Lịch sử Khai hoang Vùng Bạc Liêu, Cà Mau xa xôi và phức tạp 4

Làm xong con lộ Bạc Liêu, Cà Mau là kiểm soát thêm dân, thâu thêm thuế, lúa gạo đưa về tỉnh lỵ nhanh hơn. Và ở hai bên bờ lộ, đất hoang sẽ có người tới khẩn, nhà nước tha hồ bán đấu giá. Lộ xe làm từng khúc, ngang tổng nào thì dân tổng ấy làm xâu, kinh đào cũng vậy. Thoạt tiên khi có lịnh thì một số đông người đi làm lấy lệ để rồi phản đối ra mặt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lịch sử Khai hoang Vùng Bạc Liêu, Cà Mau xa xôi và phức tạp 4 Lịch sử Khai hoang Vùng Bạc Liêu, Cà Mau xa xôi và phức tạp 4Làm xong con lộ Bạc Liêu, Cà Mau là kiểm soát thêm dân, thâu thêm thuế, lúagạo đưa về tỉnh lỵ nhanh hơn. Và ở hai bên bờ lộ, đất hoang sẽ có người tới khẩn,nhà nước tha hồ bán đấu giá.Lộ xe làm từng khúc, ngang tổng nào thì dân tổng ấy làm xâu, kinh đào cũng vậy.Thoạt tiên khi có lịnh thì một số đông người đi làm lấy lệ để rồi phản đối ra mặt.Nhà nước bắt buộc mỗi người đắp lộ 14 mét bề dài, bề cao 5 tấc và mỗi người đốtđất 7 thước khối, hầm chín.ở làng Vĩnh Mỹ, hương chức làng bắt mỗi người dân xâu đắp đến 28 thước lộ vàcung cấp 7 thước khối đất.Làng Hòa Bình và làng Vĩnh Mỹ trở thành trung tâm tranh đấu. Ngày 15/4/1902,dân làng Vĩnh Mỹ làm đơn trình bày là họ chỉ đồng ý làm trọn 2 ngày công sưutheo luật định mà thôi. Còn việc đốt hầm để trãi đường thì “chúng tôi không biếtlàm chi mà đốt đủ để trả cho nhà nước, nay chúng tôi đành ở tù” ; 58 người ký têndưới lá đơn.Hương chức làng đánh trống ở công sở gọi dân tập họp đi làm xâu, 32 người đếnvà ra mặt chống đối. Hương chức làng hăm he. Họ đưa yêu sách : sẵn sàng làmxâu cho nhà nước 5 ngày, nhưng việc đốt đất thì không.Ngày 15, tại làng Hòa Bình thì không ai chịu đi cả. Viên phó tổng đánh trống thì39 người tới công sở bảo rằng họ c ương quyết không chịu làm xâu. Một số kháckhông thèm tựu lại công sở, hỏi thì họ trả lời rằng sợ bị trả thù, vì bọn chống đốihăm he đốt nhà rồi giết những ai đi làm. Viên phó tổng yêu cầu chủ tỉnh phạt bọnchống đối mỗi đứa 8 ngày tù và 10 đồng tiền vạ.Ông Hội đồng quản hạt (thuộc đơn vị Trà Vinh, Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu) làHồ Bảo Toàn trình bày với Thống đốc Nam kỳ :— Theo luật định, mỗi người dân chỉ phải làm 2 ngày công sưu nhỏ (phần địa hạt)mà thôi. Nhiều người đã chuộc công sưu, chịu đóng 2 ngày là 5 cắc cọng vào tiềnthuế thân rồi. Nay bắt họ đi làm xâu thì nhà nước phải trả lại 5 cắc ấy cho họ.