Kiến thức lớp 12 Nghị luận xã hội-phần140

Ngoài những thao tác - kỹ năng như khi đọc một bài văn, bài thơ phải biết phát hiện 5 lớp nội dung của tác phẩm (đề tài, chủ đề, cảm hứng, nội dung triết lý, sắc điệu thẩm mỹ), học sinh cần có những thao tác cơ bản sau: kỹ năng phân tích – trích dẫn, kỹ năng so sánh đối chiếu, kỹ năng viết lời bình, kỹ năng liên tưởng mở rộng. Ở đây, chúng tôi chỉ nêu ra một vài ví dụ minh họa....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiến thức lớp 12 Nghị luận xã hội-phần140 Kiến thức lớp 12Nghị luận xã hội-phần140 Các thao tác cơ bảnNgoài những thao tác - kỹ năng như khi đọc một bài văn, bài thơphải biết phát hiện 5 lớp nội dung của tác phẩm (đề tài, chủ đề,cảm hứng, nội dung triết lý, sắc điệu thẩm mỹ), học sinh cần cónhững thao tác cơ bản sau: kỹ năng phân tích – trích dẫn, kỹnăng so sánh đối chiếu, kỹ năng viết lời bình, kỹ năng liên tưởngmở rộng. Ở đây, chúng tôi chỉ nêu ra một vài ví dụ minh họa.a. Phân tích – trích dẫn:- “Xuân Diệu chọn đỏ để chọi với xanh. Hai câu dưới mới là tuyệtbút, và lại rất Việt Nam:“Những luồng run rẩy rung ring láĐôi nhánh khô gầy xương mỏng manh”.Đầu đoạn thơ là hoa rụng, lá úa: cuối đoạn, in trên nền trời, gâyấn tượng thị giác rất mạnh, là các nhánh cây trơ trụi, khô gầy. Tôinói tạo ấn tượng vì câu thơ có bảy chữ thì tới sáu chữ gợi cái khôgầy, run rẩy của cành. Đó là các chữ nhánh, khô, gầy, xương,mỏng manh. Hình ảnh khô gầy, trơ trụi sẽ gợi đến cảm giác rétmướt (cành mật mạp, ls sum sê không thể nào lại cho ta cảmnghe cái rét đựoc). Xuân Diệu đã tạo đựoc cái rét thấu xương, têtái đến những nhánh của loài cây, trước hết bằng cái tài của ngônngữ, sau nữa là cái tài của lập ý:“Những luồng run rẩy rung rinh lá”.Gió thổi làm lá rung rinh, nghĩa thật chỉ có thế. Xuân Diệu đã cảnhgiác hoá hiện tượng thiên nhiên này để người đọc không chỉ thunhận cảnh sắc bằng mắt (trông thấy là rung ring) mà bằng nhiềugiác quan khác. Không nói gió mà nới luồng run rẩy tưởng nhưbản thân gió cũng cảm thấy lạnh, nó run rẩy, và không phải sự dichuyển của không khí (gió) làm cho lá động, mà lá rùng minh vìcảm thấy cái lạnh của gió mang tới mà rung rinh. Hiệu quả câuthơ là gợi cái rét chứ không phải tả gió bay. Cái rét ở câu này (dolá cảm) tương ứng với cái rét ở câu dưới (do cầnh cảm) tác độngvào giác quan người đọc bằng con đường trực giác. Phân tích thìdài dòng thế, chứ đọc lên không giải thích gì người nghe đãmuốn xuýt xoa, trước là vì rét sau là vì hay”.Vũ Quần Phương(“Thơ với lời bình”)- “Với Nguyễn Trãi, vận mệnh của đất nước, hạnh phúc củangười dân, đó là điều quan trọng nhất. Tất cả tin yêu vui buồncủa ông đều bắt nguồn từ đó. Có thể nói, ông chưa bao giờ thựcsự chán đời. Ông từng có câu thơ từ ý đến lời đều rất hiện đại:“Khó ngặt qua ngày, xin sống” (Bài 38)Câu thơ cô đúc và dứt khoát như một lời tuyên ngôn. Không pahỉvì chán đời mà quay ra yêu cỏ cây sông núi. Ở ông, yêu cỏ câysông núi với yêu đời xét cho cùng vẫn là một. Đều là yêu đấtnước Việt Nam, yêu cuộc sống trên đất nước Việt Nam.Không có một cái nhìn rất đẹp về cuộc sống, không thể vẽ lêncảnh bướm vờn hoa sinh động và nên thơ:“Làm sứ đi thăm tin tức xuânLay thay cánh nhẹ mười phân.Nội hoa tốp tốp vây đòi hỏiDoanh liêu khoan khoan khéo lữa lần” (Bài 250)Càng không thể trong khi nhìn cảnh đẹp bỗng cảm thấy như khíthiêng của trời đất đã đông lại thành ngọc:“Tà dương bóng ngả thuở giang lâu,Thế giớ đông nên ngọc một bầu” (Bài 14)Cũng không thể có những giấc mơ kỳ diệu:“Tạc dạ nguyệt minh thiên tự thuỷ,Mộng kỳ hoàng hạc thượng tiên đàn”.(Đêm qua trăng sáng trời như nước,Mộng cỡi hạc vàng lên đàn tiên)(“Ức Traithi tập” – bài 73)Hoài Thanh(Trích “Một vài nét về con người Nguyễn Trãi qua thơ Nôm”)b. So sánh đối chiếuSo sánh đối chiếu nhằm mục đích làm cho bài văn phân tích vănhọc trở nên sâu sắc. Chưa biết so sánh đối chiếu xem như mớichỉ biết nhìn nhận tác phẩm ở bề mặt mà chưa biết khám pháchiều sâu của ngôn từ, nghệ thuật và nội dung tư tưởng của vănbản. Thao tác so sánh đối chiếu giúp ta khắc phục đựoc phân tíchtác phẩm một chiều, chỉ biết nhìn sông mà chưa biết ngắm núi,chỉ biết tả trăng mà chưa biết chạm mây vẽ trời. So sánh đốichiếu giởi giúp người đọc cảm nhận đầy đủ cái hay, cái đệp củavăn chương lên một cái tầm mới.* Ví dụ:- … “Và tôi nghĩ rằng”: cần phải vận dụng đến phép tương xứngtrong ngôn từ thơ để giảng nghĩa hai câu thơ đẹp cảu nàng ĐiểmBích:“Vằng vặc trăng mai ánh nước.Hiu hiu gió trúc ngâm sênh”.Mục “Tư liệu văn học” số 527 viết: “Bài thơ của nàng Điểm Bíchdiễn theo ngôn từ hiện đại thì như thế này: “Ánh trăng bổi banmai chiếu xuống mặt hồ sáng vằng vặc; gió thổi vào khóm trúckhe khẽ nghe như tiếng sao, tiếng đàn”… Nếu giảng như mục“Tư liệu văn học” này, thì vô lý quá. Buổi mai đã mọc lên, thì dùcó còn thấy mặt trăng thì chẳng còn một chút nào, bởi đã có ánhmặt trời rồi, dù mặt trăng này có bị che khuất đi nữa. Thế thì ánhtrăng ------ mai làm gì còn chiếu xuống mặt hồ vằng vặc được?Muốn giảng câu thơ trên, thì phải nhìn xuống câu thơ dưới: Giótrúc nghĩa là gió thổi qua cây trúc, thì trăng mai không thể nghĩalà “trăng buổi mai”; một thi sĩ xứng đáng với tên ấy không viếtngang như thế được. Ở đây, ta hãy liên hệ với thơ Nguyễn Du,khi nàng Kiều ...