Lịch sử Khai hoang Vùng Bạc Liêu, Cà Mau xa xôi và phức tạp 1

Cà Mau là đất có dân từ thời Mạc Cửu, qua đời Gia Long thì những giồng cao ráo ở ven sông Ông Đóc, sông Gành Hào, sông Bãi Háp và vài phụ lưu đã thành xóm. Lúc tẩu quốc, Gia Long nhờ dân ở Cà Mau giúp nhiều về tài lực, nhân lực ; vài người nổi danh, như Dương Công Trừng. Mũi Cà Mau là vùng rừng đước, rừng vẹt, còn lại là rừng tràm. Phía Nam Hải, nhiều nơi có bãi cát đen. Phần ở chót mũi Cà Mau gần như nước mặn tư niên, trừ khi...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lịch sử Khai hoang Vùng Bạc Liêu, Cà Mau xa xôi và phức tạp 1 Lịch sử Khai hoang Vùng Bạc Liêu, Cà Mau xa xôi và phức tạp 1Cà Mau là đất có dân từ thời Mạc Cửu, qua đời Gia Long thì những giồng cao ráoở ven sông Ông Đóc, sông Gành Hào, sông Bãi Háp và vài phụ lưu đã thành xóm.Lúc tẩu quốc, Gia Long nhờ dân ở Cà Mau giúp nhiều về tài lực, nhân lực ; vàingười nổi danh, như Dương Công Trừng. Mũi Cà Mau là vùng rừng đước, rừngvẹt, còn lại là rừng tràm. Phía Nam Hải, nhiều nơi có bãi cát đen. Phần ở chót mũiCà Mau gần như nước mặn tư niên, trừ khi mưa già. Dân sống được là nhờ nướcngọt từ Hòn Khoai chở vào bờ.Từ xưa, Cà Mau là nơi người Hoa kiều sống rải rác với người Miên. Nhằm mùađánh cá, ngư phủ ở Gò Công đến ven biển, cất chòi ở tạm rồi trở về xứ. Đợt Huêkiều vào lập nghiệp khiến cho Bạc Liêu, Cà Mau trở thành khá phồn thịnh là đợtcuối thế kỷ 19, khi người Pháp đến. Họ đi bằng tàu buồm vào Cà Mau, khỏi ghéqua Sài Gòn. Lại còn một số người từ Sài Gòn, Chợ Lớn đến lập nghiệp.Nghề làm ruộng muối do người Hoa kiều nắm trọn. Vào thời Gia Long, nghề dệtchiếu thành hình với kỹ thuật cao, cùng là nghề khai thác sáp ong, mật ong và sânchim. Người Pháp nhận xét lệch lạc về vùng Cà Mau, Bạc Liêu vì họ so sánh vớicác tỉnh miền Tiền giang. Dân địa phương đã khéo léo nhắm vào nhu cầu thịtrường, làm ruộng vừa phải, dư quá nhiều cũng không ích lợi gì. Họ làm thêm rẫykhoai lang, nhứt là nghề đánh lưới và đóng đáy để thu huê lợi to hơn : tôm khô, cákhô.Các viên tham biện đầu tiên đến Cà Mau, Bạc Liêu ghi lại khung cảnh hoang vắngthưa thớt, họ quên rằng lúc ấy hễ nghe tiếng máy tàu là ai nấy chạy trốn. Nhà cửathường cất khuất lấp ở ngọn rạch, nơi đất cao. Vàm rạch là bãi bùn đầy cây cỏ.Chạy tàu ngoài sông cái, nơi nước sâu thì khó bề nắm được tình hình. Lại còn sựkê khai sai lạc về đất ruộng và dân số của hương chức làng. Người Huê kiều thì tỏra ương ngạnh, không muốn nơi mà họ đã nắm ưu thế lại bị xáo trộn.Về mặt hành chánh, thực dân lúng túng không biết nên tổ chức thế nào cho hợp lý.Thoạt tiên sau khi chiếm ba tỉnh miền Tây, vùng mũi Cà Mau nhập vào hạt RạchGiá với tỉnh lỵ là chợ Rạch Giá. Vùng Bạc Liêu thì nhập qua hạt Sóc Trăng.Vào tháng 6/1871, vùng mũi Cà Mau nhập qua tỉnh Sóc Trăng, tách khỏi RạchGiá. Nhưng 6 tháng sau, hoàn lại tỉnh Rạch Giá như cũ. Đến ngày 18/12/1882,chánh phủ mới dứt khoát lập ra một tỉnh mới : lấy một phần vùng Bạc Liêu thuộchạt Sóc Trăng và vùng Cà Mau thuộc hạt Rạch Giá nhập lại đặt ra tỉnh Bạc Liêu.