Giáo trình Tiến trình Văn học: Phần 2 - Phạm Phú Phong

Phần 2 của cuốn Giáo trình Tiến trình Văn học giới thiệu đến người học các kiến thức tổng quát về: phương pháp sáng tác thế kỷ XX với những trào lưu mới, chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa hiện đại. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Tiến trình Văn học: Phần 2 - Phạm Phú PhongChương 3: PHƯƠNG PHÁP SÁNG TÁC THẾ KỶ XX3.1. Những trào lưu mới Người ta nói rằng thế kỷ XX là thế kỷ khó đặt tên. Với những biến động dữ dội củalịch sử xã hội, sự hình thành của hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa, các cuộc chiến tranhxâm lược của chủ nghĩa thực dân – đế quốc, sự phản kháng của các dân tộc ở các vùng đấtthuộc địa bị xâm lược. Chưa có thời kỳ nào những lý tưởng về bình đẳng, bác ái, dân chủ,công bằng, văn minh lại thu hút sự quan tâm của nhiều dân tộc trên thế giới như lúc này.Những lý tưởng đó không còn là tài sản riêng của một tầng lớp, một giai cấp, mà đã trởthành tài sản chung của toàn nhân loại, trở thành cơ sở cốt tử mang bản chất người của conngười. Nó buộc cả những người thuộc giai cấp đề xuất ra nó, phải nhận thức lại, phải khởiđộng lại quá trình nhận thức để hiểu đúng bản chất tốt đẹp như chính ý nghĩa của những từnày. Quá trình giao lưu văn hóa của từng vùng, từng khu vực và trên toàn thế giới, cùng vớisự mâu thuẫn ngày càng diễn ra gay gắt trong xã hội tư sản, trước hết là sự mâu thuẫn giữathực tế xã hội tư sản với lý tưởng mà họ đã nêu ra, trước sự phát triển mạnh mẽ của nềnkhoa học công nghệ, nó nâng cao tầm nhận thức của con người, sự va chạm, cọ xát giữa cácnền văn minh, nhất là văn minh phương Đông và văn minh phương Tây,… bấy nhiêunguyên nhân đó làm nảy sinh nhiều hệ thống quan niệm, nhiều hệ thống tư tưởng, trước hếtlà về mặt triết học, về hệ tư tưởng, sau đó là về văn học nghệ thuật, có khi có sự mâu thuẫnnhau trong cùng một hệ thống. Bên cạnh đó, sự phát triển lớn mạnh của giai cấp công nhân,cả về năng lực nhận thức với tư tưởng làm kim chỉ nam là chủ nghĩa Marx - Lenine và cả vềđội ngũ, đã tạo ra thế đối lập gay gắt và cân bằng trong một thời gian dài giữa hệ thống cácnước tư bản chủ nghĩa và hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa, trước khi hệ thống xã hội chủnghĩa rơi vào cuộc khủng hoảng cuối thế kỷ. Tình hình đó làm nảy sinh nhiều trào lưu,nhiều trường phái xoay quanh các phương pháp sáng tác đa dạng, tạo cho đời sống văn họcthế kỷ XX những cơn lốc mạnh mẽ, sôi động, làm xuất hiện một diện mạo mới cho văn họcnghệ thuật một cách khá ấn tượng. Như đã trình bày, phương pháp sáng tác là một nguyên tắc tư tưởng – nghệ thuật nhằmchỉ đạo toàn bộ quá trình sáng tác, “phương pháp là ý thức về hình thức của sự vận động nộitại của bản thân nội dung” như Hégels đã từng nhấn mạnh (28). Do xuất hiện nhiều quanniệm, nhiều trường phái, nhiều trào lưu, nên thế kỷ XX xuất hiện quá nhiều thứ chủ nghĩa,nghĩa là quá nhiều phương pháp sáng tác nghệ thuật, khó mà khảo sát một cách đầy đủ,chúng tôi chỉ có thể giới thiệu một số phương pháp chủ yếu, có tác động sâu sắc đến tiếntrình văn học thế giới mà thôi.28 Dẫn theo Lenine, Bút ký triết học, Nxb Sự thật, H. 1977, tr.103 563.1.1 . Chủ nghĩa lãng mạn mới Một khuynh hướng tư tưởng – nghệ thuật xuất hiện ở nhiều nước châu Âu vào cuối thếkỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nhằm phản ứng lại tính chất suy đồi của chủ nghĩa tự nhiên, phảnứng cả với tinh thần bi quan và mất lòng tin của các trường phái văn học đương thời. Dovậy, có người coi nó là một kiểu chủ nghĩa hiện thực đặc biệt của thế kỷ XX. Khuynhhướng nghệ thuật này đã thu hút nhiều tác giả tên tuổi ở nhiều nước tham gia như ở Mỹ cóJ. London (1876 – 1916), ở Anh có J. Conrad (1857 – 1924), ở Đức có G. Hauptmann (1862– 1946), ở Na Uy có K. Hamsun (1859 – 1952)… Chủ nghĩa lãng mạn mới không phải là một tư trào độc lập, ngay cả cơ sở triết họccũng không thuần nhất, nó xuất hiện với tư cách là một xu hướng tư tưởng và phong cáchđan xen, vừa tương tác cả khuynh hướng hiện thực chủ nghĩa lẫn khuynh hướng suy đồi,vừa kế thừa những thành tựu mà chủ nghĩa lãng mạn thế kỷ XIX đã đề ra. Đó là sự cự tuyệt“tồn tại tầm thường” của kẻ tiểu thị dân phàm tục, ca ngợi sự dũng cảm, anh hùng, kỳ côngcủa những hành động phiêu lưu trong những hoàn cảnh phi thường. Conrad vừa là nhà tiểuthuyết, truyện ngắn, vừa là nhà phê bình văn học. Khuynh hướng lãng mạn trong ôngthường kết hợp việc miêu tả một cách hiện thực tâm lý của con người hiện đại và sự tàn bạocủa thế giới tư bản. Truyện của ông phần lớn xảy ra ở xứ lạ, cách biệt với nền văn minhchâu Âu, nhân vật thường trải qua những cuộc phiêu lưu trên biển cả hoặc trong rừng sâu,thường bộc lộ những phẩm chất tinh thần tốt đẹp như nghị lực, dũng cảm, kiên cường, chịuđựng, đầy lương tâm và ước mơ về tình yêu, tình bạn; lên án sự bất bình đẳng về xã hội vàchủng tộc, phẫn nộ trước tội ác của chủ nghĩa đế quốc (Trung tâm của bóng tối, Ngài Jim,Bão táp, Dưới con mắt phương Tây…). Ngay cả J. Lorca ở giai đoạn sáng tác ban đầu, tuythể hiện rõ chủ đề phản kháng đối với lối sống thị dân thô thiển và ích kỷ, nhưng về mặt thipháp vẫn bị ảnh hưởng nặng nề của chủ nghĩa siêu thực; hoặc J. London được coi là nhà vănhiện thực lớn nhất của nước Mỹ đầu thế kỷ XX ...