Hát Giậm Quyển Sơn - Những đặc điểm về tổ chức và quy trình diễn xướng

Ngay từ những năm 50 của thế kye XX, nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật biểu diễn xướng hát của hát Giậm - Một sinh hoạt dân ca nghi lễ của thôn Quển Sơn và Thi Sơn huyện Kim Bảng tỉnh Hà Nam đã thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu văn hóa, văn học dân gian. Bài viết đi sâu tìm hiểu một khía cạnh của vấn đề còn bỏ ngỏ, đó là những đặc điểm về tổ chức và quy trình diễn xướng của hát Giậm Quyển Sơn.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hát Giậm Quyển Sơn - Những đặc điểm về tổ chức và quy trình diễn xướng JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2007,V.52, No 6, pp.3-8 HT GIŠM QUYšN SÌN - NHÚNG C IšM V— TÊ CHÙC V€ QUY TRœNH DI™N X×ÎNG o n Thà Thanh Tr¦m NCS Khoa Ngú v«n Tr÷íng HSP H  Nëi 1. Mð ¦u Ngay tø nhúng n«m 50 cõa th¸ k XX, n²t °c s­c v· nëi dung v  ngh» thuªt di¹n x÷îng cõa h¡t Giªm - mët sinh ho¤t d¥n ca nghi l¹ cõa thæn Quyºn Sìn x¢ Thi Sìn huy»n Kim B£ng t¿nh H  Nam ¢ thu hót sü quan t¥m cõa c¡c nh  nghi¶n cùu v«n hâa, v«n håc d¥n gian. Tø â ¸n nay ¢ câ nhi·u b i giîi thi»u, nhi·u cæng tr¼nh kh£o cùu s÷u t¦m v· l¹ hëi v  h¡t Giªm Quyºn Sìn song d÷íng nh÷ ch÷a câ nghi¶n cùu n o ch¿ ra ÷ñc nhúng n²t ri¶ng v· líi - lèi - i»u h¡t cõa h¡t Giªm. Trong b i vi¸t n y chóng tæi xin ÷ñc i s¥u t¼m hiºu mët kh½a c¤nh cõa v§n · cán bä ngä. â l  nhúng °c iºm v· tê chùc v  quy tr¼nh di¹n x÷îng cõa h¡t Giªm Quyºn Sìn. 2. Nëi dung nghi¶n cùu 2.1. °c iºm tê chùc di¹n x÷îng cõa h¡t Giªm: H¡t Giªm ÷ñc tê chùc trong l¹ hëi Quyºn Sìn, di¹n ra tø ng y mçng 1 ¸n ng y mçng 6 th¡ng hai ¥m làch t¤i ·n Tróc thæn Quyºn Sìn x¢ Thi Sìn huy»n Kim B£ng t¿nh H  Nam nh¬m ca töng, tæn vinh ng÷íi anh hòng Lþ Th÷íng Ki»t v  hai và Ho ng Th¡i hªu v  Ho ng Cæng chóa v¼ ¢ câ cæng ¡nh th­ng gi°c Chi¶m Th nh. Thæng qua vi»c nghi¶n cùu t i li»u mæ t£ l¹ hëi Quyºn Sìn tr÷îc ¥y k¸t hñp vîi qu¡ tr¼nh kh£o s¡t, i·n d¢ t¤i àa ph÷ìng chóng tæi th§y trong l¹ hëi Quyºn Sìn, h¡t Giªm câ c¡c h¼nh thùc di¹n x÷îng sau: - H¼nh thùc di¹n x÷îng an xen giúa h¡t Giªm vîi c¡c nghi thùc t¸ l¹ trong hai ng y ¤i t¸ (s¡ng mçng 1 v  mçng 6 th¡ng hai) t¤i ·n Tróc. Trong khæng kh½ uy nghi¶m cõa ng y ¤i t¸, rën vang ti¸ng trèng, ti¸ng thanh la, ti¸ng nh¤c t¸ cõa ph÷íng çng v«n v  b¡t ¥m, hå Giªm d÷îi sü ch¿ ¤o cõa b  tròm phèi hñp h¡t móa an xen vîi c¡c ho¤t ëng, nghi thùc cõa ban t¸ æng. Khi ban t¸ l m l¹ d¥ng h÷ìng th¼ hå Giªm h¡t b i Gi¡o h÷ìng, Thì nhang. Khi ban t¸ l m l¹ d¥ng r÷ñu th¼ hå Giªm h¡t b i Chuèc r÷ñu, Ti»c. Khi chõ t¸ åc v  hâa chóc v«n th¼ hå h¡t b i