kh«ng®−îc t¸i hÊp thu ë èng th©n, K+ vµ H+ kh«ng ®−îc ®µo th¶i ra ngoµi nªn dÉn ®Õn t¨ng K+m¸u. 567 - Cortisol: tham gia vµo qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ protit, glucid vµ lipit, lµm t¨ng t©n t¹oglucoza tõ protit vµ lipit, t¨ng tÝch lòy glucogen trong gan, cã t¸c dông chèng viªm, chèngdÞ øng, gi¶m tÝnh thÊm thµnh m¹ch, ®iÒu hoµ huyÕt ¸p, lµm t¨ng ®−êng huyÕt. - Androgen: . §èi víi nam giíi: androgen trong vai trß thø yÕu trong ph¸t triÓn sinh dôc. . ë n÷: ostrogen cã t¸c dông ®Õn sù ph¸t triÓn giíi tÝnh vµ dËy th×. . Androgen cã t¸c dông lµm t¨ng tæng hîp protein vµ nhiÒu c¸c chuyÓn ho¸ kh¸c. + Sinh lý tñy th−îng th©n: lµ t¸c dông cña 2 chÊt c¬ b¶n do nã tiÕt ra: - Adrenalin: cã t¸c dông lµm t¨ng co bãp tim lµm cho nhÞp tim nhanh, t¨ng huyÕt ¸p,gi·n c¬ phÕ qu¶n, lµm t¨ng nhu ®éng ruét, lµm co tö cung, gi·n ®ång tö, co c¬ mi m¾t, d·nm¹ch vµnh... - Noradrenalin: cã t¸c dông co m¹ch g©y t¨ng huyÕt ¸p lµ chÝnh. 568 Suy th−îng th©n cÊp Suy th−îng th©n cÊp lµ mét cÊp cøu néi khoa, bÖnh cã tÝnh chÊt diÔn biÕn cÊp tÝnh dová th−îng th©n gi¶m s¶n xuÊt hormon mét c¸ch ®ét ngét (chñ yÕu lµ cortisol) g©y nªn c¸cbiÕn lo¹n vÒ l©m sµng cã thÓ g©y trôy m¹ch vµ tö vong. 1. Nguyªn nh©n. + §ang ®iÒu trÞ cortisol liÒu cao, tù ngõng ®ét ngét. + Sau stress nh−: chÊn th−¬ng, phÉu thuËt hoÆc nhiÔm khuÈn. + Sau phÉu thuËt c¾t mét hoÆc c¶ hai tuyÕn th−îng th©n. + ChÊn th−¬ng lµm xuÊt huyÕt tuyÕn th−îng th©n. + NhiÔm khuÈn huyÕt. + Suy chøc n¨ng tuyÕn yªn cÊp do ho¹i tö tuyÕn yªn (héi chøng Sheehan). + Chôp ®éng m¹ch th©n cã c¶n quang cã thÓ g©y biÕn chøng t¾c m¹ch hoÆc xuÊt huyÕtth−îng th©n. §iÒu trÞ b»ng thuèc chèng ®«ng kÐo dµi, liÒu cao kh«ng kiÓm so¸t chøc n¨ng ®«ngm¸u g©y biÕn chøng ch¶y m¸u. 2. Sinh lý bÖnh. ë ng−êi b×nh th−êng th−îng th©n tiÕt 20-30mg cortisol ®ñ ®Ó cung cÊp cho nhu cÇu c¬thÓ. NÕu v× mét trong c¸c nguyªn nh©n nµo ®ã th−îng th©n kh«ng tiÕt ®ñ cortisol sÏ g©y c¸crèi lo¹n l©m sµng nh−: + Gi¶m tr−¬ng lùc thµnh m¹ch, gi¶m ®¸p øng cña tim ®èi víi cathecolamin, gi¶m kh¶n¨ng gi÷ ion Na+ ë èng th©n dÉn ®Õn gi¶m huyÕt ¸p. + Gi¶m t¨ng sinh glucose dÔ g©y h¹ ®−êng m¸u, t¨ng b¹ch cÇu ¸i toan, t¨ng s¶n xuÊt tÕbµo lympho. + Cã thÓ g©y t¨ng kali huyÕt, nhiÔm toan chuyÓn ho¸. 3. TriÖu chøng. 3.1. L©m sµng: 569 + Ng−êi mÖt l¶, suy sôp, nhøc ®Çu, buån n«n, n«n, ®au bông d÷ déi, ®i láng, sèt rÊtcao, cã thÓ sèt lµ do rèi lo¹n trung khu ®iÒu hoµ th©n nhiÖt, (sèt kh«ng do nhiÔm khuÈn). + ý thøc ló lÉn, mª s¶ng, vËt v·, cã thÓ co giËt vµ dÉn ®Õn h«n mª. + M¹ch nhanh, nhá khã b¾t, tiÕng tim mê, huyÕt ¸p tôt, cã thÓ trôy m¹ch, sèc. + Khã thë do suy tim cÊp, da tÝm t¸i, niªm m¹c nhît nh¹t, xuÊt huyÕt d−íi da. + Ch¶y m¸u ch©n r¨ng, xuÊt huyÕt kÕt m¹c, cã thÓ xuÊt huyÕt tiªu ho¸. 3.2. CËn l©m sµng: + C«ng thøc m¸u: b¹ch cÇu th−êng t¨ng, c«ng thøc b¹ch cÇu chuyÓn tr¸i, b¹ch cÇu ¸itoan (E) t¨ng rÊt cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n. + Ure m¸u cã thÓ t¨ng. + Na+ m¸u gi¶m, K+ m¸u t¨ng. + §−êng huyÕt gi¶m. + §Þnh l−îng cortisol trong m¸u vµ n−íc tiÓu gi¶m (b×nh th−êng 30-300mmol/24h). + §iÖn tim: sãng T cao, QT kÐo dµi. §ã lµ biÓu hiÖn cña t¨ng kali m¸u. 4. §iÒu trÞ: CÇn ph¶i ®iÒu trÞ tÝch cùc vµ khÈn cÊp: + Båi phô ®ñ n−íc vµ ®iÖn gi¶i b»ng truyÒn dÞch (thanh huyÕt mÆn, thanh huyÕt ngät)truyÒn nhanh (bæ sung dÞch theo ¸p lùc tÜnh m¹ch trung t©m). +TruyÒn huyÕt thanh ngät ®Ó lµm t¨ng ®−êng huyÕt. + Hydrocortison succinat 100 mg tiªm tÜnh m¹ch trong giê ®Çu, sau ®ã cho tiÕphydrocortison 100 mg vµo thanh huyÕt ngät 5%. Tæng liÒu trong ngµy cã thÓ cho 600-1000mg. + NÕu bÖnh nh©n tho¸t ®−îc cho¸ng, nh÷ng ngµy tiÕp theo cã thÓ gi¶m liÒu hoÆc ®iÒutrÞ b»ng desoxycorticosteron acetat 2,5 - 5 mg tiªm b¾p thÞt. + §iÒu trÞ suy tim: ouabain, digoxin. + NÕu ®−êng huyÕt b×nh th−êng th× cã thÓ cho truyÒn insulin nhanh ®Ó lµm gi¶m bít K+vµ kÝch thÝch cho bÖnh nh©n ¨n. + NÕu huyÕt ¸p kh«ng lªn ®−îc th× cÇn cho c¸c thuèc n©ng huyÕt ¸p nh−: heptamin,aramin, dopamin... 570571 Suy th−îng th©n m¹n (bÖnh Addison) Suy th−îng t ...