Giáo trình Cơ sở Địa lí tự nhiên: Phần 2 - TS. Lê Thị Hợp

Giáo trình Cơ sở Địa lí tự nhiên: Phần 2 - TS. Lê Thị Hợp gồm nội dung của chương 2 và chương 3, trình bày về lớp vỏ địa lí của trái đất, các quy luật địa lí chung của trái đất, địa lí Việt Nam và địa lí địa phương. Mời bạn đọc cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Cơ sở Địa lí tự nhiên: Phần 2 - TS. Lê Thị Hợp Chương II LỚP VỎ ĐỊA LÍ CỦA TRÁI ĐẤT I - LỚP VỎ ĐỊA LÍ CỦA TRÁI ĐẤT 1. Lớp vỏ địa lí a) Kh¸i nÖm vÒ líp vá ®Þa lÝ Líp vá ®Þa lÝ lµ líp vá cña Tr¸i §Êt ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c líp vá bé phËn nh− th¹ch quyÓn, khÝ quyÓn, thuû quyÓn, thæ nh−ìng vµ sinh vËt quyÓn. C¸c quyÓn nµy kh«ng t¸ch rêi mµ th©m nhËp vµ t¸c ®éng lÉn nhau t¹o nªn mét tæng thÓ tù nhiªn thèng nhÊt, v« cïng phøc t¹p vµ cã cÊu tróc th¼ng ®øng trong vá ®Þa lÝ. Trong c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o nªn líp vá ®Þa lÝ th× th¹ch quyÓn lµ thµnh phÇn xuÊt hiÖn tr−íc hÕt, ®ång thêi còng lµ b¶o thñ nhÊt vµ nã ®· cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp, l©u dµi tíi c¸c thµnh phÇn kh¸c. Sinh quyÓn lµ quyÓn xuÊt hiÖn muén nhÊt nh−ng còng lµ quyÓn ®· t¹o nªn sù phong phó, ®a d¹ng vµ rÊt sinh ®éng cña líp vá ®Þa lÝ. b) Giíi h¹n cña líp vá ®Þa lÝ Kh«ng ph¶i toµn bé bÒ dµy cña c¸c quyÓn t¹o nªn líp vá ®Þa lÝ. Líp vá ®Þa lÝ chØ bao gåm c¸c tÇng bªn d−íi cña khÝ quyÓn (cho ®Õn hÕt tÇng ®èi l−u hay líp d−íi cña tÇng «z«n), toµn bé thuû quyÓn, thæ nh−ìng quyÓn, sinh quyÓn vµ bé phËn phÝa trªn cña th¹ch quyÓn (tíi mÆt ®¸y cña líp vá Tr¸i §Êt, n¬i xuÊt hiÖn c¸c t©m ®éng ®Êt hay nói löa vµ c¸c líp trÇm tÝch). Nh− vËy, bÒ dµy cña líp vá ®Þa lÝ ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi kho¶ng 60km. Còng cÇn chó ý lµ sù biÓu hiÖn vµ t¸c ®éng cña líp vá ®Þa lÝ ®−îc diÔn ra mét c¸ch râ nÐt vµ s©u s¾c nhÊt lµ ë ngay bÒ mÆt ®Êt. Cµng xa vÒ c¸c phÝa, cÊu tróc cña líp vá ®Þa lÝ cµng nghÌo nµn. 2. Khí quyển a) Kh¸i niÖm vÒ khÝ quyÓn KhÝ quyÓn lµ líp vá kh«ng khÝ bao bäc xung quanh Tr¸i §Êt. KhÝ quyÓn cã t¸c dông b¶o vÖ cho Tr¸i §Êt, duy tr× m«i tr−êng sèng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña sinh vËt. Th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi vËt chÊt vµ n¨ng l−îng, khÝ quyÓn th−êng xuyªn cã t¸c ®éng ®Õn mäi ho¹t ®éng trªn Tr¸i §Êt. b) Thµnh phÇn vµ cÊu t¹o cña khÝ quyÓn − Thµnh phÇn cña khÝ quyÓn : KhÝ quyÓn bao gåm hçn hîp c¸c chÊt khÝ cã thµnh phÇn hÇu nh− kh«ng ®æi, trong ®ã chñ yÕu lµ khÝ nit¬ chiÕm 78,1% vµ khÝ «xi chiÕm 20,9% thÓ tÝch. C¸c chÊt khÝ cßn l¹i chØ chiÕm 1% thÓ tÝch. Ngoµi ra trong khÝ quyÓn cßn lÉn nhiÒu t¹p chÊt nh− h¬i n−íc, khÝ CO2, bôi,... − CÊu t¹o khÝ quyÓn : ë s¸t mÆt ®Êt, khÝ quyÓn cã mËt ®é kh«ng khÝ rÊt dµy ®Æc, cµng lªn cao kh«ng khÝ cµng lo·ng dÇn. Tõ bÒ mÆt Tr¸i §Êt lªn ®Õn ®é cao 5km tËp trung kho¶ng 50% toµn bé khèi l−îng 25 khÝ quyÓn. §Õn ®é cao 10km lµ 75% vµ ®Õn ®é cao 16km chiÕm tíi 90% khèi l−îng khÝ quyÓn. Tuy vËy, ë ®é cao trªn 10 000km vÉn cßn quan s¸t thÊy dÊu vÕt kh«ng khÝ. Theo chiÒu th¼ng ®øng tõ d−íi lªn, khÝ quyÓn ®−îc chia lµm 5 tÇng, ®ã lµ : tÇng ®èi l−u, tÇng b×nh l−u, tÇng gi÷a, tÇng nhiÖt (tÇng ion) vµ tÇng ngoµi (tÇng khuÕch t¸n). c) Thêi tiÕt vµ khÝ hËu Thêi tiÕt vµ khÝ hËu lµ hai kh¸i niÖm cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau cïng ®Ò cËp ®Õn c¸c hiÖn t−îng vËt lÝ vµ tr¹ng th¸i cña khÝ quyÓn. − Thêi tiÕt : Thêi tiÕt lµ toµn bé c¸c hiÖn t−îng vËt lÝ vµ tr¹ng th¸i cña líp khÝ quyÓn gÇn s¸t mÆt ®Êt diÔn ra t¹i mét n¬i nµo ®ã trong mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh. C¸c hiÖn t−îng vËt lÝ nh− m−a, n¾ng, giã, gi«ng, b·o vµ c¸c tr¹ng th¸i cña líp kh«ng khÝ ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c yÕu tè nh− nhiÖt ®é, ®é Èm, khÝ ¸p, giã thÓ hiÖn râ nÐt ®Æc ®iÓm thêi tiÕt. C¸c hiÖn t−îng vµ tr¹ng th¸i khÝ quyÓn lu«n lu«n biÕn ®éng v× vËy thêi tiÕt còng biÕn ®æi kh«ng ngõng. − KhÝ hËu : KhÝ hËu lµ tr¹ng th¸i cña khÝ quyÓn diÔn ra trong mét ph¹m vi kh«ng gian réng lín vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi quy luËt biÕn ®æi nhiÒu n¨m cña chÕ ®é thêi tiÕt. Nh− vËy, nÕu nh− thêi tiÕt cã ®Æc ®iÓm lu«n lu«n biÕn ®éng (h»ng ngµy, h»ng giê) th× khÝ hËu cã tÝnh æn ®Þnh h¬n nhiÒu. Nh÷ng biÕn ®æi lín cña khÝ hËu trªn Tr¸i §Êt th−êng diÔn ra theo chu k× h»ng n¨m, h»ng tr¨m n¨m, h»ng ngh×n n¨m. d) C¸c nh©n tè h×nh thµnh khÝ hËu KhÝ hËu ë mçi n¬i nµo ®ã th−êng ®−îc h×nh thµnh bëi sù t¸c ®éng cña ba nh©n tè : bøc x¹ mÆt trêi, hoµn k−u khÝ quyÓn vµ ®Æc ®iÓm cña bÒ mÆt ®Öm. − Bøc x¹ mÆt trêi : Bøc x¹ mÆt trêi lµ nguån n¨ng l−îng chñ yÕu cña Tr¸i §Êt do MÆt Trêi cung cÊp. Bøc x¹ mÆt trêi ®em l¹i ¸nh s¸ng vµ nhiÖt ®é cho Tr¸i §Êt. Do Tr¸i §Êt cã h×nh d¹ng ªg«it, nªn l−îng bøc x¹ mÆt trêi chiÕu tíi bÒ mÆt Tr¸i §Êt t¹i c¸c vÜ ®é rÊt kh¸c nhau. ChÕ ®é bøc x¹ ®· quyÕt ®Þnh chÕ ®é nhiÖt cña Tr¸i §Êt. ë c¸c vïng vÜ ®é thÊp, tiÕp thu ®−îc l−îng bøc x¹ mÆt trêi lín nªn cã nÒn nhiÖt ®é cao vµ ®−îc gäi lµ vïng nhiÖt ®íi. ë c¸c cïng vÜ ®é trung b×nh cã nÒn nhiÖt ®é kh«ng cao ®−îc gäi lµ vïng «n ®íi, cßn c¸c vïng vÜ ®é cao h¬n cã nÒn nhiÖt ®é thÊp gäi lµ vïng hµn ®íi. ChÕ ®é bøc x¹ ®−îc coi lµ nguån gèc, lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña khÝ hËu. − Hoµn l−u khÝ quyÓn : Hoµn l−u khÝ quyÓn lµ c¸c dßng khÝ chuyÓn ®éng trong c¸c líp kh«ng khÝ gÇn mÆt ®Êt vµ trªn cao cña khÝ quyÓn, do cã sù chªnh lÖch cña khÝ ¸p t¹i v ...