Giáo trình - Côn trùng học đại cương - chương 6

Chương 6: Sinh thái học côn trùng. Thuật ngữ sinh thái học - Ecology được bắt nguồn từ hai gốc từ Hy lạp là Oikos và logos, có nghĩa "môn khoa học về nơi ở" của sinh vật. Năm 1869 lần đầu tiên nhà động vật học người Đức E.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình - Côn trùng học đại cương - chương 6 Ch−¬ng VI Sinh th¸i häc c«n trïng I. §Þnh nghÜa, néi dung vµ nhiÖm vô m«n häc ThuËt ng÷ sinh th¸i häc - Ecology ®−îc b¾t nguån tõ hai gèc tõ Hy l¹p l Oikos v logos, cã nghÜa “m«n khoa häc vÒ n¬i ë” cña sinh vËt. N¨m 1869 lÇn ®Çu tiªn nh ®éng vËt häc ng−êi §øc E.Haeckel ® ®Þnh nghÜa sinh th¸i häc l m«n khoa häc “nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a ®éng vËt víi m«i tr−êng h÷u c¬ v v« c¬ ë xung quanh, trong ®ã bao gåm nh÷ng quan hÖ hç trî hoÆc ®èi kh¸ng cña ®éng, thùc vËt, tiÕp xóc mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp”. Cã thÓ nãi m«n Sinh th¸i häc ®−îc chÝnh thøc h×nh th nh nh− mét m«n khoa häc tõ ®ã. Trong nh÷ng n¨m sau n y, néi dung v nhiÖm vô cña Sinh th¸i häc kh«ng ngõng ®−îc bæ sung, ho n thiÖn v chuyªn ho¸ cho tõng nhãm ®èi t−îng, bëi c¸c t¸c gi¶ nh− Shelford (1929), Naumop (1955), Svarts (1960), Endruarx (1961) v Ghilarov (1964). Trong ph¹m vi Sinh th¸i häc c«n trïng n«ng nghiÖp, m«n häc n y ®i s©u nghiªn cøu c¸c ®Æc tÝnh sinh th¸i häc cña c«n trïng trong mèi liªn quan víi c©y trång v ®ång ruéng. §ã l c¸c ph¶n øng, biÓu hiÖn trong ®êi sèng cña chóng d−íi t¸c ®éng cña m«i tr−êng v« sinh v h÷u sinh ë xung quanh ®Ó tõ ®ã n¾m ®−îc ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh ®Õn quy luËt ph©n bè, quy luËt ph¸t sinh, ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng, g©y h¹i cña chóng. Nh÷ng hiÓu biÕt quan träng n y l c¬ së khoa häc cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ mïa m ng ®¹t hiÖu qu¶ mong muèn. §Ó n¾m ®−îc mét sè ®Æc tÝnh sinh th¸i häc nh− tËp tÝnh sèng, kh¶ n¨ng thÝch nghi, qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, ph¸t triÓn c¸ thÓ cña mçi lo i c«n trïng, ®−¬ng nhiªn ng−êi ta ph¶i t×m c¸ch quan s¸t trªn tõng lo i riªng biÖt, chñ yÕu th«ng qua viÖc nu«i s©u ë trong phßng thÝ nghiÖm kÕt hîp víi theo dâi ë ngo i tù nhiªn. Néi dung nghiªn cøu nh− vËy ®−îc gäi l Sinh th¸i c¸ thÓ (autecology). ViÖc t×m hiÓu mèi quan hÖ cña tõng lo i c«n trïng víi m«i tr−êng xung quanh, hay sinh th¸i c¸ thÓ l viÖc cÇn thiÕt v h÷u Ých trong nghiªn cøu c«n trïng n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn ®Ó cã thªm nh÷ng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ v rÊt cÇn thiÕt nh− biÕn ®éng sè l−îng, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña tõng lo i, con ng−êi ph¶i nh×n nhËn ®èi t−îng nghiªn cøu trong c¶ hÖ thèng, tøc l trong mèi quan hÖ víi c¶ phøc hîp lo i t¹i n¬i sinh sèng cña chóng. Néi dung nghiªn cøu réng h¬n n y ®−îc gäi l sinh th¸i quÇn thÓ (Synecology). Cã thÓ thÊy nÕu nghiªn cøu sinh th¸i c¸ thÓ phÇn n o mang tÝnh nh©n t¹o do cè t¸ch riªng tõng lo i ®Ó xem xÐt, th× nghiªn cøu sinh th¸i quÇn thÓ l thùc tÕ v hîp lý h¬n. V× r»ng trong tù nhiªn c¸c lo i c«n trïng kh«ng sinh sèng ®éc lËp víi nhau m gi÷a chóng cã mèi quan hÖ qua l¹i kh¸ chÆt chÏ, chóng ¶nh h−ëng lÉn nhau v hÇu nh− ë ®Æc tÝnh sinh th¸i mçi lo