Kiến trúc và điêu khắc các ngôi chùa cổ ở huyện Phú Bình (Thái Nguyên)

Tín ngưỡng thờ Phật chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của cư dân Phú Bình. Trong tỉnh Thái Nguyên, Phú Bình là huyện có nhiều chùa nhất. Trong đó, một số lượng lớn là các ngôi chùa cổ với giá trị về nhiều mặt, được xây dựng phổ biến ở các xã thôn trong toàn huyện. Bản thân các ngôi chùa là cơ sở thờ tự Phật giáo ở địa phương, nhưng xét ở các góc độ khác, ngôi chùa còn là cơ sở văn hoá trên nhiều phương diện, trong đó có lĩnh vực kiến trúc và điêu khắc.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiến trúc và điêu khắc các ngôi chùa cổ ở huyện Phú Bình (Thái Nguyên)Đỗ Hằng NgaTạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ84(08): 23 - 27KIẾN TRÚC VÀ ĐIÊU KHẮC CÁC NGÔI CHÙA CỔỞ HUYỆN PHÚ BÌNH (THÁI NGUYÊN)Đỗ Hằng Nga*Trường Đại học Khoa học - ĐH Thái NguyênTÓM TẮTTín ngưỡng thờ Phật chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của cư dân PhúBình. Trong tỉnh Thái Nguyên, Phú Bình là huyện có nhiều chùa nhất. Trong đó, một số lượng lớnlà các ngôi chùa cổ với giá trị về nhiều mặt, được xây dựng phổ biến ở các xã thôn trong toànhuyện. Bản thân các ngôi chùa là cơ sở thờ tự Phật giáo ở địa phương, nhưng xét ở các góc độkhác, ngôi chùa còn là cơ sở văn hoá trên nhiều phương diện, trong đó có lĩnh vực kiến trúc vàđiêu khắc. Kiến trúc và điêu khắc của các ngôi chùa cổ ở Phú Bình vừa mang ảnh hưởng sâu sắccủa văn hóa truyền thống vùng đồng bằng châu thổ, vừa mang những nét riêng độc đáo của mộtđịa phương trung du miền núi.Từ khóa: chùa, cổ, Phú Bình, kiến trúc, điêu khắcTheo thống kê, Thái Nguyên là tỉnh có trên 2 vạnngười theo đạo Phật với gần 400 cơ sở thờ tự gồm có113 chùa, 172 đình, 55 đền, 31 nghè, 11 miếu… Cáccơ sở thờ tự Phật giáo và số người theo đạo Phật phânbố không đều trong tỉnh, chủ yếu tập trung tại thànhphố Thái Nguyên, thị xã Sông Công, huyện Phổ Yên,Phú Bình, Đồng Hỷ.*Là một huyện trung du, miền núi, địa đầu phía ĐôngNam của tỉnh Thái Nguyên, Phú Bình có nhiều dântộc cùng sinh sống xen kẽ. Về giao thông có ưu thế cảđường bộ lẫn đường sông, Phú Bình được ví nhưchiếc cầu nối liền vùng đồng bằng châu thổ với miềnnúi non hiểm trở phía Bắc. Vì thế, nơi đây là vùng đấthội tụ nhiều sắc màu văn hóa. Qua quá trình phát triểncủa lịch sử, những nét văn hóa miền xuôi, miền ngượcđã pha trộn, hòa quyện tạo nên một sắc thái văn hóathống nhất của Phú Bình. Điều này được thể hiện qua tínngưỡng thờ Phật và hệ thống chùa nơi đây.Có thể nói, tín ngưỡng thờ Phật chiếm một vị trí quantrọng trong đời sống văn hóa tinh thần của cư dân PhúBình. Trong tỉnh Thái Nguyên, Phú Bình là huyện cónhiều chùa nhất. Các ngôi chùa được xây dựng phổbiến ở các xã thôn trong toàn huyện. Sự xuất hiện củahàng chục ngôi chùa