Hâa s­c, Quý thüc, Quý hoa. . . Hå Giªm khi khæng móa h¡t th¼ chia l m hai h ng ùng sau ban t¸, khi móa h¡t th¼ ùng v o kho£ng s¥n giúa hai h ng quan vi¶n. Kiºu di¹n x÷îng an xen n y cù ti¸p di¹n nh÷ vªy cho ¸n h¸t c£ buêi l¹, t¤o n¶n n²t °c s­c ri¶ng cho l¹ hëi Quyºn Sìn. B¶n c¤nh sü ¾nh ¤c uy nghi cõa ban t¸ æng l  sü xu§t hi»n cõa c¡c cæ g¡i xu¥n s­c, t÷ìi gián. B¶n c¤nh nhúng nghi thùc t¸ l¹ mang t½nh iºn l», quan ph÷ìng l  nhúng líi h¡t thi¶ng, i»u móa thi¶ng ÷ñc di¹n x÷îng r§t sinh ëng. H¡t Giªm trong di¹n x÷îng an xen vîi t¸ l¹, mët m°t 3 o n Thà Thanh Tr¦m l m cè ành v  t«ng c÷íng t½nh ch§t l¹ nghi cõa lèi h¡t thí (l¹ thùc hâa ngh» thuªt), m°t kh¡c ¢ l m cho c¡c ho¤t ëng trong t¸ l¹ trð n¶n m·m m¤i, gi u sùc biºu hi»n v  biºu c£m (ngh» thuªt hâa l¹ thùc). T¸ v¼ câ h¡t Giªm m  h§p d¨n v  thu hót d¥n chóng nh÷ vîi c¡c ho¤t ëng hëi. Trong t¸ câ móa h¡t công nh÷ trong l¹ m  câ hëi vªy. - H¼nh thùc di¹n x÷îng trong l¹ tóc trüc: V o c¡c buêi s¡ng ho°c buêi chi·u c¡c ng y khæng tê chùc ¤i t¸, h¡t Giªm l  ho¤t ëng nghi l¹ tóc trüc chõ y¸u t¤i ·n. Trong l¹ tóc trüc, h¡t Giªm ÷ñc di¹n x÷îng li¶n töc v  trån vµn mët l¦n, tø ¦u ¸n cuèi. Sau khi b  tròm l m l¹ d¥ng h÷ìng c¡o y¸t vîi th¡nh th¦n, hå Giªm chia l m hai h ng, b  tròm c¦m ph¡ch thanh ùng giúa. T§t c£ måi ng÷íi ·u nghi¶m trang k½nh c©n h÷îng v· ph½a ban thí, ch­p tay v¡i l¤y. B  tròm gã ba ti¸ng ph¡ch b¡o hi»u cho cuëc h¡t b­t ¦u. Mët cuëc h¡t Giªm ch¿ câ ph¦n h¡t l¹ di¹n ra kho£ng hìn mët canh gií. Hå Giªm ph£i h¡t móa óng õ 36 (theo cö tròm Trành Thà D«m l  38) l n i»u. Sau méi l n i»u ng÷íi h¡t th÷íng k¸t thóc b¬ng ëng t¡c ch­p tay cói ¦u v¡i lªy tr÷îc h÷ìng ¡n. B  tròm dòng 3 ti¸ng ph¡ch ho°c c§t ti¸ng Hèi d£ º c¡c con Giªm b­t nhàp v o b i h¡t k¸ ti¸p. H¢y so s¡nh c¡ch thùc tê chùc di¹n x÷îng cõa h¡t Giªm vîi mët sè d¥n ca nghi l¹ kh¡c º th§y rã hìn °c iºm tê chùc di¹n x÷îng cõa sinh ho¤t ca h¡t d¥n gian n y: H¡t ƒi Lao ( l¹ hëi Phò êng - æng Anh  H  Nëi): Suèt thíi gian mð hëi, ph÷íng ƒi Lao biºu di¹n nhúng i»u h¡t v  móa l¹ th¦n. (...) T§t c£ c¡c ng y, ph÷íng ·u ¸n l¤y ð ·n thí th¦n v  ð ·n thí b  th¥n sinh ra th¦n v o c¡c ng y mçng 7 v  ng y mçng 9 l  ng y trao cí l»nh. Ph÷íng l m l¹ sau hai æng hi»u tiºu cê, hi»u trung qu¥n, c¡c hi»u chi¶ng, hi»u trèng v  hi»u cí (. . . ) Ti¸p theo, ph÷íng vøa h¡t vøa k²o ra khäi ·n. Hå công h¡t trong lóc r÷îc v  khi trð v·, h¡t trong chòa. [4;tr.48 -50]. Nh÷ vªy trong l¹ hëi Phò êng, h¡t ƒi Lao ÷ñc tê chùc di¹n x÷îng theo h¼nh thùc an xen vîi c¡c ho¤t ëng t¸ l¹. Ngo i h¼nh thùc di¹n x÷îng an xen n y, ph÷íng h¡t ƒi Lao khæng tê chùc di¹n x÷îng th nh ...