Kế sách giữ nước thời Lý-Trần_31

CHƯƠNG II XÂY DỰNG CHÍNH QUYỀN VỮNG MẠNH, THỰC HIỆN GIANG SƠN MỘT MỐI, VUA TÔI ĐỒNG LÒNG, CẢ NƯỚC GÓP SỨCNhà nước quân chủ trung ương tập quyền thời Lý-Trần, từ góc nhìn đã xác định, sẽ được đề cập đến ở hai mặt chủ yếu dưới đây:1. Một bộ máy nhà nước tập quyền từ trung ương đến cơ sở được xây dựng từng bước và ngày càng vững mạnh.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kế sách giữ nước thời Lý-Trần_31 Kế sách giữ nước thời Lý-Trần CHƯƠNG IIXÂY DỰNG CHÍNH QUYỀN VỮNG MẠNH, THỰCHIỆN GIANG SƠN MỘT MỐI, VUA TÔI ĐỒNG LÒNG, CẢ NƯỚC GÓP SỨC Nhà nước quân chủ trung ương tập quyền thời Lý-Trần, từ gócnhìn đã xác định, sẽ được đề cập đến ở hai mặt chủ yếu dưới đây:1. Một bộ máy nhà nước tập quyền từ trung ương đến cơ sở được xâydựng từng bước và ngày càng vững mạnh.Nhìn chung thời Lý-Trần, trải gần bốn thế kỷ, bộ máy quản lý đấtnước từng bước được hoàn thiện về mặt tổ chức, bao quát khắp mọicấp, mọi lĩnh vực, theo đó là một đội ngũ quan lại văn, võ từ khôngđến có được đào tạo với tước hiệu, chức vụ tương đối rõ ràng.Về hệ thống tổ chức ở cấp trung ương, triều đình do nhà vua đứngđầu có phụ quốc thái sư (tương đương tể tướng), thái phó. Từ TrầnNhân Tông (1279-1293), đổi lại, gọi là tả hữu tướng quốc, trực tiếpgiúp việc dân; còn việc quân có thái úy, thiếu úy. Dưới tướng quốc, cótả hữu tham tư chính sự, tri mật viện sư. Tổ chức sáu bộ đã dần dầnhình thành. Dõi theo sử sách, thời Lý đã có bộ binh, bộ lễ; thời Trầncó thêm bộ lại, bộ hình, đều do thượng thư, thị lang đứng đầu1. Cùngvới các bộ có tổ chức viện, đài, sảnh, quán, các, ví như Nội mật viện(như Cơ mật viện sau này), hàn lâm viện (Viện từ hàn), Ngự sử đài(can gián, đàn hặc), Văn minh điện, Chiêu văn quán (Việc học tập.),Đăng văn viện (khám xét, tra hỏi), Thượng thư sảnh, Môn hạ sảnh, Bíthư các (cất giữ sách vở, giấy tờ), Tôn chính phủ (coi giữ hoàng tộc),Thái y viện (thuốc men, chữa bệnh), Thái chúc ty (tế tự), Quốc sửviện (chép sử)...Về quan chức ở triều đình trong các tổ chức trên, Phan Huy Chú chobiết: Triều Lý đại lược văn võ đều có chín phẩm. Lấy ba chức thái(thái sư, thái phó, thái bảo), ba chức thiếu (thiếu sư, thiếu phó, thiếubảo) cùng thái úy, thiếu úy và nội ngoại hành điện đô tri sự, kiểmhiệu bình chương sự, đều làm chức trọng yếu của văn võ đại thần.Ban văn có bộ thượng thư, tả hữu tham tri, tả hữu gián nghị và trungthư thị lang, tả hữu phúc tâm, nội thường thị, phủ sĩ sư, điện học sĩ,hàn lâm học sĩ, vệ đại phu, thư gia các hỏa, thừa trực lang, thừa tínlang, đều là các chức quan trọng. Về võ có đô thống, nguyên soái,tổng quản, khu mật sứ, khu mật tả hữu sứ, tả hữu kim ngô, thượngtướng, đại tướng, đô tướng, tướng quân các vệ, chỉ huy sứ, vũ vệ hỏađầu cùng sáu binh tào vũ tiệp, vũ lâm.Thời Trần cũng lấy ba chức thái, ba chức thiếu, thái úy, tư đồ, tư mã,tư không làm trọng chức của các đại thần văn võ. Về văn giai cónhững chức lục bộ thượng thư, tả hữu bộc xạ, tả hữu ty lang trung, tảhữu gián nghị đại phu, tri mật viện sự, khu mật tham chính, thiêm trimật viện sự và các chức thị lang, lang trung, tham nghị ngự sử, đạiphu, đại học sĩ, học sĩ... Về võ ban có các