Giáo trình - Côn trùng học đại cương - chương 5

Chương 5: Sinh vật học côn trùng. Sinh vật học côn trùng là môn học nghiên cứu về quá trình phát triển cá thể và đặc điểm sinh học của các pha phát triển ở côn trùng. Tìm hiểu về phương thức sinh sản, chức năng sinh học và đặc điểm sinh sống của từng pha.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình - Côn trùng học đại cương - chương 5 Ch−¬ng V Sinh vËt häc c«n trïng I. §Þnh nghÜa, néi dung vµ nhiÖm vô m«n häc Sinh vËt häc c«n trïng l m«n häc nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ thÓ v ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c pha ph¸t triÓn ë c«n trïng. T×m hiÓu vÒ ph−¬ng thøc sinh s¶n, chøc n¨ng sinh häc v ®Æc ®iÓm sinh sèng cña tõng pha ph¸t triÓn cña c«n trïng l nh÷ng hiÓu biÕt kh«ng thiÕu trong viÖc nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng chèng cã hiÖu qu¶ nh÷ng lo i s©u h¹i còng nh− b¶o vÖ v nh©n nu«i tèt c¸c lo i c«n trïng cã Ých. II. C¸c ph−¬ng thøc sinh s¶n cña c«n trïng C«n trïng l líp ®éng vËt cã kh¶ n¨ng thÝch nghi kú diÖu víi ho n c¶nh sèng, ®¶m b¶o cho chóng sinh tån v ph¸t triÓn mét c¸ch thuËn lîi. Cã thÓ thÊy ®iÒu n y qua c¸c ph−¬ng thøc sinh s¶n rÊt ®a d¹ng cña chóng d−íi ®©y: 2.1. Sinh s¶n h÷u tÝnh (Amphigenesis) §©y l ph−¬ng thøc sinh s¶n chñ yÕu ë líp c«n trïng v hÇu hÕt ®−îc thùc hiÖn th«ng qua sù kÕt hîp cña 2 c¸ thÓ ®ùc v c¸i riªng biÖt nh− th−êng thÊy ë phÇn lín c¸c lo i c«n trïng trong tù nhiªn. Song bªn c¹nh ®ã còng cã mét tû lÖ rÊt nhá c«n trïng sinh s¶n h÷u tÝnh nh−ng xÈy ra trong mét c¬ thÓ l−ìng tÝnh cã tªn gäi l kiÓu Hermaphroditism. Hugnes v Schrader, (1927 - 1930) ph¸t hiÖn thÊy trong quÇn thÓ lo i rÖp s¸p l«ng h¹i cam Icerya purchasi còng cã mét sè Ýt c¸ thÓ rÖp ®ùc b×nh th−êng (cã c¸nh) song hiÕm khi xuÊt hiÖn cßn l¹i chñ yÕu l rÖp c¸i (kh«ng cã c¸nh), ®©y l nh÷ng c¸ thÓ rÖp l−ìng tÝnh. Trong c¬ thÓ cña nh÷ng c¸ thÓ rÖp l−ìng tÝnh n y, c¸c tÕ b o phÝa ngo i cña tuyÕn sinh dôc h×nh th nh trøng, cßn c¸c tÕ b o phÝa trong l¹i h×nh th nh tinh trïng. Nhê cã ®ñ c¶ hai giíi tÝnh nªn khi ®Î ra trøng rÖp ® ®−îc thô tinh. Ngo i vÝ dô trªn ®©y, ng−êi ta cßn b¾t gÆp mét sè lo i c«n trïng l−ìng tÝnh víi nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. 