i ®Òu thÓ hiÖn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau kÕt qu¶ cña mèi quan hÖ t−¬ng 202 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Côn trùng h c ñ i cương ------------------------------ http://www.ebook.edu.vn hç ®ã. Trong sinh th¸i c«n trïng n«ng nghiÖp, sinh th¸i c¸ thÓ v sinh th¸i quÇn thÓ l hai phÇn cña mét néi dung nghiªn cøu thèng nhÊt, nh»m bæ sung th«ng tin cho nhau ®Ó cung cÊp nh÷ng hiÓu biÕt khoa häc, ®Çy ®ñ v cÇn thiÕt vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«n trïng v m«i tr−êng sèng cña chóng. Víi tÝnh chÊt l m«n khoa häc liªn ng nh, sinh th¸i c«n trïng n«ng nghiÖp ®ßi hái sù liªn kÕt ch¨t chÏ gi÷a c«n trïng häc, sinh häc, khÝ t−îng thuû v¨n, ®Þa chÊt, m«i tr−êng, canh t¸c häc v n«ng häc. Sinh th¸i häc thùc chÊt l khoa häc vÒ cÊu tróc v chøc n¨ng cña thiªn nhiªn, do ®ã nghiªn cøu sinh th¸i häc ph¶i b¾t ®Çu tõ quan s¸t, m« t¶ c¸c hiÖn t−îng sinh th¸i ®Ó rót ra quy luËt, tiÕn tíi gi¶i thÝch c¸c quy luËt sinh th¸i ®ã. Tõ hiÓu biÕt n y, con ng−êi cã c¬ së ®Ó t¸c ®éng, ®iÒu khiÓn c¸c mèi quan hÖ trong tù nhiªn, nh− mèi quan hÖ gi÷a s©u bä, c©y trång v ngo¹i c¶nh theo h−íng cã lîi cho con ng−êi v m«i tr−êng. II. C¸c yÕu tè sinh th¸i häc M«i tr−êng sèng cña c«n trïng l tæ hîp c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh n¬i c«n trïng sinh sèng. M«i tr−êng sèng bao gåm nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, cã t¸c ®éng thuËn hay nghÞch, hç trî hay ®èi kh¸ng, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ë møc ®é rÊt kh¸c nhau ®Õn ®êi sèng c«n trïng. Nh÷ng yÕu tè nh− vËy ®−îc gäi l c¸c yÕu tè sinh th¸i. C¸c yÕu tè sinh th¸i cña sinh vËt nãi chung v c«n trïng nãi riªng ®−îc chia th nh 3 nhãm yÕu tè chÝnh: 2.1. Nhãm yÕu tè phi sinh vËt (C¸c yÕu tè vËt lý cña m«i tr−êng). Bao gåm c¸c yÕu tè khÝ hËu, thêi tiÕt nh− nhiÖt ®é, ®é Èm, giã, m−a, bøc x¹, ¸nh s¸ng, th nh phÇn kh«ng khÝ; v c¸c yÕu tè ®Þa h×nh, ®Þa m¹o, søc hót tr¸i ®Êt, tõ tr−êng, ¸p suÊt khÝ quyÓn. §Êt v n−íc cïng thuéc nhãm yÕu tè sinh th¸i n y v cßn cã vai trß l m«i tr−êng sinh sèng ®Æc biÖt cña nhiÒu lo i c«n trïng. 2.2. Nhãm yÕu tè sinh vËt (C¸c yÕu tè h÷u c¬ cña m«i tr−êng). Bao gåm c¸c mèi quan hÖ gi÷a sinh vËt víi nhau nh− thøc ¨n (theo nghÜa réng l sinh vËt sèng v c¸c s¶n phÈm tõ sinh vËt) quan hÖ c¹nh tranh kh¸c lo i v cïng lo i. 2.3. Nhãm yÕu tè do ng−êi. §©y l nhãm yÕu tè ®Æc biÖt, bao gåm c¸c t¸c ®éng do ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®êi sèng cña con ng−êi t¹o nªn. C¸c ho¹t ®éng n y cã khi do v« t×nh hay cè ý, cã thÓ g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ vÒ mÆt v« sinh hoÆc h÷u sinh ®Õn ®êi sèng c«n trïng. Do ®ã ho¹t ®éng ®óng sÏ mang l¹i nh÷ng t¸c ®éng rÊt tÝch cùc, hiÖu qu¶, song nÕu sai lÇm chóng sÏ g©y nhiÒu hËu qu¶ tai h¹i kh«n l−êng cho con ng−êi v thiªn nhiªn. ViÖc ph©n chia c¸c yÕu tè sinh th¸i nh− trªn phÇn n o mang tÝnh nh©n t¹o, cèt ®Ó tiÖn theo dâi, m« t¶ trong ho¹t ®éng nghiªn cøu nªn còng chØ cã ý nghÜa t−¬ng ®èi. Trong thùc tÕ, c¸c yÕu tè sinh th¸i kh«ng t¸ch biÖt nhau m cã quan hÖ qua l¹i lÉn nhau rÊt chÆt chÏ, s©u xa v còng t¸c ®éng lªn ®êi sèng c«n trïng d−íi h×nh thøc c¸c tæ hîp yÕu tè. Song nãi nh− vËy kh«ng cã nghÜa ®ång nhÊt ho¸ vai trß v møc ®é ¶nh h−ëng cña mäi yÕu tè ...