Giáo trình Dân số và Phát triển: Phần 2 - PGS.TS. Nguyễn Nam Phương (chủ biên)

Phần 2 Giáo trình Dân số và Phát triển do PGS.TS. Nguyễn Nam Phương (chủ biên) gồm nội dung chương 5 đến chương 9 của tài liệu, cụ thể: Chương 5 - Dự báo dân số và chính sách dân số, Chương 6 - Dân số và các vấn đề kinh tế, Chương 7 - Dân số và các vấn đề xã hội, Chương 8 - Dân số và các vấn đề tài nguyên, môi trường, Chương 9 - Lồng ghép dân số và phát triển vào kế hoạch hoá phát triển kinh tế - xã hội.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Dân số và Phát triển: Phần 2 - PGS.TS. Nguyễn Nam Phương (chủ biên) Chương 5 DỰ BÁO DÂN SỐ VÀ CHÍNH SÁCH DÂN SỐ Mục đích - Giúp cho người học nắm được khái niệm, nhiệm vụ, mục tiêu, b¶nchÊt, c¸c b−íc tiÕn hµnh DBDS, yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông c¸c ph−¬ngph¸p dù b¸o d©n sè khi ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc ph¸t triển kinh tế xã hộit−¬ng lai cũng nh− lËp kÕ ho¹ch, ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tế xã hội hµngn¨m. C¸c chÝnh s¸ch d©n sè vµ c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cã mèi quan hệmËt thiÕt với nhau, do vậy khi lập các kế hoạch và hoạch định các chínhsách phát triển cần nắm vững các mục tiêu, biện pháp, nguyên tắc cơ bảncủa chính sách dân số hiện hành.5.1. DỰ BÁO DÂN SỐ5.1.1. Khái niệm, nhiệm vụ, phân loại dự báo dân sốa. Khái niệm Dân số và sự phát triển kinh tế xã hội có mối quan hệ tác động qua lạilẫn nhau. Dân số vừa là yếu tố của sản xuất, nhưng đồng thời lại là yếu tốcủa tiêu dùng, đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình phát triển. Đểhoạch định chiến lược phát triển kinh tế xã hội tương lai cũng như lập kếhoạch, chương trình phát triển kinh tế xã hội hàng năm, việc nắm bắt tìnhhình phát triển dân số, quy mô, cấu trúc của nó là yêu cầu cần thiết và là thựctế khách quan. Dự báo dân số chính là để đáp ứng những yêu cầu nói trên. Dự báo dân số thực chất là những tính toán để xác định hoặc chỉ ramột kiểu tái sản xuất dân số nào đó trong tương lai, trên cơ sở những giảthiết về sự biến đổi của các quá trình dân số đã được chấp nhận. Dự báo dân số là một trong những bộ phận chủ yếu trong hệ thống dựbáo kinh tế xã hội. Dự báo dân số có nhiệm vụ là phát hiện những yếu tố tácđộng đến quá trình dân số, vạch ra bức tranh toàn cảnh về tình hình tái sảnxuất dân số trong tương lai. 157b. Vai trò và nhiệm vụ của dự báo dân số Dự báo dân số là một trong những dự báo quan trọng nhất trong hệthống các dự báo và thường được thực hiện đầu tiên. Bởi vì, dự báo dân sốcung cấp các thông tin về nhân lực, lao động, làm tiền đề, cơ sở để xây dựngcác chương trình, kế hoạch và để thực hiện các dự báo khác. Với vai trò và ýnghĩa như vậy, dự báo dân số có một số nhiệm vụ chủ yếu sau đây: - Trên cơ sở phân tích, đánh giá tình hình biến động dân số trong quákhứ và hiện tại, xem xét xu hướng biến đổi dân số trong tương lai, dự báodân số có nhiệm vụ là phải tính toán và xác định được số lượng (quy mô)dân số sẽ có trong tương lai. - Dự báo dân số phải có nhiệm vụ tính toán, xác định và chỉ ra đượcnhững thay đổi trong tương lai về cơ cấu dân số theo tuổi, giới tính, dân tộc,tôn giáo, lao động, nghề nghiệp, nơi cư trú, theo tình trạng hôn nhân, v.v... - Dự báo dân số có nhiệm vụ là tính toán và chỉ ra những thay đổitrong tương lai các hiện tượng dân số có liên quan đến quá trình tái sản xuấtdân số như: tỷ suất sinh thô, tỷ suất chết thô, tỷ suất nhập cư, xuất cư, tỷsuất biến động tự nhiên, tỷ suất di dân thuần túy, tỷ suất biến động chungdân số, số con bình quân một phụ nữ, tỷ suất sinh đặc trưng theo tuổi, tuổithọ trung bình, v.v... làm cơ sở để đề xuất các biện pháp của chính sách dânsố và họach định các chiến lược phát triển. - Ngoài những nội dung và nhiệm vụ chủ yếu nêu trên, trong chừngmực nhất định dự báo dân số còn có nhiệm vụ phát hiện và chỉ ra những hậuquả sâu xa của những thay đổi dân số tương lai đối với các quá trình pháttriển, từ đó đề xuất những giải pháp hữu hiệu nhằm điều chỉnh sự phát triểndân số cho phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội từng thời kỳ.c. Phân loại dự báo dân số Tuỳ theo mục đích, nội dung và yêu cầu đặt ra để phân chia dự báodân số theo từng loại cho thích hợp. Về cơ bản có một số dạng dự báo dânsố chủ yếu sau đây: . Theo thời gian Dự báo dân số có thể là: Dự báo ngắn hạn; dự báo trung hạn; dự báodài hạn158 + Dự báo ngắn hạn là những dự báo được xác định trong khoảng thờihạn 5 năm. Các dự báo ngắn hạn thường có độ chính xác tương đối cao hơn,vì trong quãng thời gian không dài, tác động của các yếu tố khách quan vàchủ quan đến các quá trình dân số không nhiều, trong chừng mực nhất địnhcó thể lường trước và tính toán được. Các dự báo dân số ngắn hạn có ýnghĩa rất lớn trong công tác lập kế hoạch và thường được sử dụng làm cơ sởđể xây dựng kế hoạch 5 năm về phát triển kinh tế xã hội của đất nước, củakhu vực, vùng... + Dự báo trung hạn là những dự báo được xác định cho khoảng thờihạn trên dưới 15 năm (15 - 20 năm). Do độ dài của thời gian dự báo tươngđối dài, nhiều thay đổi và những tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến cácquá trình dân số khó xác định, vì thế mức độ chính xác của các dự báo trunghạn không cao. + Dự báo dài hạn là những dự báo được xác định cho khoảng thời hạntừ 30 năm trở lên. Do thời hạn dự báo dân số dài nên những yếu tố ảnhhưởng đến các quá trình dân số khó lường trước và tính ...