— Việc đắp lộ và hầm đất vượt quá khả năng của người dân vì tốn nhiều công đểđào đất, đốt đất, đập đất cho nhỏ, chở đến lộ rồi trải ra với mớ tro đ ã hầm (tro thancủi). Tóm lại, chủ tỉnh Bạc Liêu đã “quá sốt sắng”.Hội đồng quản hạt can thiệp chỉ vì dân 2 làng nói trên gồm 150 người đứng đơnkêu nài gởi thẳng đến Thống đốc Nam kỳ, một việc làm táo bạo lúc bấy giờ vì họdám trực tiếp chống viên chủ tỉnh Pháp là Chabrier. Dân đưa ra lý lẽ :— Làm xâu chỉ có 2 ngày theo luật mà nay nhà nước lại bắt hầm đất đắp lộ, làm 2tháng chưa chắc rồi. Hơn nữa, muốn đốt cho xong 7 thước khối đất, dân phải xuấttiền túi ra mà mua củi.— Năm ngoái (1901), nhà nước đã bắt làm xâu mỗi người 2 tháng (mà theo luậtđịnh thì chỉ có 2 ngày) để đào kinh Bạc Liêu, Cà Mau mà chẳng thấy nhà nước trảthêm đồng bạc nào.— Làng Hòa Bình là nơi thiếu củi để hầm đất, hầm xong phải chở 10 cây số mớitới lộ xe.— Cai tổng và hương chức làng đòi hối lộ, ai lo lót 15 đồng thì khỏi làm xâu,người nghèo phải đi làm vì không tiền lo.Ngày 18/4/1902, dân trong 3 làng kéo nhau đ ến trước cửa tòa Bố. Họ bị viên phótổng và bọn lính mã tà đàn áp, đánh đuổi.Dân làng gởi liên tiếp 3 lá đơn đến Thống đốc Nam kỳ để tố cáo : “Vả chăng quanChánh bố là quan trong địa hạt mà hiệp với tổng mà khắc khổ dân tình lắm”, dướiđơn có 83 người ký. Rốt cuộc, chủ tỉnh là Chabrier bị Thống đốc rầy rà vì việc làmxâu đã vượt mức luật định và xa thực tế, từ rày về sau “phải tránh những việctương tự”.Việc đắp đường cứ tiếp tục. Chủ tỉnh nh ượng bộ, hạ mức 7 thước khối đất hầmcòn 2 thước khối và khoe khoang rằng mỗi ngày đã huy động từ 10.000 đến12.000 dân xâu đắp lộ ; theo ông ta thì việc làm xâu quá luật định cũng đã từngxảy ra ở tỉnh Sóc Trăng. Và ở Bạc Liêu chỉ có hai làng là phàn nàn mà thôi.Chưa xong việc đắp lộ, nhà nước lại thúc đẩy việc đào kinh Bạc Liêu, Cà Mau :dân làm xâu được nhà nước phát cho rượu đế, vì là “thức uống hợp vệ sinh”.Việc làm xâu đã từng là tai nạn lớn cho dân ở Cà Mau từ khi người Pháp mới đến :năm 1877, phủ Hòa bắt dân 3 tổng ở Cà Mau (Long Thủy, Quảng Long, QuảngXuyên) đào kinh Bạch Ngưu nối qua phía nam Rạch Giá, đánh đập dân ; năm1881, tự ý cho dân mướn thủy lợi trong kinh này nhân dịp bắt dân xâu lần thứ nhì.Năm 1895, mùa màng thất bát quá mức tưởng tượng : Bạc Liêu và Sóc Trăng chỉcòn 1/10 hoa màu, mưa quá nhiều rồi gặp đại hạn. Vì mức thâu hoạch chỉ còn 1/10nên Hội đồng quản hạt đề nghị với Thống đốc Nam kỳ miễn thuế điền ở Bạc Liêunăm 1896 cho 46.000 mẫu ruộng, huê lợi sút kém chỉ còn đủ nuôi sống dân trongtỉnh là 46.498 người. Trong số này, có 11.484 dân bộ được bớt thuế thân để tiếptục làm xâu đào kinh Bạc Liêu, Cà Mau. Năm ấy đào được 46 cây số (con kinh dựđịnh đào dài 72 cây số). Cuối năm 1895, cai tổng Thạnh H ưng báo động, làm đơnxin miễn thuế với Thống đốc Nam kỳ : “Bây giờ dân không biết đi đâu hết vì nộitổng t ...