nơi đây là minh chứng rõ nét vềảnh hưởng của văn hóa chùa làng từ vùng đồng bằngchâu thổ sông Hồng lên vùng trung du miền núi.Theo số liệu khảo sát thực tế, trên địa bàn huyện PhúBình có 79 ngôi chùa lớn nhỏ, phân bố rải rác ở cácxã, với tổng diện tích thờ tự là 181.656,20 m2; các xã*Tel:0923136980; Email: ngadh@tnu.edu.vntập trung nhiều chùa như Hương Sơn (9 chùa), BảoLý (8 chùa), Tân Đức (7 chùa),… Trong huyện chỉduy nhất có xã miền núi Tân Khánh là không có ngôichùa nào.Các ngôi chùa cổ ở Phú Bình được xây dựng khá sớm,phát triển qua nhiều thế kỷ, tồn tại cho đến tận ngàynay. Ngoài chùa Pheo (xã Kha Sơn) và chùa An Mỹ(xã Tân Đức) có từ thế kỷ XII, thời nhà Lý; các chùacổ trên địa bàn huyện Phú Bình chủ yếu được khởidựng ở thế kỷ XVIII dưới thời Lê trung hưng. Trảiqua quá trình sử dụng, do tác động của môi trườngthiên nhiên và sự tàn phá của chiến tranh, các ngôichùa cổ ở Phú Bình đã có nhiều biến đổi, được sửachữa, trùng tu, tôn tạo lại nhiều lần song vẫn giữ đượcnhững dáng vẻ kiến trúc xây dựng từ thời xưa.KIẾN TRÚCBản thân các ngôi chùa là cơ sở thờ tự Phật giáo ở địaphương, nhưng xét ở các góc độ khác, ngôi chùa cònlà cơ sở văn hoá trên nhiều phương diện, trong đó cólĩnh vực kiến trúc và điêu khắc.Mô hình kiến trúc tổng thể:Các ngôi chùa cổ ở Phú Bình có nguyên liệu xây dựngcơ bản là gỗ kết hợp với xu hướng gạch xây, là yếu tốmới có từ những lần tôn tạo. Phần lớn các ngôi chùacó khung gỗ, xung quanh xây kín bằng gạch nungtheo kiểu tường hồi bít đốc chắc khỏe, mái lợp ngóivảy rồng hoặc ngói mũi hài.Về mặt kỹ thuật, chất liệu gỗ không cho phép sự vươncao của kiến trúc. Các chùa trên địa bàn Phú Bình hầuhết làm theo kiểu đao cong mái lượn, mái thấp trùm23Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyênhttp://www.lrc-tnu.edu.vnĐỗ Hằng NgaTạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆnền mang phong cách kiến trúc thời Lê Trung hưng.Kết cấu bộ vì kèo phần lớn được làm theo lối “chồnggiường, quá giang, kẻ chuyền”, “kẻ chuyền giáchiêng”. Các bẩy, xà xuống khá thấp như khẳng địnhngôi chùa không phải để vào ra mà chỉ là nơi đặttượng Phật và bàn thờ Phật.Chùa ở Phú Bình thường không phải là một công trìnhmà là nhiều công trình kiến trúc, gồm những ngôi nhàsắp xếp cạnh nhau hoặc nối vào nhau. Tùy theo cáchbố trí những ngôi nhà này mà người ta chia thànhnhững kiểu chùa khác nhau. Tên các kiểu chùa truyềnthống thường được đặt theo các chữ Hán có dạng gầnvới mặt bằng kiến trúc chùa.Ở Phú Bình, có các dạng kiến trúc sau:Mô hình kiến trúc kiểu chữ Đinh (丁) (nhân dân địaphương thường gọi là hình chuôi vồ): có nhà chínhđiện hay còn gọi là thượng điện, là nhà đặt các bànthờ Phật, được nối thẳng góc với nhà bái đường haynhà tiền đường ở phía trước. Một số chùa tiêu biểucho kiểu kiến trúc này là ...