2.2. Sinh s¶n ®¬n tÝnh (Parthenogenesis) Kh¸c víi sinh s¶n h÷u tÝnh, ë sinh s¶n ®¬n tÝnh chØ cã tÕ b o sinh dôc c¸i tøc trøng h×nh th nh nªn c¬ thÓ míi. ë líp c«n trïng, ph−¬ng thøc sinh s¶n n y t−¬ng ®èi phæ biÕn v kh¸ ®a d¹ng, cã thÓ thÊy 3 kiÓu chÝnh d−íi ®©y. 2.2.1. Sinh s¶n ®¬n tÝnh b¾t buéc KiÓu sinh s¶n n y xÈy ra ë nh÷ng lo i c«n trïng kh«ng cã giíi tÝnh ®ùc, hoÆc nÕu cã còng rÊt hiÕm v kh«ng cã vai trß g× trong ho¹t ®éng sinh s¶n nh− ë mét sè lo i rÖp s¸p, rÖp muéi. 177 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Côn trùng h c ñ i cương --------------------------------- http://www.ebook.edu.vn 2.2.2. Sinh s¶n ®¬n tÝnh tù chän KiÓu sinh s¶n ®¬n tÝnh n y xÈy ra mét c¸ch “ngÉu nhiªn” ë nh÷ng lo i vèn dÜ cã ph−¬ng thøc sinh s¶n h÷u tÝnh. Nh− ë lo i ong mËt, trong qu¸ tr×nh sinh s¶n, bªn c¹nh phÇn lín trøng ®−îc thô tinh ®Ó në ra ong thî, cã mét tû lÖ nhá trøng “ngÉu nhiªn” kh«ng ®−îc thô tinh sÏ në ra ong ®ùc. KiÓu sinh s¶n ®¬n tÝnh n y, vÒ hiÖn t−îng cã vÎ ngÉu nhiªn song b¶n chÊt l sù tù chän cña ong chóa ®Ó ®¶m b¶o mét tû lÖ sè l−îng thÝch hîp gi÷a ong thî v ong ®ùc v o tõng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, cã lîi cho sù ph¸t triÓn cña c¶ ® n ong. 2.2.3. Sinh s¶n ®¬n tÝnh chu kú §©y l kiÓu sinh s¶n kh¸ ®Æc biÖt do 2 ph−¬ng thøc sinh s¶n ®¬n tÝnh v h÷u tÝnh diÔn ra xen kÏ theo mét quy luËt æn ®Þnh trong chu kú ph¸t triÓn h ng n¨m cña mét sè C©y th©n th¶o C©y th©n gç C B D A Mïa xu©n E Mïa hÌ Mïa ®«ng I Mïa thu H F G C¸c ký chñ tiÕp theo Ký chñ ®Çu tiªn H×nh 5.1. Sinh s¶n ®¬n tÝnh chu kú ë RÖp muéi Aphis fabae A. RÖp mÑ kh«ng c¸nh; B. RÖp c¸i kh«ng c¸nh mïa xu©n; C. RÖp c¸i cã c¸nh di c− mïa xu©n; D. RÖp c¸i kh«ng c¸nh mïa hÌ; E. RÖp c¸i cã c¸nh di c− mïa hÌ; F. RÖp c¸i cã c¸nh di c− mïa thu; G. RÖp ®ùc cã c¸nh mïa thu; H. RÖp c¸i kh«ng c¸nh mïa thu; I. Trøng qua ®«ng (theo A. F. G. Dixon) 178 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Côn trùng h c ñ i cương ------------------------------ http://www.ebook.edu.vn lo i c«n trïng, ®iÓn h×nh l mét sè lo i rÖp muéi (Aphididae) sèng ë vïng «n ®íi. ë nh÷ng c«n trïng n y, trong ®iÒu kiÖn sèng thuËn lîi cña mïa xu©n v mïa hÌ, chóng thùc hiÖn ph−¬ng thøc sinh s¶n ®¬n tÝnh v ®Î con, t¹o ra sù gia t¨ng sè l−îng quÇn thÓ lín. Nh−ng ®Õn mïa thu, trong quÇn thÓ cña chóng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng c¸ thÓ rÖp ®ùc cã c¸nh ®Ó cïng víi rÖp c¸i tiÕn h nh ph−¬ng thøc sinh s¶n h÷u tÝnh. ThÕ hÖ míi ®−îc s¶n sinh lóc n y kh«ng ph¶i l rÖp con th«ng th−êng m l trøng ®Ó cã thÓ v−ît qua mïa ®«ng kh¾c nghiÖt mét c¸ch thuËn lîi (H×nh 5.1). 2.3. Sinh s¶n nhiÒu ph«i (Polyembryony) H×nh 5.2. C¬ thÓ vËt chñ chøa ®Çy kÐn ong ký sinh Litomastix do sinh s¶n nhiÒu ph«i (theo R. R. Askew) L kiÓu sinh s¶n m chØ tõ mét qu¶ trøng nh−ng nhê qu¸ tr×nh ph©n chia mÇm ph«i ®Æc biÖt ®Ó t¹o ra ®−îc tõ hai ®Õn h ng tr¨m c¸ thÓ míi (H×nh 5.2). KiÓu sinh s¶n n y th−êng b¾t gÆp ë mét sè gièng ong ký sinh nh− Litomastix, Cepidosoma (Encyrtidae) hay Amicro ...