Hệ tư tưởng: Nguồn gốc, nội hàm

Bài viết tìm về nguồn gốc xuất hiện thuật ngữ “hệ tư tưởng”, đồng thời làm rõ nội hàm khái niệm “hệ tư tưởng” của K. Marx trên cơ sở phân tích các đặc trưng cơ bản của “hệ tư tưởng”, bao gồm: Sự thống nhất giữa tính ảo tưởng và tính chân thực, sự thống nhất giữa lợi ích riêng và lợi ích chung, tính giai cấp, tính lịch sử độc lập tương đối... Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hệ tư tưởng: Nguồn gốc, nội hàmHệ tư tưởng: Nguồn gốc, nội hàm§inh ThÞ Ph−îng(*)Tãm t¾t: H¬n 2 thÕ kû ra ®êi ®Õn nay, “hÖ t− t−ëng” vÉn lµ mét trong nh÷ng kh¸iniÖm khã n¾m b¾t vµ lý gi¶i. De Tracy, Napoleon lµ nh÷ng ®¹i diÖn tiªu biÓu vµ®Çu tiªn sö dông thuËt ng÷ “hÖ t− t−ëng” víi hµm nghÜa “lµnh m¹nh” vµ “kh«nglµnh m¹nh”. K. Marx vµ F. Engels còng ®· kh¸ch quan thõa nhËn hai hµm nghÜatrªn. Bµi viÕt t×m vÒ nguån gèc xuÊt hiÖn thuËt ng÷ “hÖ t− t−ëng”, ®ång thêi lµm rânéi hµm kh¸i niÖm “hÖ t− t−ëng” cña K. Marx trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c ®Æc tr−ng c¬b¶n cña “hÖ t− t−ëng”, bao gåm: sù thèng nhÊt gi÷a tÝnh ¶o t−ëng vµ tÝnh ch©n thùc,sù thèng nhÊt gi÷a lîi Ých riªng vµ lîi Ých chung, tÝnh giai cÊp, tÝnh lÞch sö ®éc lËpt−¬ng ®èi... Qua ®ã, kh¼ng ®Þnh trong x· héi cã giai cÊp, “hÖ t− t−ëng” ®ång nhÊtvíi kiÕn tróc th−îng tÇng quan niÖm vµ trë thµnh vò khÝ lý luËn b¶o vÖ quyÒn lùc vµquyÒn lîi kinh tÕ cña giai cÊp thèng trÞ.Tõ khãa: HÖ t− t−ëng, Khoa häc vÒ t− t−ëng, KiÕn tróc th−îng tÇng, De Tracy,Napoleon, K. Marx, F. Engels“HÖ t− t−ëng” lµ kh¸i niÖm cã nhiÒuc¸ch lý gi¶i kh¸c nhau vµ ch−a thèngnhÊt. Nhµ t©m lý häc ng−êi MüMcCLelland tõng kh¼ng ®Þnh: “HÖ t−t−ëng” lµ kh¸i niÖm khã n¾m b¾t nhÊttrong toµn bé khoa häc x· héi” (D.McCLelland, 2005, tr.1). XuÊt ph¸t tõlËp tr−êng, gãc ®é ph©n tÝch, tiÕp cËnkh¸c nhau, thËm chÝ ë c¸c quèc gia kh¸cnhau “hÖ t− t−ëng” cã néi hµm, ®Æctr−ng vµ chøc n¨ng kh¸c nhau. §Ó cã thÓgi¶i thÝch vµ ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm “hÖ t−t−ëng” mét c¸ch khoa häc, chóng ta cÇntruy vÒ nguån gèc xuÊt hiÖn vµ lµm rânéi hµm cña kh¸i niÖm “hÖ t− t−ëng”. (*)(*)ThS., NCS. Khoa TriÕt häc vµ Qu¶n lý c«ng,Tr−êng §¹i häc Liªu Ninh, Trung Quèc; Email:noraininthesteppe@gmail.com1. Nguån gèc kh¸i niÖm “hÖ t− t−ëng”Trong tiÕng Ph¸p, thuËt ng÷ “hÖ t−t−ëng” (idÐologie) do hai bé phËn lµ idÐovµ hËu tè -logie hîp thµnh. Trong tiÕngHy L¹p, idÐo chÝnh lµ ἰδέα, cã nghÜa lµ t−t−ëng hoÆc quan niÖm; hËu tè -logiechÝnh lµ -λογία (lý luËn, lý tÝnh). HËu tè-logie ®øng sau tiÒn tè cã t¸c dông chØmét ngµnh khoa häc, mét häc thuyÕt. Vµnh− vËy, ph©n tÝch tõ sù cÊu thµnh cñatõ vùng th× “hÖ t− t−ëng” cã nghÜa ban®Çu lµ “quan niÖm luËn” hoÆc “quanniÖm häc” (Zhou MinFeng, 2008, tr.36).Theo gi¶i thÝch trong T©n tõ ®iÓn x·héi häc do