HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG (1724 – 1791)

Hải Thượng Lãn Ông tên húy là Lê Hữu Trác tên thường là Lê Hữu Chẩn, là một đại y tôn của nước ta. Sinh ngày 12/11/1724 năm Giáp Thìn về cuối đời Hậu Lê, ở thôn Văn Xá, làng Lưu sXá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương, (nay là thôn Thanh Xá, xã Hoàng Hữu Nam, huyện Yên Mỹ, Hải Hưng). Mất ngày rằm tháng Giêng năm Tân Hợi, niên hiệu Quang Trung thứ 4 (1791) tại xã Tình Diễm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG (1724 – 1791) HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG (1724 – 1791)Hải Thượng Lãn Ông tên húy là Lê Hữu Trác tên thường là Lê Hữu Chẩn, là mộtđại y tôn của nước ta.Sinh ngày 12/11/1724 năm Giáp Thìn về cuối đời Hậu Lê, ở thôn Văn Xá, làngLưu sXá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, tỉnh Hải Dương, (nay là thônThanh Xá, xã Hoàng Hữu Nam, huyện Yên Mỹ, Hải Hưng). Mất ngày rằm thángGiêng năm Tân Hợi, niên hiệu Quang Trung thứ 4 (1791) tại xã Tình Diễm, huyệnHương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.Cha là Lê Hữu Mưu đỗ tiến siõ, làm Thượng Thư đời Lê Dụ Tôn, mẹ quê ở BàuThượng, làng Tình Diễm, Hương Sơn, Hà Tĩnh.Hồi nhỏ theo cha đi học ở Thăng Long, năm 1739 cha mất, lớn l ên gặp thời loạn,vua Lê hư vị, Chúa Trịnh lộng quyền, các nơi đều nổi dậy chống đối, có phen Lãnông cũng ra cầm quân dẹp loạn, nhưng vì chán ghét cuộc chém giết tương tàn ấy,nên nhân có tin người anh ở Hương Sơn mất, ông bèn viện cớ về quê nuôi mẹ.Nhân bị đau ốm, Lãn ông mới tìm đến vị Lương y Trần Độc ở núi Thành, xãHương Cần, huyện Thanh Ch ương, Nghệ An để chữa bệnh. Trong thời gian ở đóhơn 2 năm, Lãn ông đã nghiên cứu các sách y học kinh điển nhất l à bộ Phùng ThịCẩm Nang và cùng họ Trần bàn luận về y học.Bấy giờ có Hải Quận Công biết Lãn Ông văn võ kim toàn muốn mời ra cầm quânlần nữa, nhưng vì chán ghét chiến tranh, không ham danh lợi Lãn Ông đã cươngquyết chối từ, trở về Hương Sơn nghiên cứu y học và chữa bệnh.Năm 1760, mẹ mất, lúc đó tuy mới 35 tuổi đ ã nổi tiếng là danh y, ngoài việc chữabệnh, Hải Thượng Lãn Ông đã mở lớp dạy cho đồ đệ. Suốt hai mươi mấy năm lưutâm nghiên cứu, đem hết tài năng và tinh thần tận tụy chữa bệnh và giảng dạy.Hải Thượng đã lĩnh hội được nguyên lý uyên thâm của Đông y, thu lượm bao kinhnghiệm phong phú về chẩn trị, đúc kết lại thành một hệ thống kết hợp chặt chẽ lýluận với thực tiễn lâm sàng trong một tác phẩm rất lớn và rất có giá trị là bộ YTông Tâm Lĩnh. Ngoài ra lại còn viết tập”Vệ Sinh Yếu Quyết” và một bản gọi“Nữ Công Thắng Lãm”.Năm 1782, đời Lê Hiến Tông, Niên hiệu Cảnh Hưng thứ 43, bấy giờ đã ngoài 60tuổi Hải Thượng bị triệu về Kinh để chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán con ChúaTrịnh Sâm.