chức phiêu kỵ thượng tướngquân, kim ngô vệ đại tướng quân, vũ vệ đại tướng quân, phủ quânphó đô tướng quân, thân vệ tướng quân, điện soái đô áp nha, quảnquân tiền độ sứ, đô thống chế2.Dưới trung ương là cấp lộ, trấn, phủ, huyện, châu, do tri phủ, phánphủ, tri châu (thời Lý); an phủ, trấn phủ chánh phó, thông phán,thiêm phán, lệnh úy, chủ bạ (thời Trần) coi quản việc quân dân.Cấp cơ sở là xã có tổ chức xã quan3 gồm: đại tư xã (ở xã lớn.), tiểutư xã (ở xã nhỏ): đại toát. và xã trưởng, xã sử, xã giám.Về nguyên tắc phân cấp trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước vớicác chức vụ như trên thì lộ trấn trực thuộc triều đình trung ương vàthống thuộc phủ, phủ thống thuộc huyện, châu và cấp cơ sở là hương- giáp - xã. Tuy nhiên trong thực tế theo dõi danh sách 24 đơn vị trựcthuộc trung ương, ngay từ năm đầu thời Lý, sử chép Lý Thái Tổ đã“đổi 10 đạo thành 24 lộ”4. Có lẽ con số 24 lộ không hẳn đã có ngay từđầu. Mặt khác, cấp thứ hai trong hệ thống ngay từ thời Lý không chỉmang tên gọi là “lộ” mà còn có “phủ” như phủ Phú Lương, phủ TrườngYên, phủ Nghệ An... “châu” như châu Phong, châu Chân Dăng, châuLâm Bình, châu Bố Chính, châu Minh Linh, “đạo” như đạo Lâm Tây.Sang thời Trần cũng giữ 24 đơn vị ở thời Lý nhưng đã có sự thay đổi,tách nhập nhiều. Bên cạnh 9 lộ, 5 phủ, lại thấy xuất hiện tên gọi“trấn” như các trấn Quảng Oai, trấn Thiên Hưng, trấn Thái Nguyên,trấn Lạng Sơn, trấn Tuyên Quang, trấn Thanh Đô (Thanh Hóa), trấnVọng Giang (Diễn Châu - Nghệ An ngày nay). Tên gọi “châu” khôngcòn giữ ở cấp này.Từ thực tế trên cho phép đi đến một nhận định tổng quát ở thời Lý -Trần trong quá trình xây dựng, củng cố bộ máy nhà nước, ở cấp lộ,trấn có nhiều biến động, thay đồi. Cho dù có mang nhiều tên gọi giữacác cấp lộ, trấn và phủ, huyện, châu đến cuối đời Trần tên gọi phủ,huyện, châu dành cho cấp thứ ba, trong đó có khả năng phủ là mộtcấp trung gian vừa tồn .tại độc lập vừa kiêm nhiệm một số huyện,như sau này thường thấy, và cấp châu có lẽ tương đương cấp huyệndành cho các địa phương vùng biên viễn.Bỏ qua những biến thiên trong sắp đặt theo hướng củng cố, mở rộngbộ máy nhà nước qua hai vương triều Lý - Trần, tóm lược từ nhữngnét lớn, có thể dựng một sơ đồ bao quát về hệ thống tổ chức bộ máynhà nước quân chủ trung ương tập quyền thời Lý - Trần như sau:Triều đìnhNhà vuaPhụ quốc thái sư, thái phó, tả hữu tướng quốc (văn ban) Thái úy,thiếu úy (võ ban)Bộ - đài - điện - quán - các - sảnh - viện - cụcTam thái, tam thiếu, tư đồ, tư mã, thượng thư, hành khiển, thị lang,ngự sử, lang trung, học vĩ, kiểm úy, thượng tướng quân, đại tướngquân, tướng quânLộ - Trấn.An phủ, trấn phủ chánh phóPhủ - Huyện – ChâuTri phủ, phán phủ, lệnh úy, chủ bạHương - Giáp - Xã.Đại tiều tư xã, đại toát xã trưởng, xã sử, xã giám.Sơ đồ trên phản ánh hệ thống bộ máy nhà nước thời Lý - Trần, gồmbốn cấp từ trung ương đến địa phương đã hoàn chỉnh, chặt chẽ. Đâylà một bước phát triển vượt bậc trong lịch sử.Cần đặc biệt lưu ý vào thời Trần, xã quan có một bộ phận nằm tronghệ thống quan chức của nhà nước. Điều đó phản ánh nhà nước thờinày đã đặc biệt quan tâm trực tiếp với tay quản lý đến cấp cơ sở gồmhươ ...