D. K. Mitchell chñ biªn (G. D.Mitchell, 1986, tr.168), c¸c kÕt qu¶nghiªn cøu vÒ “hÖ t− t−ëng” ®Òu chor»ng ng−êi sö dông kh¸i niÖm “hÖ t−HÖ t− t−ëng...t−ëng” sím nhÊt chÝnh lµ nhµ t− t−ëng,nhµ triÕt häc thêi kú ®¹i c¸ch m¹ngPh¸p Antoine Destutt De Tracy (17541836). «ng chÝnh lµ ng−êi ®−a ra kh¸iniÖm “hÖ t− t−ëng” trong lÞch sö triÕthäc ph−¬ng T©y. ThuËt ng÷ “hÖ t−t−ëng” lÇn ®Çu tiªn ®−îc De Tracy chÝnhthøc sö dông trong t¸c phÈm Nh÷ngthµnh phÇn cña hÖ t− t−ëng xuÊt b¶nn¨m 1801-1815, ®Ó biÓu ®¹t häc thuyÕtvÒ c¸c nguyªn t¾c phæ biÕn vµ c¸c quyluËt ph¸t sinh cña t− t−ëng - mét bém«n khoa häc míi, “khoa häc vÒ t−t−ëng” ®−îc «ng gäi lµ Ideology.NhiÖm vô c¬ b¶n cña “khoa häc vÒt− t−ëng” lµ nghiªn cøu nguån gèc, ranhgiíi vµ tÝnh tin cËy cña t− duy. De Tracycho r»ng, chØ cÇn “hÖ t− t−ëng” th©mnhËp vµo bªn trong con ng−êi th× conng−êi cã thÓ vøt bá ®−îc thµnh kiÕn vµsai lÇm v« c¨n cø. Theo De Tracy, “hÖ t−t−ëng” kh«ng chØ lµ lý luËn gi¶i thÝchthuÇn tóy mµ cßn g¸nh v¸c sø mÖnhcøu v·n loµi ng−êi vµ phôc vô loµing−êi, lµm cho loµi ng−êi tho¸t kháithµnh kiÕn. Sö dông kh¸i niÖm “hÖ t−t−ëng” vµo thêi kú ®Çu cña thÕ kû XIXkhi phong trµo Khai s¸ng ®ang cßn ¶nhh−ëng m¹nh mÏ, còng nh− nhiÒu nhµ t−t−ëng cïng thêi, De Tracy hoµn toµn tint−ëng r»ng chÝnh phong trµo Khai s¸ng®· gi¶i phãng con ng−êi, gi¶i phãng tÝnhc¸ch con ng−êi, nh©n quyÒn thay thÕcho thÇn quyÒn, lý tÝnh khoa häc thaythÕ cho chñ nghÜa tÝn ng−ìng vµ lßng tinmï qu¸ng. Nhê ¶nh h−ëng cña phongtrµo Khai s¸ng mµ con ng−êi lu«nh−íng ®Õn c¸c gi¸ trÞ tù do, b×nh ®¼ng,b¸c ¸i. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh phong trµoKhai s¸ng ®· tÊn c«ng vµo c¬ së v÷ngch¾c nhÊt cña ®ªm tr−êng Trung cæ.§©y lµ ®éng lùc quan träng thóc ®Èy sùra ®êi kh¸i niÖm “hÖ t− t−ëng”.27Lµ ng−êi theo chñ nghÜa duy c¶m,De Tracy lu«n ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm:tri gi¸c, håi t−ëng, ph¸n ®o¸n, ý muèn.¤ng cho r»ng, mäi ho¹t ®éng t− t−ëngcña chóng ta chØ lµ ho¹t ®éng cña hÖthèng thÇn kinh vµ sù s¸ng t¹o cña c¶mgi¸c mµ th«i. C¬ së vµ ®iÓm xuÊt ph¸ttrong quan niÖm cña De Tracy lµ tõ thÕgiíi bªn ngoµi mµ con ng−êi cã ®−îckinh nghiÖm c¶m gi¸c. Nãi c¸ch kh¸c,con ng−êi th«ng qua c¬ quan c¶m gi¸cmµ cã ®−îc kinh nghiÖm c¶m gi¸c.Trong lý luËn vÒ “hÖ t− t−ëng” cña DeTracy kh«ng chØ bao hµm lý luËn nhËnthøc triÕt häc vµ khoa häc ng«n ng÷, mµcßn cã mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a conng−êi víi hiÖn thùc. §©y chÝnh lµ ®iÒumµ De Tracy muèn thiÕt lËp c¬ së lýluËn cho c¸c lÜnh vùc nh−: kinh tÕ,chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, t«n gi¸o.Häc thuyÕt cña De Tracy ®· ®−îcnhµ chÝnh trÞ ng−êi Ph¸p Napoleon ñnghé. Trong thêi gian ®Çu n¾m quyÒn,Napoleon vµ c¸c nhµ t− t−ëng gi÷ mèiquan hÖ hßa thuËn. Trong khi Napoleo ...