Ở triều đình, bị các ngự y ganh tị gièm pha, mãi sau Hải Thượng mới được phépchữa nên không có kết quả. Nhân ở kinh đô một năm ông tìm mọi cách để in bộsách của mình nhưng không thành công, lại có ý tìm lại các vị danh y tại đó đểtrao đổi học thuật nhưng chỉ thu lượm được một số bài thuốc kinh nghiệm hoặcgia truyền. Hải Thượng đã kể lại cuộc hành trình này ở tập Thượng Kinh Ký Sự,một tài liệu văn học có giá trị phản ánh đời sống của xã hội Việt Nam hồi đó.Lãn Ông trở về Hương Sơn tiếp tục nghiên cứu, chữa bệnh, giảng dạy và hoànthành bộ Y Tông Tâm Lĩnh, bộ sách Đông y lớn nhất và quí nhất ở nước ta: gồm63 cuốn (nay chỉ còn 55 cuốn) do Vũ Xuân Hiên thu thập lại và đem in năm 1866.Nội dung bao gồm y lí, chẩn trị, phương dược, trình bày có hệ thống, kết hợp lýluận với thực tiễn, phân tích chứng minh rõ ràng, như bàn về Thủy Hỏa thì cócuốn Huyền Tẩn Phát Vi, bàn về khí huyết có cuốn Khôn Hóa Thái Chân, trị cácbệnh ngoại cảm thì có Ngoại Cảm Thông Trị, biện biệt tạp chứng thì có BáchBệnh Cơ Yếu, chẩn đoán thì có Y Gia Quan Miện, biện luận thì có Đạo Lưu DưVận, vận khí có Vận Khí Bí Điển ... cho đến các loại phụ khoa (Phụ Đạo XánNhiên), nhi khoa (Ấu Ấu Tu Tri) đều viết một cách tinh thông, giầu kinh nghiệm.Tuy chịu ảnh hưởng của y học Trung Hoa nhất là Phùng Thị nhưng Lãn Ông đã cóóc sáng tạo vận dụng y lí hợp với hoàn cảnh khí hậu và thể chất của người ViệtNam và đã sử dụng thuốc Nam để chữa bệnh, như ở các cuốn Lĩnh Nam BảnThảo, Bách Gia Trân Tàng và Hành Giản Trân Nhu. Nhận định về Lĩnh Namkhông có thương hàn, Lãn Ông đã lập ra nhiều phương thang mới ghi ở cuốnNgoại Cảm Thông Trị. Đặc biệt trong 2 cuốn Dương Án và Âm Án, ghi lại nhữngy án và phân tích về những bệnh đã chữa khỏi hoặc không chữa được. Cuốn ChâuNgọc Cách Ngôn để lại cho chúng ta những điều căn dặn rất bổ ích về chẩn đoántrị liệu và những sai lầm tai hại cần tránh.Thân thế và sự nghiệp của Lãn Ông đã có một ảnh hưởng rất lớn đối với giớiĐông y Việt Nam cả về mặt đạo đức và chuyên môn.Bộ sách Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh gồm 28 tập, 66 quyển, nội dung gồm:1. Tập đầu: Có bài tựa, Phàm lệ mục lục và Y nghiệp phần chương nói về nghề y,thái độ tư cách, khái quát bộ sách và tập thơ Y Lí Thâu Nhàn.2- Tập Nội Kinh Yếu Chỉ: nêu khái yếu về cuốn kinh điển Nội kinh.3. Tập Y Gia Quan Miện: Khái niệm về Âm dương, Ngũ hành, quẻ số, can chi,mạch yếu.4. Tập Y Hải Cầu Nguyên: Soạn những lời thiết yếu của các tiên hiền, chú giải kỹđể làm rõ những điều huyền bí.5. Tập Huyền Tẫn Phát Vi: Nói rõ công dụng mở đầu của ‘Tiên thiên’, máy Âmdương, khiếu Thủy Hỏa và cách phân biệt chứng trạng, dùng thuốc.6- Tập Khôn Hóa Thái Chân: gồm có công dụng nuôi sống của ‘Hậu thi ên’ ...