Đây là hạt thứ 21 của Nam kỳ thuộc địa.Nên phân biệt rõ về trường hợp tỉnh Bạc Liêu, tuy gom vào chung một đơn vịhành chánh nhưng gồm hai phần đất khác nhau về địa chất và về mức khẩn hoang— Vùng Bạc Liêu, theo địa danh thời Tự Đức, ăn từ rạc Bạc Liêu trở về phía đôngtiếp giáp qua Sóc Trăng. Mãi đến những năm 1930, người lớn tuổi trong giới bìnhdân còn gọi vùng này của Bạc Liêu là hạt Ba Xuyên (bài vè Nọc Nạn : Lục tỉnh cóhạt Ba Xuyên, Bạc Liêu chữ đặt, bình yên dân rày). Gọi như thế vì vùng này thờiTự Đức nằm trong địa phận phủ Ba Xuyên rồi tách ra lập thành huyện PhongThạnh do phủ trực tiếp kiếm nhiếp. Khu vực này thoạt tiên được người Pháp chonhập vào tỉnh Sóc Trăng, gồm phần lớn là đất giồng tốt, cao ráo, nhà cửa sung túcvới ruộng gò, rẫy, vườn nhãn, ruộng muối. Vùng Bạc Liêu này là đất khai thác từxưa.— Vùng mũi Cà Mau, tức là huyện Long Xuyên thời Tự Đức với rừng đước, rừngtràm, phần lớn là đất thấp giống như khung cảnh phía nam vùng Rạch Giá. VùngCà Mau này đáng nói hơn, vì là đất mới.Điểm khó khăn cho vùng Cà Mau về mặt hành chánh là sự liên lạc với tỉnh lỵ.Tham biện Rạch Giá cho biết là phải dùng đường biển dọc theo vịnh Xiêm La.Nhập Cà Mau qua Sóc Trăng thuận lợi hơn, vì Cà Mau đến chợ Sóc Trăng tươngđối gần. Nhưng đó là nhìn trên bản đồ mà suy luận thôi. Tham biện Sóc Trăng đưaý kiến vào tháng 12/1869 rằng từ Cà Mau qua tỉnh lỵ Sóc Trăng đường liên lạcquá khó khăn vào mùa nắng : nhiều đoạn đ ường phải dùng trâu mà kéo ghe quavùng lầy. Mùa mưa thì từ Cà Mau đến Sóc Trăng đi và về tốn 6 ngày, mùa nắngthì lại tốn đến 10 ngày.Thật vậy, trên bản đồ ta thấy nhiều con rạch tuy có thật nhưng lại cong queo vàquá cạn. Mùa mưa thì nước nổi nhưng không đủ sâu để ghe thuyền lui tới dễ dàng.Muốn di chuyển, từ lâu đời rồi, dân địa phương dùng xuồng nhỏ mà chống bằngsào hoặc dùng trâu để kéo cộ hay kéo ghe. Qua mỗi mùa mưa, cỏ và bụi lùm ở haibên bờ rạch cứ mọc cao hơn trước, che khuất lối đi.Nhiều vùng đất ở Cà Mau thuộc vào loại khó định nghĩa : có thể nói là một thứ đấtlỏng bỏng hoặc là một thứ nước đặc sệt.Hai năm sau, tham biện Rạch Giá cho biết : lú c trước vì có quyết định giải tán tỉnhRạch Giá (Rạch Giá nhập qua tỉnh Long Xuy ên) nên đành cắt vùng Cà Mau nhậpqua Sóc Trăng. Nay đã duy trì tỉnh Rạch Giá thì nên cho Cà Mau trở về Rạch Giánhư cũ để cho số dân Rạch Giá thêm ...