Khoa học hành vi và giáo dục sức khoẻ part 3

Nói chung, khoảng 50% số tử vong do 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu là do những yếu tố về lối sống mà những yếu tố này đều có thể điều chỉnh được. Thành công trong việc điều chỉnh các hành vi sức khỏe sẽ mang lại một số tác động có lợi như góp phần làm giảm số tử vong do những căn bệnh liên quan đến lối sống; có thể trì hoãn thời gian dẫn đến tử vong, vì thế kéo dài tuổi thọ của cá nhân và tuổi thọ trung bình chung của quần thể;...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Khoa học hành vi và giáo dục sức khoẻ part 3kho¶ng 20% bÖnh vÒ tim, ung th− d¹ dµy, ®¸i th¸o ®−êng, ®ét quþ. Nãi chung, kho¶ng50% sè tö vong do 10 nguyªn nh©n g©y tö vong hµng ®Çu lµ do nh÷ng yÕu tè vÒ lèisèng mµ nh÷ng yÕu tè nµy ®Òu cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc. Thµnh c«ng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi søc kháe sÏ mang l¹i mét sè t¸c®éng cã lîi nh− gãp phÇn lµm gi¶m sè tö vong do nh÷ng c¨n bÖnh liªn quan ®Õn lèisèng; cã thÓ tr× ho·n thêi gian dÉn ®Õn tö vong, v× thÕ kÐo dµi tuæi thä cña c¸ nh©n vµtuæi thä trung b×nh chung cña quÇn thÓ; cã thÓ tiÕt kiÖm ®−îc kho¶n chi phÝ lín cho®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc bÖnh nh©n. Sè liÖu ë b¶ng 2.2 cho thÊy chi phÝ ch÷a trÞ mét sèbÖnh rÊt lín mµ ®óng ra cã thÓ tiÕt kiÖm ®−îc. B¶ng 2.1. Nh÷ng yÕu tè nguy c¬ dÉn ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n g©y tö vong hµng ®Çu BÖnh Nh÷ng yÕu tè nguy c¬ BÖnh tim Thuèc l¸, bÐo ph×, cao huyÕt ¸p, chÊt bÐo g©y x¬ cøng ®éng m¹ch, lèi sèng Ýt vËn ®éng. Thuèc l¸, ¨n kiªng kh«ng ®óng c¸ch, r−îu, chÞu t¸c ®éng cña m«i Ung th− tr−êng Thuèc l¸, cao huyÕt ¸p, chÊt bÐo g©y x¬ cøng ®éng m¹ch, lèi sèng §ét quþ Ýt vËn ®éng C¸c chÊn th−¬ng do Kh«ng dïng mò b¶o hiÓm khi l¸i xe, uèng r−îu, nh÷ng rñi ro, tai n¹n tai n¹n ë nhµ. BÖnh phæi m¹n tÝnh Thuèc l¸, chÞu t¸c ®éng cña m«i tr−êng(Theo M. McGinnis, 1994) B¶ng 2.2. Chi phÝ ®Ó ®iÒu trÞ mét sè vÊn ®Ò søc kháe cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc VÊn ®Ò søc kháe Can thiÖp cã thÓ tr¸nh ®−îc Chi phÝ / bÖnh nh©n (USD) BÖnh tim PhÉu thuËt tim 30.000 29.000 Ung th− §iÒu trÞ ung th− phæi 570.000 (c¶ ®êi) §iÒu trÞ vµ phôc håi.... C¸c chÊn th−¬ng 40.000 §iÒu trÞ vµ phôc håi g·y x−¬ng chËu TrÎ s¬ sinh nhÑ c©n 26.500 §iÒu trÞ héi chøng thiÓu n¨ng h« hÊp (Theo M. McGinnis, 1994) Hµnh vi cña con ng−êi, ®Æc biÖt lµ hµnh vi søc kháe, th−êng phøc t¹p vµ kh«ngph¶i lóc nµo còng ®−îc hiÓu mét c¸ch râ rµng. Qua nhiÒu n¨m, cã nhiÒu lÝ thuyÕt ®· cèg¾ng ®−a ra sù gi¶i thÝch vÒ hµnh vi. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay ch−a cã lÝ thuyÕt nµo gi¶ithÝch mét c¸ch toµn diÖn vÒ nh÷ng khÝa c¹nh cña hµnh vi con ng−êi ®Ó gãp phÇn gi¶iquyÕt nh÷ng vÊn ®Ò søc kháe. 292.2. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn hµnh vi søc kháe Cã rÊt nhiÒu lÝ do lµm cho con ng−êi cã nh÷ng c¸ch øng xö, nh÷ng hµnh vi nh−hä vÉn th−êng thÓ hiÖn hµng ngµy. NÕu chóng ta muèn GDSK ®Ó t¹o ra vµ thóc ®Èynh÷ng hµnh vi lµnh m¹nh th× chóng ta ph¶i hiÓu râ nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng, nh÷ngnguyªn nh©n dÉn ®Õn hµnh vi søc kháe. Trong mét m« h×nh lËp kÕ ho¹ch tæng thÓ, c¸ct¸c gi¶ Green vµ Kreuter (1980, 1991, 1999) ®· ph©n ra ba nhãm yÕu tè chÝnh gãpphÇn h×nh thµnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn c¸ch øng xö, hµnh vi conng−êi, ®ã lµ:2.2.1. Nh÷ng yÕu tè tiÒn ®Ò (Predisposing factors) Nh÷ng yÕu tè tiÒn ®Ò lµ yÕu tè bªn trong cña c¸ nh©n ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ sëkiÕn thøc, th¸i ®é, niÒm tin, gi¸ trÞ, chuÈn mùc x· héi cña mçi c¸ nh©n. Nhãm yÕu tènµy quyÕt ®Þnh c¸ch øng xö cña chóng ta, cho ta nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng c¶m xóc ®èivíi thÕ giíi xung quanh. − KiÕn thøc th−êng b¾t nguån tõ sù häc tËp, tr¶i nghiÖm. KiÕn thøc lµ sù hiÓu biÕt, kinh nghiÖm ®−îc tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa. Chóng ta tiÕp thu kiÕn thøc tõ cha mÑ, gi¸o viªn, b¹n bÌ, s¸ch vë, b¸o chÝ, phim ¶nh. Ng−êi ta th−êng cã thÓ kiÓm tra kiÕn thøc cña m×nh ®óng hay kh«ng ®óng, vÝ dô thß tay vµo bÕp löa sÏ cã c¶m gi¸c vÒ nãng vµ ®au. Sù tr¶i nghiÖm nµy sÏ ng¨n ngõa cho ng−êi ®ã kh«ng lÆp l¹i hµnh ®éng t−¬ng tù. Ng−êi ta cã thÓ chøng kiÕn mét ng−êi kh«ng ®éi mò b¶o hiÓm ®i xe m¸y bÞ tai n¹n råi tö vong do chÊn th−¬ng ë ®Çu. Tõ kinh nghiÖm nµy hä häc ®−îc r»ng nÕu ®i xe m¸y mµ kh«ng ®éi mò b¶o hiÓm th× rÊt nguy hiÓm vµ cÇn ph¶i thËn träng h¬n khi ®i xe m¸y. − Th¸i ®é thÓ hiÖn mét ph¶n øng, quan ®iÓm cña c¸ nh©n ®èi víi mét ng−êi, sù kiÖn, quan ®iÓm nµo ®ã. Nã ph¶n ¸nh nh÷ng g× ng−êi ta thÝch hoÆc kh«ng thÝch, ñng hé hoÆc kh«ng ñng hé. Th¸i ®é b¾t nguån tõ nh÷ng tr¶i nghiÖm cña b¶n th©n hoÆc tõ nh÷ng ng−êi th©n. Th¸i ®é biÓu hiÖn sù thÝch thó, tin t−ëng, ñng hé ®iÒu nµy hoÆc ®Ò phßng, c¶nh gi¸c víi ®iÒu kh¸c cña chóng ta. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy ng−êi ta kh«ng lu«n øng xö theo th¸i ®é cña hä. − NiÒm tin lµ sù tin t−ëng ch¾c ch¾n r»ng mét sù kiÖn, quan ®iÓm lµ ®óng, lµ cã thËt mÆc dï cã thÓ kh«ng ®óng, kh«ng cã thËt. NiÒm tin nµy th−êng do cha mÑ, «ng bµ, vµ nh÷ng ng−êi th©n mµ ta th−¬ng yªu, kÝnh träng truyÒn ®¹t, khuyªn b¶o hoÆc cã ®−îc tõ kinh nghiÖm b¶n th©n. Ng−êi ta th−êng cã xu h−íng tiÕp nhËn niÒm tin mµ kh«ng kiÓm chøng l¹i xem niÒm tin ®ã cã ®óng kh«ng. VÝ dô: Cã nh÷ng nhãm ng−êi cho r»ng phô n÷ cã thai kh«ng nªn ¨n thÞt mét sè ®éng vËt v× nÕu ¨n ®øa trÎ sau nµy sinh ra cã thÓ cã hµnh vi hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm gièng nh− con vËt mµ ng−êi mÑ ®· tõng ¨n. Cã nhiÒu bµ mÑ tin r»ng khi cã thai nÕu ¨n qu¸ nhiÒu th× sÏ kh㠮Πv× ®øa con qu¸ to. Nh÷ng niÒm tin thiÕu c¬ së khoa häc nh− thÕ lµm cho bµ mÑ cã nh÷ng hµnh vi cã h¹i cho søc kháe cña chÝnh hä vµ con c¸i hä. NiÒm tin lµ mét phÇn cña cuéc sèng con ng−êi. Mçi céng ®ång, mçi nhãm ...